Παιδί και βιβλίο είναι μια σχέση περίπλοκη. Όποια έρχεται σε επαφή με σύγχρονα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, που η εικόνα κυριαρχεί στην καθημερινότητά τους μέσω οθονών και ψηφιακών μέσων, ξέρει καλά για τι μιλάω. Κι όμως οι προσπάθειες για το έντυπο, και μέσα από τα παραμύθια, συνεχίζουν και θα συνεχίζουν, καθώς η χαρά της ανάγνωσης προσφέρει κάτι που δεν εκμαιεύεται από αλλού. Κι όποιος διαβάζει βιβλία ζει πολλές ζωές, όχι μόνο μία.
Περιδιαβαίνοντας λοιπόν τους πάγκους μιας έκθεσης βιβλίου, από τις αρκετές που διοργανώνονται τους τελευταίους ανοιξιάτικους και πρώτους καλοκαιρινούς μήνες του έτους, σκόνταψα πάνω σε ένα τόμο που μου κίνησε το ενδιαφέρον από όλες τις λανθασμένες πλευρές. Παραμύθια για Κορίτσια. Ναι, αυτός ήταν ο τίτλος.
Κατά έναν, όχι και τόσο αναπάντεχο, τρόπο, μετά από την ψυχρολουσία του τίτλου, όλο το στήσιμο της έκδοσης αποδεικνύεται ένα τεράστιο κλισέ. Έντονο ροζ της κούκλας στο φόντο, εικονογραφήσεις γιαγιάδων, αλλά και λύκων ντυμένων γιαγιάδων, και κοριτσιών με κορδέλα στα μαλλιά, σαν να μην έχουμε κουνήσει ρούπι από το 1850. Ιστορίες που δαιμονοποιούν το σεξ, την ανεξαρτησία, την απειθαρχία στην εξουσία. Γιατί;
Διαβάζω στο οπισθόφυλλο:
“Διαβάστε κλασικές ιστορίες που συντροφεύουν την παιδική φαντασία στα ατέλειωτα ταξίδια της! Χορέψτε στο παλάτι με τη Σταχτοπούτα, περιπλανηθείτε στο δάσος με την Κοκκινοσκουφίτσα, ανακαλύψτε πώς βρέθηκε η Χιονάτη στο σπίτι των εφτά νάνων και γνωρίστε την ιστορία της Χιονούλας και της Ροδούλας.”
Υπάρχει ακόμη κοινό που βρίσκει κάτι τέτοιο ελκυστικό, διδακτικό, χρήσιμο; Η παιδική φαντασία στα ατελείωτα ταξίδια της περιπλανιέται στα δάση; Αν κρίνω από τα δικά μου παιδιά τα σύγχρονα παιδιά είναι πολύ προχωρημένα και μάλλον στο διάστημα βρίσκεται η φαντασία τους και στα bytes του διαδικτύου, παρά στα προνεωτερικά δάση του Μέλανα Δρυμού. Εκεί όπου συνελήφθησαν άλλωστε οι “κλασσικές” αυτές προφορικές παραδόσεις που τις συνένωσαν αργότερα σε συνεκτικές ιστορίες αποτροπής και δέους οι αδερφοί Γκριμ.
Αν τα όνειρά μας είναι φαντασιοκοπίες φόβου κι επιθυμίας, τότε τα παραμύθια είναι οι εντολές που δίνει το συνειδητό στο υποσυνείδητο σχετικά με αυτούς τους φόβους κι αυτές τις επιθυμίες. Και ποιό παιδάκι, και δη κοριτσάκι, χρειάζεται σήμερα παραίνεση για να αποφεύγει τους ξένους (τους κακούς λύκους) με τόσο έμμεσο, τόσο πουριτανικά κρυφό τρόπο που, αντί να την προφυλάσσει λέγοντάς της αλήθειες για τους σεξουαλικούς παρενοχλητές και πώς να τους αποτρέπει, την εξιτάρει μέσω του παιχνιδιού με το απαγορευμένο;
Όταν στα παραμύθια αυτά δαιμονοποιείται η ελεύθερη επιλογή, που θα οδηγούσε σε έλεγχο της σεξουαλικότητας, σαν της Κοκκινοσκουφίτσας… Όταν προμοτάρεται η γυναίκα υπηρετικό προσωπικό, αν αναλογιστούμε την χαρούμενη Χιονάτη με το φαράσι στο χέρι στην υπηρεσία όχι ενός, αλλά εφτά ανδρών… Και κυρίως, όταν προβάλλεται ακόμα η εξαργύρωση της γυναικείας υπόστασης κι υπομονής με την ανταμοιβή του πολύφερνου γαμπρού, ο οποίος μαγικά θα διορθώσει σαν με μια πελώρια γομολάστιχα τα συστημικά βάσανα της ηρωϊδας μας, η επανάπαυση σε έμφυλες κλισέ συμπεριφορές θα διαιωνίζεται.
Τα κορίτσια δεν είναι μικρές πριγκίπισσες που αναμένουν τον πρίγκηπα. Δεν έχουμε βασιλευόμενο καθεστώς. Ούτε πρόκοψαν οι πραγματικές πριγκίπισσες άλλωστε. Τα κορίτσια είναι σκεπτόμενα όντα που είναι μεν μικρά ηλικιακά και σωματικά, αλλά καθόλου μικρόνοα. Σκέπτονται και κρίνουν και δουλειά μας είναι να μην συσκοτίζουμε τον εγκέφαλό τους με σαχλαμάρες.
Οφείλω να ομολογήσω εκ νέου την έκπληξή μου. Οι συγκεκριμένες εκδόσεις είναι κλασσικός οίκος που έχει παράξει άφθονο παιδικό κι εφηβικό περιεχόμενο ανά τις πολλές δεκαετίες ύπαρξής του. Μάλιστα η σειρά μυθολογίας του είναι αρτιότατη, αισθητικά και ποιοτικά, ακόμα και για πολύ μικρές αναγνωστικές ηλικίες πρώτων τάξεων δημοτικού και ακόμα πιο πριν. Αναρωτιέμαι λοιπόν ποιά η σκοπιμότητα να συνεχίζει να αναπαράγει αυτά τα απαρχαιωμένα κεντροευρωπαϊκά παραμύθια σε αυτήν την κλισέ παρουσίαση. Σαν να απευθύνεται όχι σε νέες μαμάδες, μοντέρνες κι απελευθερωμένες που θέλουν να δώσουν ένα αφήγημα που διακονεί χρησιμότητα, αλλά σε γιαγιάδες που τις έχει ξεπεράσει η εποχή τους και επαναπαύονται στο γνώριμο, στο οικείο, σε αυτό που συνήθισαν από τα δικά τους παιδικά χρόνια. Μια τέτοια κατεύθυνση στις αφηγήσεις της νεόκοπης γενιάς των πολιτών του αύριο, λοιπόν, πού αποσκοπεί;
Στο πλαίσιο της νεοσυντηρητικής στροφής που έχει πάρει ο κόσμος, προϊούσης της οικονομικής κρίσης με τα πρόσθετα βάρη της πανδημίας και του πολέμου, η αναπόληση αλλοτινών “ένδοξων” εποχών με μειωμένα δικαιώματα, με μια στρεβλή ίσως εννοιoδότηση της τάξης κι ασφάλειας, κι ο καθησυχασμός, στα γνωστά και μη εξαιρετέα, δεν αποτελούν το θρυλούμενο αποκούμπι στο κλασσικό, αλλά ξεκάθαρα και χωρίς φιοριτούρες τρόμο μπροστά στο νέο.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
