Τα πλυντήρια της Μαγδαληνής: ο θεσμός-φυλακή για τις παραστρατημένες κοπέλες στην Ιρλανδία

Ο αδόκητος θάνατος της Sinéad O’Connor πριν λίγες μέρες έφερε και πάλι στην επιφάνεια και στη μνήμη έναν από τους απεχθέστερους και σεξιστικότερους θεσμούς της καθολικής εκκλησίας, τα λεγόμενα Πλυντήρια της Μαγδαληνής στην Ιρλανδία (Magdalen’s Laundries). Ο ιστορικός του μέλλοντος θα συνεκτιμήσει την ζημιά που προκάλεσε στον ψυχισμό όσων επεβίωσαν από την ιδιότυπη σκλαβιά που επέβαλλαν σε όσες κοπέλες θεωρούνταν “παραστρατημένες”.

Από το 1765 έως το 1996 που έκλεισαν οριστικά, τα ιδρύματα Πλυντηρίων της Ιρλανδίας ισχυρίζονταν ότι βοηθούσαν ευάλωτες γυναίκες και κορίτσια. Αντίθετα, τους ανάγκαζαν σε συνθήκες φυλακής μετατρέποντάς τες σε σύγχρονες σκλάβες. Η Sinéad O’Connor μίλησε ανοιχτά για τη διαμονή της στα πλυντήρια της Μαγδαληνής της Καθολικής Εκκλησίας κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης το 1993. Το τελευταίο σπίτι αυτού του είδους έκλεισε το 1996. Αλλά κι η περίφημη συνέντευξή της του έτους 2013 δημοσιεύτηκε μόλις ένα εικοσιτετράωρο μετά την καταδικαστική έκθεση για τα Magdelen Laundries των Καθολικών Εκκλησιών, η οποία υπογράμμιζε την κρατική συμπαιγνία με τις καλόγριες που τα διοικούσαν. Ακόμα και λογοτεχνικές πηγές τα πιστοποιούν, όπως στους Δουβλινέζους του James Joyce όπου αναφέρεται το Lamplight Laundry, στο 35 Ballsbridge Terrace, ένα προτεσταντικό ίδρυμα, που ιδρύθηκε το 1856, ή στον Οδυσσέα του, όπου αναφέρεται το αντίστοιχο στη Leeson Street. Και δυστυχώς αυτό το ιδιότυπο “φρούτο” ήταν κι εξαγώγιμο! Αρχικά στην γειτονική Αγγλία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Σουηδία, αλλά και στην μακρινή Αυστραλία. Το αυτοβιογραφικό Στη Σκιά της Εδέμ είναι ένα σύντομο έργο της Rachael Romero που με vintage πλάνα και φωτογραφίες διηγείται τι την οδήγησε στη φυλάκισή της στο Μοναστήρι του Καλού Ποιμένα, τα αντίστοιχα Magdalen Laundries στη Νότια Αυστραλία.

Περιελάμβαναν τις ανύπαντρες μητέρες και τα παιδιά τους, αλλά επίσης θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, γυναίκες που θεωρήθηκαν υπερβολικά ερωτοτροπούσες, γυναίκες με αναπηρίες, ορφανά και φτωχά εξώγαμα παιδιά… Ο σεξισμός στα καλύτερά του.

Η ιστορία ήρθε αρχικά στο φως το 1993, μαζί με το σούσουρο όσων επεβίωσαν, όταν ένα μοναστήρι του Δουβλίνου πούλησε ένα αγροτεμάχιο. Όταν οι εργάτες άρχισαν να σκάβουν, αποκάλυψαν ένα σκάνδαλο δεκαετιών. Το φρικιαστικό εύρημα ενός ομαδικού τάφου τους υποδεχόταν σε όλη του τη ανατριχιαστική λεπτομέρεια. Σύμφωνα με το Irish Central, περιείχε 155 πτώματα γυναικών. Οι περισσότερες δεν είχαν πιστοποιητικό θανάτου. Ήταν γυναίκες που είχαν σταλεί στα Πλυντήρια της Μαγδαληνής. Η O’Connor είχε εξηγήσει πώς οι 18 μήνες της στο High Park στο προάστιο Drumcondra του Δουβλίνου την έκαναν τόσο θυμωμένη για την αδικία, που αποτέλεσαν μέρος του λόγου που έσκισε μια φωτογραφία του Πάπα σε ζωντανή αναμετάδοση στο Saturday Night Live καλώντας «να πολεμήσετε τον πραγματικό εχθρό». Και πρόσθεσε: «Δεν ήταν ο μόνος λόγος, αλλά ήταν ένας από αυτούς». H «πλαδαρή» συγγνώμη της Εκκλησίας το 2013 άφησε την O’Connor «αηδιασμένη».

Το πόνημα Do Penance or Perish: Magdalen Asylums in Ireland (Frances Finnegan) που δημοσιεύτηκε από το Congrave Press Ireland, 2001 (σκληρόδετο) και το Oxford University Press, 2004 (χαρτόδετο) αποτελεί το πρώτο βιβλίο που δημοσιεύτηκε για το θέμα και εξακολουθεί να είναι η βασική μελέτη, η οποία βασίζεται σε έρευνα 21 ετών. Χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα πηγών, συμπεριλαμβανομένων των αρχείων Annals and Penitents’ Registers of the Good Shepherd, το βιβλίο εξετάζει την ιστορία, τον σκοπό και τους τρόφιμους των ιδρυμάτων.

Πώς ξεκίνησε όμως αλήθεια όλη αυτή η σκοτεινή ιστορία των Πλυντηρίων της Μαγδαληνής;

Το πρώτο άσυλο της Ιρλανδίας άνοιξε στο Δουβλίνο το 1765 με σκοπό να αποτρέψει την πορνεία. Το άσυλο φιλοξένησε ανύπαντρες μητέρες και γυναίκες που είχαν κάνει προγαμιαία σεξ, ελπίζοντας να αποτρέψουν τη “διολίσθησή” τους στην σεξουαλική εργασία. Μερικοί γονείς έστελναν τις κόρες τους σε αυτά τα άσυλα για να κρύψουν τις εξωγαμιαίες εγκυμοσύνες τους. Στην πρώιμη περίοδο οι γυναίκες μάθαιναν κάποια τέχνη για να ανεξαρτοποιηθούν όταν θα έβγαιναν έπειτα από σύντομο χρονικό διάστημα, ορισμένες μάλιστα επέλεξαν να εισέλθουν. Λίγο αργότερα όμως όλα άλλαξαν. Μέχρι τη στιγμή που η Δημοκρατία της Ιρλανδίας κήρυξε την ανεξαρτησία της το 1922, τα πλυντήρια είχαν γίνει ένα κερδοσκοπικό σύστημα που διοικούνταν από τέσσερις θρησκευτικές ομάδες: τις Sisters of Mercy, τις Sisters of Charity, τις Good Shepherd Sisters, και τις Sisters of Our Lady of Charity.

Τα άσυλα έγιναν επομένως ο τόπος όπου οι καθολικές μοναχές έπαιζαν τον δεσμοφύλακα των “παραστρατημένων” γυναικών. Πώς ορίζονταν όμως αυτές; Περιελάμβαναν τις ανύπαντρες μητέρες και τα παιδιά τους, αλλά επίσης θύματα σεξουαλικής κακοποίησης, γυναίκες που θεωρήθηκαν υπερβολικά ερωτοτροπούσες, γυναίκες με αναπηρίες, ορφανά και φτωχά εξώγαμα παιδιά… Ο σεξισμός στα καλύτερά του.

Θα πίστευε κανείς ότι ένα ίδρυμα που προστάτευε τα ορφανά ή τα παιδιά ανύπαντρων γυναικών τουλάχιστον θα φρόντιζε για την ευζωϊα τους, δεδομένων των σκληρών συνθηκών στις οποίες θα ήταν εκτεθειμένα αλλιώς. Όμως όχι. Τα μωρά που γεννιούνταν στο άσυλο αποχωρίζονταν από τις μητέρες τους αλλά όχι για να δοθούν σε ανάδοχες οικογένειες, όσο σε άλλες δομές κι ιδρύματα. Σε ορισμένα ιδρύματα, τα μωρά αντιμετώπιζαν μια πολύ χειρότερη μοίρα. Στο σπίτι του St. Mary’s Mother and Baby Home στο Tuam, για παράδειγμα, τα λείψανα περίπου 800 μωρών βρέθηκαν σε μια σηπτική δεξαμενή το 1975… Σύμφωνα με το RTÉ, μια έρευνα εκεί έδειξε ότι η κακή μεταχείριση των εξώγαμων παιδιών που γεννήθηκαν στα Πλυντήρια της Μαγδαληνής είχε «μειώσει σημαντικά» τις πιθανότητές τους να επιβιώσουν.

Τα αρχεία δείχνουν ότι τουλάχιστον 10.000 κορίτσια και γυναίκες στάλθηκαν στα πλυντήρια μεταξύ 1922 και 1996. Αλλά η ακρίβεια στην τήρηση αρχείων ήταν ελαττωματική ενώ η αμέλεια στην καταγραφή των πολλών θανάτων μας αφήνει με πικρή γεύση στο στόμα.

Ενώ τα πλυντήρια της Μαγδαληνής διοικούνταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από καθολικές μοναχές, η ιρλανδική κυβέρνηση βοήθησε να πληρώνονται για αυτά σε αντάλλαγμα για υπηρεσίες πλύσης. Και η κυβέρνηση έστελνε επίσης γυναίκες στα άσυλα αυτά, συμπεριλαμβανομένων ασθενών σε ψυχιατρικά νοσοκομεία και κρατικές δομές. Τοπικές επιχειρήσεις, δημόσια νοσοκομεία και κυβερνητικές υπηρεσίες άφηναν τα ρούχα τους στα μοναστήρια. Τα κορίτσια έπλεναν και σιδέρωναν τα ρούχα. Αν αρνούνταν να δουλέψουν, η ποινή ήταν στέρηση φαγητού ή σωματικές ποινές.

«Έπρεπε να παραταχτούμε… και μας έβαζαν να κρατάμε τα χέρια μας προς τα έξω και οι μοναχές μας έλεγαν, «πες μετά από μένα: δεν είμαι τίποτα». Είμαι ένα τίποτα – μας έλεγαν συνέχεια να λέμε ότι «είμαι ένα τίποτα»».

«Η λύτρωση μπορεί μερικές φορές να περιελάμβανε διάφορα καταναγκαστικά μέτρα», γράφει η ιστορικός Helen J. Self για τα πλυντήρια της Μαγδαληνής στο Prostitution, Women and Misuse of the Law: The Fallen Daughters of Eve, «συμπεριλαμβανομένων ξυρισμένων κεφαλιών, υποχρεωτικών στολών ιδρυμάτων, δίαιτες με ψωμί και νερό, περιορισμένες επισκέψεις, εποπτευόμενη αλληλογραφία, απομόνωση, ακόμη και μαστίγωμα».

Άκρα μυστικότητα περιέκλειε την διαβίωση. Όταν ο Halliday Sutherland, γιατρός, συγγραφέας κι αντίπαλος της ευγονικής επισκέφτηκε το Πλυντήριο της Μαγδαληνής στο Galway τον Απρίλιο του 1955 συνάντησε τον Επίσκοπο του Galway για να ζητήσει άδεια για την επίσκεψη και την καταγραφή στο βιβλίο του, το Irish Journey. Η άδεια δόθηκε υπό τον όρο ότι οτιδήποτε έγραφε για το Πλυντήριο θα εγκριθεί από τη Ηγουμένη των Αδελφών του Ελέους. Κατά συνέπεια, η μαρτυρία του λογοκρίθηκε. Μετά την ανακάλυψη του χειρογράφου του εκδότη σε ένα κελάρι το 2013, η μη λογοκριμένη έκδοση δημοσιεύτηκε στο hallidaysutherland.com σε ένα άρθρο με τίτλο “The Suitcase in the Cellar” (Η βαλίτσα στο κελλάρι).

Οι αποκαλύψεις κι οι μαρτυρίες των θυμάτων

Οι αποτρόπαιες πρακτικές των πλυντηρίων της Μαγδαληνής αποκαλύφθηκαν όταν θύματα άρχισαν να μιλούν για την κακοποίηση που υπέστησαν. «Δεν ήξερες πότε επρόκειτο να έρθει ο επόμενος ξυλοδαρμός», είπε αργότερα η επιζήσασα Mary Smith στο Irish Research Council. Όπως πολλές επιζήσασες, η Smith δεν ήταν εγκληματίας. Την έστειλαν σε ένα πλυντήριο της Μαγδαληνής στο Κορκ αφού…βιάστηκε (!) Οι ανατριχιαστικές συνθήκες κράτησης της Smith που ήταν μόλις 16 ετών όταν κλείστηκε στο ίδρυμα δεν ήταν τίποτα μπροστά στην απόλυτη ψυχολογική κακοποίηση που υπέμεινε.
«Ήμασταν χειρότερα από υπάνθρωποι», είχε δηλώσει. «Έπρεπε να παραταχτούμε… και μας έβαζαν να κρατάμε τα χέρια μας προς τα έξω και οι μοναχές μας έλεγαν, «πες μετά από μένα: δεν είμαι τίποτα». Είμαι ένα τίποτα – μας έλεγαν συνέχεια να λέμε ότι «είμαι ένα τίποτα»». Όμως η ειρωνία είναι ότι αργότερα έμαθε ότι είχε γεννηθεί σε ένα διαφορετικό πλυντήριο της Μαγδαληνής, από μια ανύπαντρη μητέρα που την είχε στείλει στο άσυλο ο ιερέας της! Ποτέ δεν κατάφερε να επανανωθεί με τη μάνα της.

Η ιστορία της Elizabeth Coppin ξεκινάει όταν ήταν δύο ετών. Ο πατριός της την χτύπησε, οπότε η κυβέρνηση την απομάκρυνε και την έστειλε σε ένα άσυλο της Μαγδαληνής. Η δικαστική απόφαση της όριζε να παραμείνει εκεί ως τα 16 έτη. Οι καλόγριες την άφηναν νηστική, τη χτυπούσαν, την έκλειναν σε ντουλάπια και την ανάγκαζαν να φορέσει λερωμένα ρούχα στο κεφάλι της αν βρέχονταν. Σε ηλικία 12 ή 13 ετών, η Coppin έβαλε φωτιά στα ρούχα της σε μια απόπειρα αυτοκτονίας. Όταν επέζησε, δεν της παρασχέθηκε καμία ιατρική περίθαλψη (!). Όπως η ίδια αποκάλυψε αργότερα στους New York Times φοβόταν ότι θα την θάψουν σε ομαδικό τάφο, καθώς κυκλοφορούσαν ψίθυροι σχετικά κι έβλεπε γυναίκες «διαλυμένες να ζουν αναλφάβητες σε ένα σκοτεινό, σκοτεινό μέρος χωρίς διέξοδο.» «Ήταν συνηθισμένο για τα κορίτσια και τις γυναίκες να πιστεύουν ότι θα πέθαιναν εκεί μέσα», αναφέρει το ερευνητικό ίδρυμα Justice for Magdalene. «Πολλές το έπαθαν». Στα 17 της η Coppin κατόρθωσε να δραπετεύσει. Όμως τρεις μήνες αργότερα οι εργαζόμενοι στην προστασία παιδιών την ανάγκασαν να επιστρέψει στο κολαστήριο μέχρι τα 19 της.

Η Marina Gambold επέζησε επίσης από τα πλυντήρια της Μαγδαληνής. «Δούλευα στο πλυντήριο από τις οκτώ το πρωί μέχρι τις έξι το βράδυ περίπου», όπως δήλωσε στο BBC. Όταν έσπασε κατά λάθος ένα φλιτζάνι, οι καλόγριες έδεσαν ένα κορδόνι στο λαιμό της Gambold και την έβαλαν να φάει από το πάτωμα.

Για περισσότερα από 230 χρόνια, τα κορίτσια που ζούσαν στα πλυντήρια της Μαγδαληνής αναγκάζονταν να εργάζονται χωρίς αμοιβή και να ζουν σε τρομερές συνθήκες χωρίς σχολική εκπαίδευση. Μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου, τα Ηνωμένα Έθνη ερεύνησαν τα Πλυντήρια της Μαγδαληνής για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο ΟΗΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα θύματα «στερούνταν της ταυτότητάς τους, της εκπαίδευσης και συχνά των τροφίμων και των βασικών φαρμάκων, τους επιβλήθηκε η υποχρέωση σιωπής και απαγορευόταν να έχουν οποιαδήποτε επαφή με τον έξω κόσμο». Αφού αποκαλύφθηκε ότι περίπου το ένα τέταρτο των γυναικών σε αυτά στάλθηκαν εκεί από το ιρλανδικό κράτος, η Ιρλανδία δημιούργησε ένα πρόγραμμα αποζημίωσης στις επιζήσασες. Σύμφωνα με το Reuters, η ιρλανδική κυβέρνηση συμφώνησε να πληρώσει έως και 58 εκατομμύρια ευρώ, ή περίπου 75 εκατομμύρια δολάρια, σε εκατοντάδες επιζήσασες από τα πλυντήρια.

«Όλο αυτό έχει καταστρέψει τη ζωή μου μέχρι και σήμερα», δήλωνε η Smith μετά την ανακοίνωση του προγράμματος αποζημίωσης. «Όλα αυτά που συμβαίνουν δεν θα πάρουν ποτέ πίσω τον πόνο μας».

To βιβλίο της Δικαιοσύνης για τις Μαγδαληνές μπορεί να αγοραστεί εδώ.

Επιπλέον το podacast του BBC για την ακούσια φυλάκιση των γυναικών αυτών είναι διαθέσιμο εδώ.

Ref. Prostitution, Women and Misuse of the Law: The Fallen Daughters of Eve (Helen J. Self), Irish Times, allthatisinteresting, bbc.co.uk, jfmresearch.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News