Τα θέλουμε πίσω τα λατινικά;

2003, Ιούλιος: Είμαι 3η Λυκειου και έχω γράψει πάνω από 19 και στις δύο χρονιές των Πανελληνίων. Τα Λατινικά μου αρέσουν από την πρώτη στιγμή, τα καταλαβαίνω και έχω μάθει λέξη λέξη την μετάφραση. Θεωρώ ότι τα λατινικά είναι  με διαφορά το ευκολότερο μάθημα της κατεύθυνσης και οι πανελλήνιες δεν με διαψεύδουν.

2003, Οκτώβριος: Λατινικά 1, στο τμήμα Φιλολογίας Α.Π.Θ και το μάθημα είναι οι Βίοι του Κορνήλιου Νέπωτα (μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια, γραμματικοσυντακτικά). Θεωρητικά, το μάθημα πατάει στην μεθοδολογία που διδαχθήκαμε στο σχολείο. Πρακτικά, το χρωστάω επί 4 χρόνια και το περνάω στο 8ο εξάμηνο με άλλον καθηγητή. Στο ενδιάμεσο έχω περάσει πανεύκολα όλα τα υπόλοιπα, ουκ ολίγα, μαθήματα λατινικών.

Τι μας διδάσκει αυτή η μικρή ιστορία; Ότι ακόμα και αν μάθεις όλο το λεξιλόγιο/μεταφράσεις/γραμματική του σχολείου, όπως εγώ, δεν μαθαίνεις λατινικά. Κάνεις μια καλή εισαγωγή στα γραμματικοσυντακτικά, αλλά έχεις ένα φρικτά περιορισμένο λεξιλόγιο και δεν μπορείς να καταλάβεις κανένα κείμενο που δεν περιέχει τις διδαγμένες λέξεις. Εν τέλει, έμαθα κάμποσες εκατοντάδες λέξεις παραπάνω, δίνοντας και ξαναδίνοντας εκείνα τα Λατινικά 1 μαζί με πολλούς, πολλούς άλλους.

Γιατί περνούσα άνετα τα επόμενα λατινικά; Γιατί όλα είχαν εισαγωγές, ερμηνευτικά σχόλια, ιστορικό πλαίσιο και πολύ λιγότερα γραμματικοσυντακτικά. Στο αμφιθέατρο κάναμε ωραίες συζητήσεις οι οποίες με οδήγησαν να διαβάσω και άλλα λατινικά κείμενα (σε μετάφραση) και να θαυμάσω τον λατινικό κόσμο. Ωστόσο, ποτέ δεν θέλησα να ακολουθήσω τον τομέα Κλασικών Σπουδών και γιαυτό δεν με ενδιέφεραν τόσο τα γραμματικοσυντακτικά.

Το επιμύθιο από την μικρή, βιωματική μου ιστορία είναι πως τα παιδιά στο σχολείο δεν μαθαίνουν λατινικά. Επεξεργάζονται 22 μικρούτσικα αποσπάσματα, χωρίς ιδιαίτερο νοηματικό περιεχόμενο και αναλώνονται σε αμέτρητες ασκήσεις κλίσης ουσιαστικών, χρονικών αντικαταστάσεων, μετατροπών σε άλλο είδος υποθετικού λόγου κτλ.  Τα 22 μικρούτσικα αποσπάσματα είναι φτιαχτά με μόνο στόχο την διδασκαλία κάποιου γραμματικού/ συντακτικού φαινομένου και δεν απαιτούνται ερμηνευτικές ερωτήσεις, μόνο μετάφραση.

Κάμποσα παιδιά όντως μαθαίνουν τις λέξεις με τον τρόπο που μαθαίνουμε μια οποιαδήποτε ξένη γλώσσα αλλά πολλά περισσότερα τις μαθαίνουν απολύτως απέξω. Οποιοσδήποτε φιλόλογος μπορεί να βεβαιώσει πως όταν βάζουμε κάποιες γραμμές για μετάφραση και όχι ολόκληρο το απόσπασμα, τα περισσότερα παιδιά γράφουν σερί, χωρίς να ξέρουν που πρέπει να σταματήσουν. Οι λέξεις των κειμένων, δεν είναι καν τόσες πολλές και οι περισσότερες από αυτές έχουν άμεση σχέση με κάποια λατινογενή γλώσσα που τα παιδιά ήδη γνωρίζουν καλά. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι τις αντιμετωπίζουν ως κινέζικα. Γιατί; Γιατί ξεκινάμε τσακ μπαμ να “μεταφράζουμε”, κλίνουμε, συντάσσουμε ίσα ίσα για να μάθουμε όσα πρέπει για την τελική εξέταση. Όχι για να μάθουμε λατινικά.

Αυτός είναι λόγος για να καταργηθούν; Όχι φυσικά. Είναι σοβαρότατος λόγος όμως για να αναμορφωθούν εκ βάθρων. Από την ημέρα της ανακοίνωσης, γράφονται σπαραξικάρδια κείμενα για τα παιδιά που αλλοτριώνονται, τους νέους που χάνουν την επαφή με την λατινική γραμματεία, για τα σπίτια που είναι τόσο κοντά αλλά οι καρδιές μας τόσο μακριά. Θα νόμιζε κανείς ότι οι μαθητές της θεωρητικής διαβάζουν Κάττουλο και μετά σκαρώνουν δικά τους παθιασμένα ερωτικά στιχάκια και λογομαχούν με πάθος για το αν έπρεπε ή όχι να πέσει η Καρχηδόνα. Αν αυτή ήταν η πραγματικότητα, θα ήμουν μια πολύ ευτυχισμένη φιλόλογος. Δεν είναι όμως.

Το σχολικό μάθημα των λατινικών αντιμετωπίζεται με δύο τρόπους: με αγνή αγάπη από όσους αντιμετωπίζουν το συντακτικό ως γρίφο, μαθαίνουν εύκολα μεταφράσεις και δεν βαριούνται να κλίνουν δεκάδες ουσιαστικά ή με δυσφορία από όλους τους υπόλοιπους. Οι πρώτοι γράφουν άριστα, οι δεύτεροι σφίγγουν τα δόντια για να πιάσουν έναν μέτριο-καλό βαθμό. Τρίτη κατηγορία δεν υπάρχει.

Τα θέλουμε πίσω τα λατινικά; Φυσικά! Τα θέλουμε με αυτήν την μορφή; Όχι. Αν ο στόχος είναι η εκμάθηση των λατινικών ως ξένη γλώσσα, οι λίγες ώρες στην Γ’ Λυκείου δεν αρκούν, θα έπρεπε να διδάσκονται από πολύ νωρίτερα. Ούτε καν οι ώρες στην Β΄& Γ΄Λυκείου δεν αρκούσαν, μην κοροϊδευόμαστε.

Αν ο στόχος είναι η σύνδεση με τις λατινογενείς γλώσσες και η δημιουργία βάσεων για όσους περάσουν ξενόγλωσσες φιλολογίες, επίσης το μάθημα θα έπρεπε να ξεκινήσει νωρίτερα, πριν τα παιδιά πάρουν το Lower κάπου στο γυμνάσιο.

Αν ο στόχος είναι η γνωριμία με τον λατινικό πολιτισμό, τα κείμενα θα έπρεπε να είναι ολοκληρωμένα, αυθεντικά και με υποχρεωτική την ερμηνευτική προσέγγιση και την γνώση του ιστορικού πλαισίου. Διαβάζω παθιασμένες ανακοινώσεις φιλοσοφικών σχολών που τονίζουν ότι η γνώση του ρωμαϊκού πολιτισμό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για διαμόρφωση ευρωπαϊκής πολιτισμικής ταυτότητας και για κατανόηση της συνέχειας του αρχαιοελληνικού πολιτισμού με τον ρωμαϊκό και βυζαντινό πολιτισμό. Τα 22 μικρούτσικα αποσπάσματα, τα κάνουν όλα αυτά; Μωρέ μπράβο, δεν τους το χα.

Δεν θα υποστηρίξω οτι τα λατινικά είναι απαραίτητα για τους δικηγόρους ή τους γιατρούς/φαρμακοποιούς/βιολόγους γιατί πρώτον οι δικηγόροι χρησιμοποιούν χ συγκεκριμένες λατινικές φράσεις και δεν χρειάζεται να ξέρουν κλίση, οι δε γιατροί/φαρμακοποιοί/βιολόγοι που χρησιμοποιούν πάμπολες λατινικές λέξεις, δεν διδάσκονται ποτέ τα λατινικά στο σχολείο, ούτε έχουν μάθημα λατινικών στις σχολές. Λένε τις λατινικές λέξεις απέξω.

Οι μόνοι που χρειάζονται γνώση λατινικών είναι οι υποψήφιοι φιλολογίας, οι οποίοι όμως είναι ένα ποσοστό μόνο επί του συνόλου των θεωρητικάριων. Βεβαίως, ακόμα και αυτοί μπορούν να μάθουν λατινικά στην σχολή. Όταν σπούδαζα, είχαμε πάμπολους Κύπριους συμφοιτητές που δεν είχαν δώσει λατινικά στις εισαγωγικές τους. Μια χαρά έμαθαν παρακολουθώντας την σχολή, διαβάζοντας μόνοι τους ή παρακολουθώντας φροντιστηριακά μαθήματα (φροντιστήρια ονομάζονται τα εργαστηριακού τύπου μαθήματα που έχουν οι θεωρητικές σχολές).

Πως θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν τα λατινικά; Αρχικά, θα ήταν υπερπολύτιμα σε Κλασικά Λύκεια που προετοιμάζουν μελλοντικούς φιλοσοφικάριους. Όπως δήλωσα και στο προηγούμενο άρθρο μου, το βαρύ πυροβολικό της χώρας είναι ο πολιτισμός της. Γιατί να έχουμε αμέτρητα τμήματα φιλοσοφικής και όχι λιγότερα, με δυσκολότερη ύλη και πρόσβαση από Κλασικά Λύκεια;

Αν η δημιουργία Κλασικών Λυκείων είναι όνειρο απατηλό γιατί να μην διαμορφώσουμε ένα σοβαρό σύστημα πανελληνίων όπου ναι μεν θα εξετάζονται όλοι οι θεωρητικάριοι σε χ μαθήματα αλλά παράλληλα θα υποχρεούνται να δίνουν ένα έξτρα μάθημα αναλόγως την σχολή εισαγωγής; Αυτό βέβαια απαιτεί την ύπαρξη πολλών μαθημάτων προς επιλογή.  

Αν πάλι τίποτα από αυτά δεν αλλάξει και απλώς φύγουν τα λατινικά από τις πανελλήνιες, δεν έγινε και κάτι. Οι φοιτητές φιλολογίας θα τα μάθουν μέσα στην σχολή μαζί με γλωσσολογία, επιγραφική, μετρική και άλλα τόσα δυσκολα και μαγευτικά που δεν είχα ξανακούσει μέχρι που χρειάστηκε να τα παρακολουθήσω. Η θεωρητική κατεύθυνση μου έδωσε μια μόνο υποψία γύρω από τις φιλολογικές σπουδές. Η σχολή μου άνοιξε ένα άπειρο κόσμο δυνατοτήτων που δεν υποπτευόμουν καν ότι υπήρχε.

Ο στόχος μας δεν θα έπρεπε να είναι η παραμονή των λατινικών όπως είναι, μόνο και μόνο για να λέμε οτι παρέχουμε κλασικές σπουδές. Είναι πικρή αλήθεια και αδιανόητο κρίμα ότι ο μέσος μαθητής δεν διδάσκεται σωστά τις κλασικές σπουδές. Γιατί να μην διδάσκονται τα παιδιά μας, αρχαία και λατινικά από την πρώτη γυμνασίου με σωστό τρόπο; Λίγο σύνταξη, λίγο γραμματική, μπόλικα ερμηνευτικά για να μαγευτούν από τις ιδέες και τα νοήματα;

Ο αρχαίος και ο λατινικός πολιτισμός ήταν σε διαρκή διάλογο και αλληλεπίδραση, το κατανοούν αυτό οι μαθητες; Ξέρουμε τι πήρε και τι έδωσε ο ένας στον άλλον; Έχουν συγκρίνει ποτέ ένα αρχαίο και ένα λατινικό κείμενο για να εντοπίσουν ομοιότητες και διαφορές; Τι γνωρίζουν για τον τρόπο που ο πολιτισμός των Λατίνων διαμόρφωσε τον δυτικό κόσμο; Ξέρουν ποιος είναι ο Κικέρωνας ή έστω ο Ιούλιος Καίσαρας;

Αντί να ζητάμε πίσω τα λατινικά λέγοντας μεγαλοστομίες που δεν ισχύουν ας είμαστε ειλικρινείς και ας ζητήσουμε σοβαρή αντιμετώπιση των κλασικών σπουδών από τα γυμνασιακά ακόμη χρόνια. Το “πες μετάφραση” και “κλίνε μου 3 ανώμαλα ρήματα” μπορεί να κάνουν εύκολη την ζωή των φιλολόγων και ομαλή την ροή του μαθήματος, αλλά δεν παθιάζουν τα παιδιά, δεν τους ανοίγουν το μυαλό, δεν τους προκαλούν για συζήτηση και προβληματισμό.

Τα λατινικά δεν είναι μόνο το “regina rosas amat” που ξέθαψαν όλοι από τα βιβλία των δεσμών αλλά είναι η γλώσσα της φιλοσοφίας, της ρητορικής, της επιστήμης. Ο λατινικός πολιτισμός αποτέλεσε βασικό πυλώνα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και έχει απόλυτη διασύνδεση με τον βυζαντινό πολιτισμό. Πόσοι από τους μαθητές του 20 στα λατινικά ξέρουν να μας πουν γιατί η Κωνσταντινούπολη ονομαζόταν Νεα Ρώμη;

Επιτέλους, ας πούμε τα πράγματα με το όνομα τους.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News