O διάσημος πίνακας του Guvast Klimt “Τρεις ηλικίες (της γυναίκας)” (1905) είναι ένα από τα αριστουργήματα του συμβολιστή ζωγράφου, μέλους του κινήματος Wiener Secession, και δεν παρουσιάζει πρόβλημα εκτός από ένα βασικό: ανακυκλώνει την φαλλοκεντρική οπτική περί της αχρηστίας των ηλικιωμένων γυναικών. Στο συγκεκριμένο αφήγημα της χρησιμότητας της γυναίκας ως παιδομηχανής είναι βεβαίως αναμενόμενο και εν μέρει κατανοητό. Είναι άλλωστε κι ένα βιολογικό δεδομένο -και για τα δύο φύλα.
Αλλά δεν φταίει ο Klimt γι’αυτό, κι ας ονόμαζαν το περιοδικό τους Ver Sacrum (Ιερή Άνοιξη όπως παραδίδεται).
Με λίγα λόγια η έμφαση στον συμβολισμό της νεότητας δεν ήταν άγνωστος για την ομάδα των σπουδαίων καλλιτεχνών των αρχών του 20ου αιώνα – που στο τέλος τα τσούγκρισαν και μεταξύ τους – τον καλλιεργούσαν συνειδητά.
Το ζήτημα με τα αντικείμενα της παγκόσμιας τέχνης που απολαμβάνουμε και θαυμάζουμε είναι ότι ασκούν μια υπόκωφη κατήχηση σε μη προδιαμορφωμένα ώτα και μάτια. Λαμβάνουμε αυτές τις εικόνες ως μέρος μια παιδείας που εκτείνεται στο pop πεδίο με την διάχυση στο διαδίκτυο (ποιός ξεχνά τις άπειρες παραλλαγές της Mona Lisa), πριν ακόμη καλλιεργήσουμε το κριτήριο να την αξιολογούμε γι’αυτό που είναι, κι όχι ως ευαγγέλιο σημείων που θα ερμηνεύσουμε με συγκεκριμένο τρόπο.
Πιθανότατα αυτό οφείλεται στην ταυτόχρονη, μάλλον ακούσια, πρόσληψη της ερμηνείας των σημείων και συμβόλων από κριτικούς της εποχής των δημιουργημάτων, ή λίγο μετά. Γράφει για παράδειγμα ο Max Eisler το 1921, περιγράφοντας τον πίνακα που εκτίθεται στην Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης της Ρώμης.
“Το έργο παρουσιάζει τρεις γυναίκες σε διαφορετικά στάδια ηλικίας, συμβολίζοντας τον κύκλο της ζωής. […] Υπάρχουν δύο κάθετες αύρες στις οποίες βρίσκονται οι γυναίκες. Οι δύο νεότερες γυναίκες είναι σε μια μπλε αύρα που έχει ένα ρευστό σχέδιο ψυχρών χρωμάτων. Η ηλικιωμένη γυναίκα είναι σε μια αύρα από μόνη της, και είναι γεμάτη με ένα λιγότερο ρευστό μοτίβο με πιο ευδιάκριτους διαχωρισμούς στο σχέδιο. Τα χρώματα αυτής της αύρας είναι ζεστές, γήινες αποχρώσεις που έρχονται σε αντίθεση με τα ψυχρά χρώματα της άλλης αύρας.[…] Η νεότερη φιγούρα, ένα παιδί, συνδέεται με τη νεαρή γυναίκα που είναι η μητέρα της. Είναι τα μόνα δύο σώματα που αγγίζονται, έχουν επίσης διάφανο μπλε ύφασμα ντυμένο στα πόδια τους. Και οι δύο αυτές γυναίκες έχουν επίσης κλειστά μάτια. Η νεαρή γυναίκα έχει λουλούδια γύρω από το κεφάλι της που αντιπροσωπεύουν την άνοιξη. Τα μαλλιά της είναι λαμπερά και ογκώδη, σε αντίθεση με αυτά της ηλικιωμένης γυναίκας που είναι χωρισμένη από τις άλλες δύο γυναίκες. Το κεφάλι της είναι γυρισμένο και στραμμένο προς τα κάτω. Οι επιπτώσεις του γήρατος είναι εμφανείς μέσα από το χαλαρό δέρμα της, τη φουσκωμένη κοιλιά και τις προεξέχουσες φλέβες της. Είναι επίσης σε αντίθεση με τις άλλες δύο στο γεγονός ότι φαίνονται και τα δύο πόδια της. Αυτό έγινε για να μπορεί ο θεατής να δει την ασχήμια της ηλικίας της στο σύνολό της.”
Μάλιστα.
Ευτυχώς καλλιτέχνιδες (και καλλιτέχνες) προτείνουν πιο σύγχρονες θεάσεις των παλιών αριστουργημάτων, σε ένα συνεχή διάλογο, μια διαλεκτική με την παγκόσμια τέχνη ως σύνολο. Πράγμα που μας επιτρέπει να εμπλουτίσουμε την εργαλειοθήκη ερμηνειών που μπορούμε να νοηματοδοτήσουμε στα σύμβολα που μας περιβάλλουν, και μάλιστα με τον μανδύα της υψηλής τέχνης. Τέτοια περίπτωση είναι η Emma Talbot, που κέρδισε το βραβείο Max Mara art prize for women πριν 2 χρόνια, κι αξίζει να ξαναδούμε την οπτική της πάνω στον Klimt που λίγο “χάθηκε” εν μέσω πανδημίας. Γνωστή για τον συνδυασμό του προσωπικού με το πολιτικό (με την ευρεία έννοια), η καλλιτέχνης έχει συχνά διακριθεί για έργα που ψηλαφούν τον σύγχρονο κόσμο και τις ανησυχίες του: το περιβάλλον, τα ζητήματα φύλου, την επικοινωνία.
Η βραβευμένη πρότασή της βασίστηκε στον προαναφερόμενο πίνακα του Klimt, στον οποίο μια γυμνή ηλικιωμένη γυναίκα στέκεται φαινομενικά ντροπιασμένη δίπλα σε δύο νεότερες γενιές -μια μητέρα με την κόρη της. Σκοπό είχε να εμψυχώσει τη φιγούρα της ηλικιωμένης γυναίκας ως άτομο-υποκείμενο, που ξεπερνά μια σειρά δοκιμασιών παρόμοιες με τους Δώδεκα Άθλους του Ηρακλή. σύμφωνα με την καλλιτέχνη. Το έργο ευελπιστούσε να αντιμετωπίσει τις επικρατούσες αρνητικές στάσεις για τη γήρανση και τις αναπαραστάσεις των γυναικών γύρω μας. Με το φυσικά γκριζαρισμένο της μαλλάκι, η Talbot φαίνεται να εμπνεύστηκε από την προσωπική της μετάβαση στην χοάνη των “παροπλισμένων γυναικών” που το αφήγημα της παιδομηχανής βομβαρδίζει την κοινωνία.
Επιπλέον, όπως η ίδια εξομολογήθηκε στον Guardian όταν είχε παραλάβει την διάκριση, «Αυτό το βραβείο έρχεται σε ένα κρίσιμο σημείο που φαίνεται απίστευτα επίκαιρο για μένα, καθώς μόλις πρόσφατα άρχισα να επικεντρώνομαι πλήρως στη δουλειά μου, έχοντας αναλάβει για πολλά χρόνια ρόλους διδασκαλίας για να στηρίξω την οικογένειά μου, ως μονογονέας. Το βραβείο τέχνης Max Mara για γυναίκες θα με βοηθήσει να αξιοποιήσω στο έπακρο αυτό το σημαντικό βήμα».
Από μια άποψη η αναγνώριση και προβολή νεωτερικών ματιών και ερμηνειών πάνω στην υπάρχουσα τέχνη έχει επομένως και μια πρακτική πτυχή για τις γυναίκες του σήμερα…είτε είναι “παροπλισμένες” από ηλικία, είτε από κοινωνικούς ρόλους. Κι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
