Λίγες σκέψεις για το μνημείο της Ελένης Τοπαλούδη

Διαβάζω ότι μνημείο της Ελένης Τοπαλούδη θα τοποθετηθεί μπροστά από το δημαρχείο Διδυμοτείχου, ενώ ένας κεντρικός δρόμος θα πάρει το όνομα της και κάνω τις εξής σκέψεις. 

Η πρόθεση της κίνησης είναι φυσικά εξαιρετική. Είναι μια κίνηση που έχει σκοπό να τιμήσει την μνήμη της Ελένης, να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία. Μια κίνηση που τιμά και το δημοτικό συμβούλιο που το αποφάσισε ομόφωνα. Είναι μια απόφαση αξιέπαινη και τα ερωτήματα που θέτω δεν την αφορούν καθεαυτή.   

Ως τι μπορεί να τιμηθεί η Ελένη; 

Ως ηττημένη στον πόλεμο της πατριαρχίας; Ως θύμα; Ως σύμβολο τίνος πράγματος; Σύμβολο γυναικοκτονίας; Σύμβολο θύματος της πατριαρχίας; Σύμβολο της βίας κατά των γυναικών; Σύμβολο του θάρρους που της αξιώνουμε ότι πρέπει να έδειξε; Σύμβολο μιας γυναίκας που χτυπήθηκε, βασανίστηκε, βιάστηκε και δολοφονήθηκε; Και αν ναι, το “από ποιον;” εντάσσεται στη συμβολική συλλογιστικη μας;   

Τα μνημεία ανδρών μας θυμίζουν άνδρες που πέτυχαν. Συμβολίζουν τη νίκη, την αποφασιστικότητα, σχεδόν πάντα το θάρρος, την ευφυία, την επιτυχία, την ηγεσία. Οι δρόμοι ονομάζονται προς τιμήν τους για να μην ξεχάσουμε ποτέ σε ποιον χρωστάμε τα χώματα που περπατάμε. Κάθε βήμα είναι χαστούκι στην εθνική αγνωμοσύνη, κάθε στροφή συνεχής υπενθύμιση ιστορικής συνέχειας. 

Τα κατορθώματα τους σαρκώνονται σε βιβλία ιστορίας και οι φιγούρες τους μένουν ακίνητες για να σημάνουν τον εθνικό πολιτισμό, την κουλτούρα, τις ρίζες, την παράδοση, τη συλλογική μας μνήμη.

Άντρες φτιάχνουν την ιστορία και σμιλεύουν άλλους άντρες για να την φέρουν σε βάθος χρόνου. Είναι η πίστη μας στο υπάρχον κοινωνικό σύστημα. Είναι μια ιστορία που γεννιέται από άντρα σε άντρα, αξιομνημόνευτη και φυσικά χωρίς πρόθεση να πεθάνει.

Πόσα αγάλματα ή μνημεία γυναικών συμβολίζουν το ίδιο; Πόσοι δρόμοι έχουν γυναικεία ονόματα για τον ίδιο λόγο; Πόσα αγάλματα γυναικών γίνονται μνημεία όλων όσων θεωρούμε άξια;

Το να αποδίδουμε τιμή και να ενισχύουμε τη συλλογική μνήμη με την ονοματοποίηση δρόμων και με ανέγερση μνημείων είναι ο μόνος τρόπος που γνωρίζουμε να παλεύουμε, χωρίς ιδιαίτερη ιστορική τριβή στα γεγονότα, απέναντι στη λήθη. Γι αυτό και η πρόθεση του δημοτικού συμβουλίου είναι εξαιρετική. 

Αλλά αυτός ο τρόπος μνήμης δεν είναι ένας τρόπος στον οποίο συμμετείχαν ποτε γυναίκες. Τα μνημεία των γυναικών δεν είναι σχεδόν ποτέ σύμβολα νίκης. Είναι δύο πράγματα: Στην καλύτερη σύμβολα ελπίδας, στην χειρότερη συμπαγείς υπενθυμίσεις της ήττας. 

Η μνήμη προϋποθέτει αποδοχή της συστημικότητας.

Τα ανδρικά μνημεία φέρουν το σύστημα που υποστήριξαν μέχρις εσχάτων. Τα γυναικεία, όμως, δεν φέρουν τα αποτελέσματα της πατριαρχίας.

Οι φεμινίστριες θα δούμε το μνημείο ως σύμβολο αγώνα. Ως σύμβολο του “δεν ξεχνάμε καμια” και του “καμια Ελένη λιγότερη”. Γιατί καμία γυναίκα που έζησε δευτερογενώς τα γεγονότα και την δικαστική απόφαση δεν θα ξεχάσει ποτέ το όνομα της Ελένης Τοπαλούδη. Καμία γυναίκα που έζησε την υπόθεση, δε θα πει ποτέ περνώντας από το σημείο, ότι “είναι το μνημείο μιας κοπέλας που δολοφονήθηκε, αλλά δεν ξέρω πως και γιατί”. 

Υπάρχει η περίπτωση, όμως, πολλοί να το πουν. Και στις διευκρινιστικές απαντήσεις που θα ακολουθήσουν, υπάρχει ο κίνδυνος η Ελένη να γίνει αυτό που όλες φοβόμαστε: μεμονωμένο περιστατικό. Γιατί για την κουλτούρα κατασκευάστρια του μνημείου της, δε φέρει τίποτα το συστηματικό. Δεν τη δολοφόνησε η πατριαρχία. Η πατριαρχία ειναι μια εντονη λέξη που χρησιμοποιούν οι φεμινιστριες για να περιγράψουν την εγγενή αδικία του κόσμου. Είναι μια γυναίκα που δολοφονήθηκε.  

Αν υπάρχει πρόβλημα, είναι ότι ζητάμε αναγνώριση του συστήματος της πατριαρχίας από το ίδιο το σύστημα που δεν πιστεύει ότι αυτή υφίσταται.

Ναι, χωρίς μνήμη η γυναικοκτονία είναι απλώς δολοφονία. Αμφιβάλλω, όσο κι αν ελπίζω, ότι ισχύει κάτι καλύτερο για τον τρόπο που νοηματοδοτούμε τη μνήμη εντός της πατριαρχίας. 

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News