Όταν ο μπαμπάς χτυπάει τη μαμά: έξι ειδικοί (και μια μαμά) περιγράφουν

Πριν από λίγες μέρες προκλήθηκε μεγάλος σάλος με μια δήλωση που έκανε ο κ. Λοβέρδος σχετικά με το νομοσχέδιο περί (υποχρεωτικής συνεπιμέλειας) στη Βουλή. Η δήλωση ήταν η εξής:

Μπορεί να είσαι ένας κακός σύζυγος, αλλά μπορεί να είσαι καλός γονιός. Υπάρχει διαφορά μεταξύ του ενός και του άλλου. Μπορεί εγώ να χώρισα με τη γυναίκα μου και να έχω πάθος εναντίον της αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είμαι κακός πατέρας. Όπως αντίστροφα, μια γυναίκα την οποία ο άνδρας της την απατά, την έδερνε, την κακοποιούσε και έχει μίσος εναντίον του πρώην άνδρα της, όμως παρόλα αυτά έχει το παιδί το δικαίωμα να μεγαλώνει και με τους δύο γονείς.

Αποφασίσαμε να ρωτήσουμε ειδικούς σχετικά με το θέμα, κάνοντας την ερώτηση: τι συμβαίνει στον ψυχισμό ενός παιδιού που μεγαλώνει σε βίαιο οικογενειακό περιβάλλον; Οι απαντήσεις έχουν μεγάλο ενδιαφέρον.

 

Αιμιλία Κουνάδη, κοινωνική λειτουργός, (συν)εργαζόμενη με γονείς

Οικογένεια είναι το πρώτο περιβάλλον που βρίσκεται το παιδί μόλις γεννιέται. Ένα ασφαλές περιβάλλον είναι απαραίτητο για να μπορέσει να αναπτύξει την προσωπικότητα του. Η χρήση βίας μέσα στην οικογένεια, ακόμα και αν δεν στρέφεται προς το ίδιο το παιδί, του δημιουργεί στρεβλές εικόνες για την έννοια της αγάπης και επικοινωνίας ανάμεσα στο ζευγάρι και τον ρόλο που έχει στην οικογένεια. Επιπλέον, τέτοιου είδους  εμπειρίες προξενούν αρνητικά συναισθήματα και το παιδί  βιώνει έντονο άγχος, το οποίο εκφράζεται ποικιλοτρόπως. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκύπτουν δυσκολίες σε διάφορους τομείς στη ζωή του, στο παρόν ή και μετέπειτα. Σ έναν κόσμο που τίποτα δεν είναι βέβαιο , τα οφέλη της αγάπης είναι το μόνο σίγουρο.

 

Νίκος Νακόπουλος, Ψυχολόγος MSc, CBT Θεραπευτής

«Πάλι φωνές. Πάλι την χτυπάει. Πάλι χαμός. Τώρα εγώ τι να κάνω; Να πάω να την προστατεύσω; Μα δεν μπορώ, είναι τεράστιος. Κάτσε καλύτερα να προσέξω μη φάω και εγώ καμία. Γενικά πρέπει να προσέχω μην φάω καμία. Σιγά μην προκαλώ προβλήματα στο κόσμο να τις τρώω όπως η μαμά μου. Εγώ θα λέω πάντα και παντού «ναι, εντάξει» για να μην κινδυνέψω ποτέ. Το καλύτερο αυτό είναι. Αχ μαμά, μην του πας κόντρα. Δεν έχει νόημα.»

«Πάλι φωνές. Πάλι την χτυπάει. Πάλι χαμός. Πάλι τον νευρίασε. Μα και αυτή η βλαμμένη αφού τον ξέρει. Ήμαρτον δηλαδή. Τσιμουδιά και ησυχία πρέπει να κάνει. Αυτός είναι ο άντρας του σπιτιού. Τι του πάει κόντρα ρε γαμώτο. Εγώ θα το ξεκαθαρίζω από την αρχή ότι σε μένα αυτά δεν θα περνάνε. Εγώ θα είμαι δυνατός και όχι αδύναμος όπως η μάνα μου. Σιγά μην αφήσω κανέναν να με τρομοκρατήσει. Θα τους εκφοβίζω πρώτος εγώ και θα είμαι ασφαλής. Δεν έχει νόημα αλλιώς.»

Τι προτιμάτε; Την υιοθέτηση ενός παθητικού ρόλου στη ζωή ή την υιοθέτηση ενός επιθετικού; Και τα 2 στην ασφάλεια αποσκοπούν. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον με βία καλούνται να επιβιώσουν από την βία. Πολλά από αυτά διαλέγουν τα άκρα γιατί στα άκρα υπάρχει σιγουριά.

 

Πωλίνα Φλεβάρη, Ψυχολόγος, MSc

Η βίωση εκ μέρους του παιδιού κακοποιητικών συμπεριφορών εντός του οικογενειακού συστήματος μπορεί να έχει σημαντική επίδραση και μακροπρόθεσμα στον ψυχισμό του και ειδικότερα, στο είδος και την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων που θα αναπτύξει (φιλικές, συντροφικές, γονεϊκές).

Το παιδί μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον όπου επικρατεί λεκτική, ψυχολογική ή/και σωματική βία μεταξύ των γονέων του μαθαίνει βιωματικά, μεταξύ των άλλων, ότι αυτός είναι και ο «φυσιολογικός» τρόπος σχετίζεσθαι μεταξύ δύο συντρόφων.

Η εσωτερίκευση αυτού του νοσηρού τρόπου σχετίζεσθαι μπορεί να επηρεάσει αργότερα ως ενήλικας το είδος των διαπροσωπικών σχέσεων που θα αναπτύξει.

Είναι πιθανό, το άτομο ως ενήλικας να συνάψει σχέσεις που θα φέρουν τα οικεία χαρακτηριστικά της κακοποίησης που είχε βιώσει, ακόμη και ως θεατής, στο οικογενειακό σύστημα, αναπαράγοντας έτσι το «γνώριμο σχεσιακό μοτίβο» και τον «κύκλο της βίας», αυτή τη φορά είτε ως θύμα είτε ως θύτης.

Όσο λοιπόν το άτομο, ως παιδί, μένει απροστάτευτο από το νοσηρό οικογενειακό περιβάλλον, τόσο περισσότερο καλείται το ίδιο αργότερα, ως ενήλικας, να προστατεύσει τον εαυτό του και να καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια ώστε να καταφέρει να απεμπλακεί από τους δυσλειτουργικούς τρόπους σχετίζεσθαι του παρελθόντος και να τους αντικαταστήσει, αναπτύσσοντας υγιείς σχέσεις με τους ανθρώπους.

 

Στέλλα Κυρίμη, Ψυχολόγος με εξειδίκευση στο αναπτυξιακό τραύμα, τις εξαρτήσεις, και τις διαταραχές προσωπικότητας

Η έκθεση παιδιών σε οποιαδήποτε μορφής βία (ψυχολογική, λεκτική, σωματική, κ.α.) συνεισφέρει στην δημιουργία των αντιλήψεων και πεποιθήσεων που έχουν για τον εαυτό τους, για τους άλλους, για τον κόσμο, καθώς και για το τι είδους διάδραση μπορούν να περιμένουν ή πρέπει να δημιουργήσουν μεταξύ των ίδιων και των άλλων.

Με βάση την ψυχοδυναμική θεωρία των αντικειμένων (Object Relations Theory) στα πρώτα αναπτυξιακά χρόνια (παιδική ηλικία) το άτομο μαζεύει πληροφορίες για τα προαναφερθέντα έτσι ώστε να αποκτήσει έναν «χάρτη» (blueprint) για το πως πρέπει να πλοηγηθεί γνωσιακά, συναισθηματικά, και συμπεριφορικά – σε διαπροσωπικό επίπεδο (το σχετίζεστε με τους άλλους – interpersonal process) αλλά και στη σχέση που έχει με τον εαυτό του (intrapersonal processes).

Είναι φυσικό λοιπόν πως η έκθεση του παιδιού σε βία – ακόμα και αν η βία δεν έχει το ίδιο ως παραλήπτη – του δημιουργεί ένα πολύ διαστρεβλωμένο «χάρτη», το οποίο στην ψυχολογία ονομάζεται «αναπτυξιακό τραύμα». Ως τραύμα ονομάζεται οποιαδήποτε συνθήκη είναι επικίνδυνη για την σωματική ή/και την ψυχολογική ευημερία του ατόμου.

Το παιδί λοιπόν μεγαλώνει έχοντας πολύ έντονο άγχος λόγω των ψυχολογικά επικίνδυνων  συνθηκών μέσα στις οποίες μεγαλώνει, με αποτέλεσμα να μην έχει την ευκαιρία να αναπτυχθούν διάφορες σημαντικές δυνατότητες όπως:

• Αναγνώριση συναισθημάτων
• Διαχείρηση συναισθημάτων
• Αυτοεκτίμηση
• Ορθή και ρεαλιστική αναγνώριση «κινδύνου» σε διαπροσωπικές σχέσεις

Με αποτέλεσμα να:

• Έχει έντονες εναλλαγές στην διάθεση και ξεσπάσματα άγχους, θυμού, θλίψης
• θάβει τα συναισθήματα και όταν αυτά «ξεσπάνε» να προσπαθεί να τα διαχειριστεί μέσω επικίνδυνων ή αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών, όπως αυτοτραυματισμός, φαγητό, αλκοόλ, ναρκωτικά, απόπειρες αυτοκτονίας κ.α.
• σχετίζεται με ανθρώπους που του θυμίζουν το οικογενειακό περιβάλλον – καθώς το «γνώριμο» ακόμα και αν είναι επικίνδυνο είναι πιο επιθυμητό από το άγνωστο ακόμα κι αν αυτό είναι «αντικειμενικά» πιο ασφαλές
• Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και να νιώθει πως είτε δεν αξίζει ως ύπαρξη, είτε αξίζει την κακοποίηση μέσα στην οποία μεγάλωσε
• Διαγνωστεί με κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές προσωπικότητας, διατροφικές διαταραχές, διαταραχή τραύματος (CPTSD, ComplexPostTraumaticStressDisorder), κ.α.

Όλα τα παραπάνω είναι μία πάρα πολύ σύντομη και ελλιπής περιγραφή των τραυματικών επιπτώσεων που έχει η έκθεση ενός παιδιού στη βία ενός, κατά τα άλλα, «καλού πατέρα».

 

Άρτεμις Παπαναστασίου, MD, MSc, Επικουρική Επιμελήτρια Ψυχιατρικής, ΠΓΝΘ Σωτηρία

Ένα λεπτό παρατήρησης παιδικού παιχνιδιού παίρνει, για να διαπιστώσει κανείς αυτό που επιβεβαιώνουν χιλιάδες μελέτες αλλά κυρίως η κοινή λογική: τα παιδιά μιμούνται τους γονείς τους. Στον τρόπο που συμπεριφέρονται, στον τρόπο που διεκδικούν ή όχι, στον τρόπο που αλληλεπιδρούν και σχηματίζουν τις δικές τους σχέσεις και κυρίως στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται και φέρονται στον εαυτό τους.

Καμία έκπληξη εδώ: τα παιδιά και οι έφηβοι που εκτίθενται σε ενδοοικογενειακή βία, αναπτύσσουν συναισθηματικές και αγχώδεις διαταραχές και σωματικά συμπτώματα (κυρίως τα κορίτσια), εχθρικότητα και επιθετικότητα (κυρίως τα αγόρια), προβλήματα προσαρμογής και συμπεριφοράς, μαθησιακές δυσκολίες, δυσχέρεια στην ανάπτυξη σχέσεων και συμπεριφορές δυσανάλογες με την ηλικία τους (πχ νυχτερινή ενούρηση).

Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι ο χωρισμός των γονέων δεν προστατεύει απαραίτητα από την έκθεση σε βία: αντίθετα, μπορεί να την αυξήσει σε δριμύτητα και θνητότητα! Κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, τα παιδιά αυτά είναι σε υψηλό κίνδυνο έκθεσης σε λεκτική, σωματική και σεξουαλική βία, δυσμενή γεγονότα ζωής όπως φτώχεια, ακαδημαϊκή αποτυχία και δυσκολίες στην εργασία, αλλά και εκδήλωση βίαιης και αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Η έκφραση «η βία γεννά βία» δεν είναι ένα ξεπερασμένο τσιτάτο, αλλά μια τραγική κυριολεξία.

 

Φαίνια Ξανθοπουλίδου, ψυχολόγος

Μου ζητήθηκε να γράψω δυο λόγια, ως ψυχολόγος, εξαιτίας της, κωμικής να το πω ευγενικά, τοποθέτησης του Ανδρέα Λοβέρδου, σχετικά με το νομοσχέδιο υποχρεωτικής συνεπιμέλειας.

Δεν είμαι νομικός για να κρίνω το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, το μόνο που μπορώ να σχολιάσω είναι πως έρχεται να προστεθεί σε ένα σαθρό κοινωνικό έδαφος. Θα είμαι ειλικρινής, και ελπίζω να μην εγείρω πολλές αρνητικές αντιδράσεις, με αυτή την προσωπική μου θέση: Πιστεύω πως ιδανικά, πράγματι, ένα παιδί είναι ευθύνη και των δύο γονέων, αν υπήρξαν εξαρχής δύο γονείς στο γονεϊκό σχήμα. Ιδανικά- δεν μπορώ να τονίσω περισσότερο τη λέξη ιδανικά- η απόφαση τεκνοποίησης με όποιο τρόπο και αν γίνεται, θα πρέπει να ακολουθείται με υποχρέωση προς το μεγάλωμα και την ανατροφή του παιδιού. Και όταν το ζευγάρι χωρίζει, θα πρέπει να ακολουθεί μια κοινή πορεία, θα πρέπει να μπορεί να συνδιαλέγεται για το παιδί του. Αυτό όμως θα πρέπει να συμβαίνει, με την προϋπόθεση ότι κάποιος που τεκνοποιεί, αντιλαμβάνεται την ευθύνη του εγχειρήματος.

Το τι χρειάζεται ένα παιδί, το έχω αναλύσει εκτενώς εδώ. Όπως και επίσης τι εννοώ με τον όρο ιδανικά που αναφέρω παραπάνω, αλλά και το σαθρό κοινωνικό έδαφος, στο οποίο έρχεται ως ατυχές κερασάκι να προστεθεί αυτό το νομοσχέδιο, λες και έχουμε λύσει όλα τα υπόλοιπα προβλήματα μας. Και αν ακόμα κάποιος πιστεύει ότι αυτό το νομοσχέδιο θα κάνει τους νέους ανθρώπους να σκεφτούν δύο και τρεις φορές πριν προχωρήσουν σε μια εγκυμοσύνη (είναι ένα από τα επιχειρήματα που άκουσα, που πάλι σε προσωπικό επίπεδο και με προσωπική ματιά, κάπως με πείθει), θα πρέπει να σκεφτεί κάποιος και όλες αυτές τις περιπτώσεις που η τεκνοποίηση και ο γάμος δεν είναι επιλογή. Γιατί δεν ζούμε όλοι σε ένα ανοιχτόμυαλο μικρόκοσμο της πρωτεύουσας, δεν είναι όλες οι γυναίκες ανεξάρτητες, δεν είναι όλα κατόπιν επιλογής.

Το παιδί δεν χρειάζεται υποχρεωτικά και τους δύο του γονείς. Οι γονείς όμως θα έπρεπε υποχρεωτικά να είναι σε θέση να παρέχουν στο παιδί ένα υγιές περιβάλλον να μεγαλώσει. Και ένας κακοποιητικός άνθρωπος- εν προκειμένω πατέρας, διότι μόνος του ο Ανδρέας Λοβέρδος χρησιμοποίησε αυτό το σχήμα- δεν μπορεί να προσφέρει αυτό το περιβάλλον στο παιδί του. Ένας άνθρωπος που ξεσπά κατ’ εξακολούθηση σε λεκτική ή σωματική βία, δεν μπορεί να είναι πρόσωπο εμπιστοσύνης για να του δοθεί άνευ όρων η συνεπιμέλεια του παιδιού του, άπαξ του διαζυγίου.

Είναι πολλά αυτά που πρέπει να γίνουν, πάρα πολλά, πριν από το να οριστεί ένα τέτοιο νομοσχέδιο ως μη ανεδαφικό. Είναι πολλά αυτά που πρέπει να φροντιστούν, είναι μεγάλη σε έκταση και βάθος η ενημέρωση που πρέπει να γίνει στην κοινωνία, χρειαζέται μεγάλο ακόνισμα στα αντανακλαστικά μας, για να μπορέσει ένα τέτοιο νομοσχέδιο να βγάζει νόημα. Και είναι τρανή απόδειξη όλων αυτών, όταν χαλαρά, ένας άνθρωπος που θα έπρεπε να σκεφτεί τι θα πει περίπου 100 φορές πριν το πει, ένας άνθρωπος που έχει ψηφιστεί για να μας εκπροσωπεί, δηλώνει πως η περίπτωση του συζυγικού πάθους, συμπεριλαμβανομένου του ξυλοδαρμού, δεν είναι αρκετός λόγος για να θεωρηθεί ένας γονέας ακατάλληλος.

 

Μια μητέρα, απάντησε τα εξής:

Δεν είμαι επιστήμονας, δεν έχω βιβλιογραφία, είμαι εκπαιδευτικός, διαζευγμένη, μητέρα δύο αγοριών 8 και 11.

Καλη δύναμη

 

Όταν σε βλέπω στη μαμά

με μίσος να φωνάζεις

Δεν είσαι αυτός που αγαπώ

Μοιάζεις ανήμερο θεριό

… Να ξέρεις, με τρομάζεις

Θέλω να φύγω μακριά

Μα και κοντά της να ‘μαι

Θέλω κι εγώ να φυλαχτώ

Να σ’ εμποδίσω δεν μπορώ

… Να ξέρεις, σε φοβάμαι

Πονάω τόσο μέσα μου

Κρατιέμαι να μην κλάψω

Άκου με λίγο βρε, μπαμπά

Μπαμπά, σ’το λέω ειλικρινά

Δε θέλω να σου μοιάσω…”

 

Κάπως έτσι νιώθει ένα παιδί, όταν βλέπει τον πατέρα του να κακοποιεί τη μητέρα του. Αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο να κρυφτεί να επιβιώσει και στο να βοηθήσει.

Ζει υπό καθεστώς φόβου, δεν έχει χρόνο να αναπτυχθεί, να καλλιεργηθεί, γιατί δεν έχει εξασφαλισμένη την επιβίωση. Το τραύμα δύσκολα κλείνει, γιατί έχει σταθεί εμπόδιο στην εξέλιξή του σαν άνθρωπος.

Δεν διαβάζει, δεν έχει ενδιαφέρον για το σχολείο, οι επιδόσεις του είναι κακές.

Το χειρότερο είναι, ότι νομίζει ότι φταίει το ίδιο για όσα ζει.

Υποσυνείδητα δε, φοβάται μη γίνει σαν τον πατέρα του.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News