Η “βρόμικη” υπόθεση της ανακύκλωσης ρούχων

Ας πάρουμε μια περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένη fashionista. Όταν αγοράζει μια φούστα ή ένα παντελόνι, είναι ανακυκλωμένο βαμβάκι ή πολυεστέρας και όταν φθαρεί, τα πετάει σε έναν κάδο ανακύκλωσης ρούχων, σίγουρη ότι θα ανακυκλωθούν ξανά. Πεπεισμένη ότι κάνει μια φιλική προς το περιβάλλον χειρονομία, αυτή η πελάτισσα μάλλον δεν το γνωρίζει, αλλά είναι εντελώς στη λάθος πλευρά. Η πραγματικότητα είναι κάπως πιο περίπλοκη για την ανακύκλωση ρούχων…

Επειδή, το 93% των ανακυκλωμένων υλικών στα ρούχα μας προέρχεται «από πλαστικά μπουκάλια, όχι παλιά ρούχα», εξηγεί η Urska Trunk, διευθύντρια εκστρατείας της ΜΚΟ Changing Markets στις Βρυξέλλες. Δηλαδή πετρέλαιο!

Στα καταστήματα, οι ετικέτες «ανακυκλωμένου υλικού» ανθίζουν, αλλά στην πραγματικότητα, η ακριβή τεχνολογία που καθιστά δυνατή την ανακύκλωση ενός νήματος σε ένα νήμα παραμένει εμβρυϊκή σε παγκόσμιο επίπεδο.

«Λιγότερο από το 1% των υφασμάτων που αποτελούν τα ρούχα μας ανακυκλώνονται για να φτιάξουμε καινούργια», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Γαλλικό Πρακτορείο AFP.

Στην Ευρώπη, τα συνολικά κλωστοϋφαντουργικά απόβλητα αντιπροσωπεύουν 12,6 εκατομμύρια τόνους ετησίως (συμπεριλαμβανομένων 5,2 εκατομμυρίων ρούχων και υποδημάτων, τα υπόλοιπα αποτελούνται από στρώματα, χαλιά και άλλα υφαντικά είδη για επίπλωση), σύμφωνα με την Επιτροπή.

Τα περισσότερα χρησιμοποιημένα κλωστοϋφαντουργικά απόβλητα απορρίπτονται ή αποτεφρώνονται, μόνο το 22% συλλέγεται για επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση – κυρίως για κουρέλια, επένδυση ή μόνωση. Η ανακύκλωση ρούχων είναι «πολύ πιο περίπλοκη από αυτή του γυαλιού ή του χαρτιού», εξηγεί στο AFP ο αυστριακός κατασκευαστής υφασμάτινων ινών από ξύλο Lenzing.

Εάν ένα μπουκάλι PET μπορεί να ανακυκλωθεί πέντε ή έξι φορές σε ένα άλλο μπουκάλι, ένα μπλουζάκι ή μια φούστα από ανακυκλωμένο πολυεστέρα “δεν μπορεί να ανακυκλωθεί ποτέ ξανά.”

Τα χρησιμοποιημένα ρούχα πρέπει να ταξινομηθούν κατά υλικό και χρώμα, και στη συνέχεια να τους αφαιρεθούν όλα τα «σκληρά σημεία» τους (φερμουάρ, κουμπιά κ.λπ.). Τέλος, πρέπει να αποκλειστεί ό,τι δεν είναι ανακυκλώσιμο, όπως ορισμένες ίνες ή υφάσματα που αποτελούνται από περισσότερα από δύο υλικά. Ωστόσο, αυτός ο τύπος λειτουργίας δεν έχει φτάσει ακόμη στο βιομηχανικό στάδιο. Αυτή η τεχνολογία «είναι στα σπάργανά της», λέει η Urska Trunk.

Η λύση λοιπόν για να επισημάνετε τα ρούχα σας ως «καλά για τον πλανήτη» είναι να ανακυκλώνετε τα μπουκάλια από PET (τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο) σε ίνες πολυεστέρα. Η τεχνολογία, καλά κατακτημένη, είναι η μόνη που αξιοποιείται πραγματικά σε μεγάλη κλίμακα. Στο τεράστιο H&M στο κέντρο του Παρισιού, όλο και περισσότερα ρούχα φέρουν μια γαλαζοπράσινη ετικέτα «ανακυκλωμένο υλικό». Το 2023, το 79% του πολυεστέρα που χρησιμοποιήθηκε στις συλλογές προερχόταν από ανακυκλωμένα υλικά. Ο όμιλος στοχεύει στο 100% το 2025. Οι πελάτες που ερωτήθηκαν από το AFP φαίνονται αδιάφοροι, αλλά η σουηδική μάρκα fast-fashion καταβάλλει προσπάθεια. Το ανακυκλωμένο PET «(επιτρέπει) στη βιομηχανία να μειώσει την εξάρτησή της από τον παρθένο πολυεστέρα από ορυκτά καύσιμα βραχυπρόθεσμα», είπε η ομάδα στο Γαλλικό Πρακτορείο.

Πώς το κάνουν οι μάρκες; Συλλέγουν πλαστικές «νιφάδες» από μηχανική ανακύκλωση φιαλών από κατασκευαστές και στη συνέχεια κατασκευάζουν τις ίνες στα δικά τους εργοστάσια, εξηγεί στο AFP η Lauriane Veillard, υπεύθυνη πολιτικής για την ανακύκλωση χημικών στη Zero Waste Europe (ZWE) στις Βρυξέλλες.

«Ας είμαστε ξεκάθαροι, δεν πρόκειται για κυκλικότητα»: ωστόσο, οι κατασκευαστές εμφιαλώσεων και οι ενώσεις προστασίας του περιβάλλοντος έχουν προειδοποιήσει. Σε ανοιχτή επιστολή προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τον Μάρτιο του 2023, κατήγγειλαν «μια ανησυχητική τάση» στον τομέα της μόδας «να κάνουν οικολογικές δηλώσεις που συνδέονται με τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών» από τα μπουκάλια τους.

Διότι «αν αυτά τα μπουκάλια δεν είχαν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή πολυεστέρα, στην πραγματικότητα θα είχαν κάνει δυνατή την κατασκευή… άλλων πλαστικών μπουκαλιών», υπενθύμισε μια μελέτη τον περασμένο Μάρτιο της γαλλικής λεγόμενης ηθικής μάρκας Loom.

Ωστόσο, εάν ένα μπουκάλι PET μπορεί να ανακυκλωθεί πέντε ή έξι φορές σε ένα άλλο μπουκάλι, ένα μπλουζάκι ή μια φούστα από ανακυκλωμένο πολυεστέρα “δεν μπορεί ποτέ να ανακυκλωθεί ξανά”, θυμάται η κ. Trunk, μέρος των συζητήσεων γύρω από το πλαίσιο για τα απόβλητα της ΕΕ.

Ο ανακυκλωμένος πολυεστέρας συχνά ανακατασκευάζεται με χημικά συστατικά και ελαστίνη, που εκτιμάται για την ελαστικότητά του, αλλά που εμποδίζει την ανακύκλωση. Για να μην αναφέρουμε την «ενέργεια και υλικά» που απαιτούνται για τη μεταφορά, ταξινόμηση, πλύση, άλεση, τήξη κ.λπ. στο νήμα, θυμάται ο Loom. «Από την κατασκευή μέχρι την ανακύκλωση, είναι: η ρύπανση του νερού, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η ρύπανση του εδάφους, εν ολίγοις, ακόμη και ο ανακυκλωμένος πολυεστέρας δεν είναι μια θαυματουργή λύση», λέει ο Jean-Baptiste Sultan, σύμβουλος στο Carbone 4.

Οι ΜΚΟ απαιτούν από την κλωστοϋφαντουργία να σταματήσει να χρησιμοποιεί αυτό το υλικό που το 2021 αντιπροσώπευε το 54% της παραγωγής ινών, σύμφωνα με το Textile Exchange.

Το 2019, το 46% των κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων της ΕΕ κατέληγε στην Αφρική σε αγορές μεταχειρισμένων ή πιο συχνά «σε ανοιχτούς χώρους υγειονομικής ταφής», παραδέχεται ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ).

Η ανακύκλωση του βαμβακιού δεν είναι επίσης η σωστή επιλογή: η μετασχηματισμένη ίνα είναι κατώτερης ποιότητας και για να αντέξει, θα πρέπει συχνά να υφαίνεται με άλλα υλικά τα οποία είναι επίσης δύσκολο να ανακυκλωθούν.

Τι συμβαίνει λοιπόν με τη χρησιμοποιημένη φούστα και το παντελόνι της fashionista μας; Το 2019, το 46% των κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων της ΕΕ κατέληγε στην Αφρική σε αγορές μεταχειρισμένων ή πιο συχνά «σε ανοιχτούς χώρους υγειονομικής ταφής», παραδέχεται ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ).

Η πρακτική αυτή καταγγέλλεται ευρέως από οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος, όπως στη Γκάνα. «Ένας κανονισμός για τις μεταφορές απορριμμάτων» που εγκρίθηκε τον Νοέμβριο στοχεύει τώρα «να διασφαλίσει, μεταξύ άλλων, ότι οι εξαγωγές απορριμμάτων της ΕΕ προορίζονται για ανακύκλωση και όχι για διάθεση», είπε η Επιτροπή στο AFP.

Επίσης το 2019, το 41% ​​των ευρωπαϊκών κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων πήγε στην Ασία σε «αποκλειστικές οικονομικές ζώνες όπου γίνεται η διαλογή και η επεξεργασία τους», κυρίως στο Πακιστάν, συνεχίζει ο ΕΟΠ.

Σύμφωνα με ΜΚΟ που πήραν συνέντευξη από το Γαλλικό Πρακτορείο, πραγματικοί «κόμβοι» για τη διαλογή και την ανακύκλωση υφασμάτων αναπτύσσονται σε αυτή τη χώρα της Νότιας Ασίας καθώς και στο Μπαγκλαντές, συχνά σε «Ζώνες Επεξεργασίας Εξαγωγών».

Ο Οργανισμός αναγνωρίζει “έλλειψη συνεπών δεδομένων σχετικά με τις ποσότητες και την τύχη των χρησιμοποιημένων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων” στην Ευρώπη

Τα απόβλητα φαίνεται ότι «ανακυκλώνονται τοπικά, μετατρέπονται κυρίως σε βιομηχανικά κουρέλια ή γεμίσματα, ή επανεξάγονται, είτε για ανακύκλωση σε άλλες ασιατικές χώρες είτε για επαναχρησιμοποίηση στην Αφρική», καταλήγει μια μελέτη ΕΟΠ του Φεβρουαρίου 2023.

Ωστόσο, ο Οργανισμός αναγνωρίζει “έλλειψη συνεπών δεδομένων σχετικά με τις ποσότητες και την τύχη των χρησιμοποιημένων κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων” στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Paul Roeland της ΜΚΟ Clean Clothes Campaign, οι EPZ είναι πάνω από όλα «γνωστοί ως «άνομοι» θύλακες, όπου ακόμη και τα χαμηλά πρότυπα εργασίας του Πακιστάν και της Ινδίας δεν τηρούνται».

Τέτοιες εισαγωγές-εξαγωγές έχουν επίσης περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

«Η αποστολή ρούχων σε χώρες με χαμηλό κόστος εργασίας για χειροκίνητη διαλογή είναι φρίκη όσον αφορά το αποτύπωμα άνθρακα», υπογραμμίζει ο Marc Minassian, διευθυντής πωλήσεων στη Γαλλία στην Pellenc ST, στην πρώτη γραμμή της οπτικής διαλογής για την ανακύκλωση.

Ως έχει, η ανακύκλωση υφασμάτων είναι «ένας μύθος», λέει η Lisa Panhuber της Greenpeace. Πρέπει να στραφούμε σε νέες φυτικές ίνες;

Ίνες μπανανιάς, φλούδες εσπεριδοειδών, φύλλα κάκτου, φλούδες μήλων… όλα ανακτώνται για την κατασκευή υφασμάτων. Η Hugo Boss, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί Pinatex, φτιαγμένο από φύλλα ανανά, για μερικά από τα αθλητικά παπούτσια της. «Υποπροϊόν της τρέχουσας γεωργίας, τα φύλλα ανανά χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία αυτού του μοναδικού υφάσματος: δεν απαιτούν επιπλέον πόρους για να αναπτυχθούν», λέει η γερμανική μάρκα στον ιστότοπό της.

Αλλά οι ειδικοί, όπως ο Thomas Ebélé της ετικέτας SloWeAre, αμφισβητούν τη μέθοδο κατασκευής αυτών των ινών, συσσωματωμένων και μη υφασμένων, στις οποίες πρέπει να προστεθεί ένα συνδετικό υλικό, “στην πλειονότητα των περιπτώσεων, πολυουρεθάνη” ή PLA (όξινο πολυγαλακτικό), εξηγεί.

Αυτή η μη τυποποιημένη σύνθεση κάνει το ρούχο στο τέλος της ζωής του «μερικές φορές βιοδιασπώμενο» αλλά όχι ανακυκλώσιμο, σύμφωνα με τον ίδιο.

Και να επιμείνουμε: “Βιοαποικοδομήσιμες δεν σημαίνει κομποστοποιήσιμες! Αυτό σημαίνει ότι αυτές οι ίνες μπορούν να αποικοδομηθούν σε βιομηχανικές συνθήκες, δηλαδή με πίεση μεγαλύτερη από τρεις ατμόσφαιρες, υγρομετρία μεγαλύτερη από 90%, θερμοκρασία μεταξύ 50 και 70 βαθμών και με μηχανική ανάμειξη” .

Πέρα από όλες αυτές τις διαδικασίες, «είναι πάνω απ’ όλα ο όγκος των παραγόμενων ρούχων που είναι προβληματικός», καταγγέλλει η Céleste Grillet από το ενεργειακό τμήμα στο Carbone 4. Για τη Lisa Panhuber, η λύση είναι σίγουρα «να μειώσουμε την κατανάλωση, να επισκευάσουμε, να επαναχρησιμοποιήσουμε».

Της Ornella LAMBERTI με πληροφορίες από AFP/FashionNetwork

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News