Μία πολύ δημοφιλής συμβουλή που δίνεται στις γυναίκες, για να αποφύγουν το βιασμό, είναι να μάθουν να λένε απλά και ξεκάθαρα όχι. Ένα κλασικό σλόγκαν που κυκλοφορεί πολύ στα προγράμματα πρόληψης των βιασμών είναι «Yes means yes, and no means no», ενώ το να αναπτύξουν οι γυναίκες την ικανότητά τους να αρνούνται τίθεται στο επίκεντρο τέτοιων σεμιναρίων.
Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες της Ανάλυσης Συνομιλίας (Conversation Analysis) έδειξαν ότι μια τέτοια πρακτική όχι μόνο συμβάλλει στη θυματοποίηση της γυναίκας, αλλά δεν είναι και αναμενόμενο να είναι αποδοτική για πολλούς λόγους.
Καταρχάς, η λογική ότι οι γυναίκες πρέπει να μάθουν να αρνούνται άμεσα και χωρίς περιστροφές μια πρόταση για σεξ, χρησιμοποιώντας μάλιστα απερίφραστα τη λέξη όχι, έχει το βασικό πρόβλημα ότι στηρίζει τη γενική ιδέα της παρανόησης και της κακής επικοινωνίας, ότι δηλαδή ο άντρας δεν κατάλαβε, επειδή η γυναίκα δεν του εξήγησε με σαφή τρόπο ότι δεν ήθελε. Κάτι τέτοιο, εκτός από το ότι δίνει ένα σημαντικό επιχείρημα στους βιαστές και έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές ως υπερασπιστική γραμμή από τους δικηγόρους τους, ουσιαστικά ρίχνει την ευθύνη για άλλη μια φορά στο θύμα, συμβάλλοντας στο victim blaming, παρόλο που ο σκοπός του είναι βέβαια εντελώς ο αντίθετος.
Παράλληλα, μια τέτοια συμβουλή είναι καταδικασμένη να αποτύχει και, όπως έχουν δείξει πολλές δημοσκοπήσεις, όντως απορρίπτεται από μια μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών, οι οποίες δυσκολεύονται να πουν ένα σκέτο όχι, όσο και αν θα το ήθελαν. Οι αιτίες αυτού του δισταγμού είναι, φυσικά, πολλές και αρκετές από αυτές συνδέονται με σεξιστικά πρότυπα περί υποχρέωσης ικανοποίησης των σεξουαλικών ορμών του άντρα και χαμηλή αυτοεκτίμηση των γυναικών. Όμως, το ζήτημα περιπλέκεται, αν κανείς σκεφτεί ότι μια συζήτηση διέπεται κοινωνικά από συγκεκριμένους κανόνες περί ευγένειας και το απερίφραστο όχι εκλαμβάνεται ως αγενές και ότι βρίσκεται εκτός των προκαθορισμένων συμβάσεων.
Συγκεκριμένα, η Ανάλυση Συνομιλίας έχει δείξει ότι η άρνηση σε οποιοδήποτε γλωσσικό περιβάλλον και όχι μόνο στα πλαίσια της ερωτικής πράξης θεωρείται μη προτιμώμενη γλωσσική αλληλεπίδραση και σχεδόν ποτέ δεν είναι άμεση, όπως η αποδοχή που μπορεί να εκφραστεί με ένα εμφατικό ναι. Ο συνομιλητής διστάζει να αρνηθεί χωρίς περιστροφές και για αυτό παρατηρούνται κάποιες νόρμες που κάνουν την άρνηση λίγο πιο γλυκιά μέσα στα πλαίσια της ευγένειας μεταξύ των ομιλητών, μια ευγένεια που δεν σχετίζεται με καταπιεστική ιδεολογία εναντίον των γυναικών, αλλά παρατηρείται και στα δύο φύλα.
Έτσι, καθολικά στοιχεία της άρνησης σε μια κουβέντα είναι η παύση μερικών δευτερολέπτων μετά την πρόταση του συνομιλητή, αλλά και η χρήση δικαιολογιών και η απολογητική διάθεση. Τα κομπλιμέντα (μου αρέσεις πολύ, αλλά…), καθώς και η καθυστερημένη κατάφαση (χρειάζομαι λίγο χρόνο ακόμα ή θα γίνει όταν νιώσω έτοιμη) είναι κλασικές στρατηγικές που στόχο έχουν να απαλύνουν την απόρριψη. Η παρουσία τους σε κάθε μορφή άρνησης, ακόμα και για απλά θέματα, όπως μια πρόταση για καφέ από έναν φίλο (π.χ. «τι κρίμα, πολύ θα ήθελα, να βρεθούμε καλύτερα αύριο;» αντί για «όχι, δεν μπορώ») δείχνει ότι ο ομιλητής έχει ανάγκη να δείξει ότι συνεργάζεται με τις κοινωνικές συμβάσεις της συνομιλίας που ισχύουν στην εκάστοτε γλωσσική κοινότητα.
Το γεγονός ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των εκφωνημάτων επιτυγχάνεται συνεννόηση είναι επειδή υποσυνείδητα όλοι οι ομιλητές γνωρίζουν αυτές τις συμβάσεις. Οι περισσότερες γλωσσικές πράξεις γίνονται έμμεσα και όχι άμεσα και αυτό το γνωρίζει ο μέσος ομιλητής. Για παράδειγμα, στο εκφώνημα «Έχετε ώρα;», ο ομιλητής δεν ενδιαφέρεται να μάθει αν το άτομο απέναντί του έχει ρολόι και γνωρίζει την ώρα, όπως θα συνέβαινε αν η γλωσσική πράξη ερμηνευόταν ότι ήταν άμεση. Ο ρόλος της ερώτησης εδώ δεν δείχνει επιθυμία πληροφόρησης για αυτό το γεγονός, αλλά έναν ευγενικό τρόπο να εκφραστεί έμμεσα η επιθυμία του ομιλητή να μάθει την ώρα. Αντί να χρησιμοποιήσει μια άμεση γλωσσική πράξη, όπως για παράδειγμα «Θέλω να μάθω τι ώρα είναι» ή «Πες μου τι ώρα είναι», εναρμονίστηκε με τις συμβάσεις της γλώσσας και εκφώνησε μία έμμεση και άρα πιο ευγενική και λιγότερο απειλητική πρόταση.
Συνεπώς, ένας άντρας με στοιχειώδεις γνώσεις της γλώσσας καταλαβαίνει πότε πρόκειται για άρνηση, ακόμα και αν δεν συμπεριλαμβάνεται στο εκφώνημα η λέξη όχι, επειδή γνωρίζει τους παραπάνω κανόνες. Το πρόβλημα δεν είναι ότι ο βιαστής δεν καταλαβαίνει, αλλά ότι δεν θέλει να καταλάβει, επειδή δεν του αρέσει η άρνηση. Έρευνες έχουν δείξει ότι ακόμα και το ξεκάθαρο όχι ερμηνεύτηκε ως ναι από τον άνδρα με το σεξιστικό επιχείρημα περί αλλοπρόσαλλης συμπεριφοράς της γυναίκας που άλλα λέει και άλλα εννοεί.
Επιπλέον, είναι πολύ φυσιολογικό για μία γυναίκα να δυσκολεύεται να πει ένα ξεκάθαρο και σκέτο όχι, όταν απορρίπτει έναν άνδρα, και να προτιμάει να λειτουργήσει μέσα στους κοινωνικούς και γλωσσικούς κανόνες εκφράζοντας την άρνησή της περισσότερο έμμεσα, όπως θα έκανε και σε άλλες περιστάσεις. Φυσικά, είναι δικαίωμά της να εκφράσει το όχι με όποιον τρόπο θέλει, όμως η επιμονή να το κάνει έτσι όπως προτείνεται σε πολλά σεμινάρια για προστασία από το βιασμό συχνά της προσθέτει επιπλέον βάρος ή και ενοχές που δεν μπορεί να κάνει αυτό που πρέπει, για να προστατεύσει τον εαυτό της, όταν η ουσία δεν βρίσκεται εκεί.
Πλέον, πολλές προσεγγίσεις τονίζουν ότι βάρος πρέπει να δοθεί όχι στο πώς οι γυναίκες θα αντιμετωπίσουν την υποτιθέμενη παρανόηση από την πλευρά των αντρών, αλλά στο πώς θα προστατευτούν από το γεγονός ότι οι επίδοξοι βιαστές κατάλαβαν πολύ καλά, αλλά δεν τους άρεσε αυτό που κατάλαβαν και θέλουν να το αγνοήσουν. Αυτό, όμως, είναι κάτι που ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της Γλωσσολογίας και της Ανάλυσης Λόγου.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
Όπως είχε πει και η αγαπημένη μας πόντια, ο μόνος λόγος για τον οποίο παίζει να μην βιαστείς είναι να αποφασίσουν να μη σε βιάσουν.
Συμφωνώ απόλυτα με το άρθρο. Θα προσθέσω και κάτι ακόμα. Στα πλαίσια της ανάγκης να οδηγηθει η κοινωνία σε τρόπους συμπεριφορας που θα εξοστρακίζουν καλύτερα τις κακές αλληλεπιδράσεις, δεν πρέπει να κάνουμε το λάθος να πιστεύουμε οτι υπάρχει μια μοναδική μαγική συνταγή. Η ανθρωπότητα δεν αποτελείται από ρομποτάκια με το ιδιο λογισμικο, και η κάθε αλληλεπίδραση είναι μοναδική. Το να λένε οι γυναίκες ξεκάθαρα και άφοβα τη γνώμη τους ειναι ένα πράγμα, συνυπάρχει όμως με την ανάγκη να μην περιχαρακώνεις τον εαυτό σου σε βαθμό απομόνωσης σε κάθε περίσταση. Δεν θα το αναλύσω παραπάνω, θα θέσω απλώς το ερώτημα: τι… Διαβάστε περισσότερα »
Πάρα πολύ ενδιαφέρον! Να προσθέσω και το όχι που δεν είναι όχι, δεν είναι ναι, δεν είναι ίσως, γιατί δεν ξέρει η γυναίκα αν θέλει ή όχι, αμφιθυμία το λένε. Λέει όχι ενώ δεν είναι σίγουρη ή λέει ναι, ενώ πάλι δεν είναι σίγουρη η ίδια για το αν θέλει ή δεν θέλει. Ο άλλος φυσικά, πιάνει την αμφιθυμία στον αέρα. Το τι θα ακολουθήσει, εξαρτάται από πολλές παραμέτρους.
το οχι σημαινει οχι το δε θελλω σημαινει δεν θελλω απλα πραγματα για νοημονες(οι βιαστες δεν ανηκουν σε αυτο το ειδος) αλλοπροσαλη γυναικα επειδη το οχι μπορει να σημαινει ναι ημαρτον τι σου κανουν τα πορνο χανεις την πραγματικοτητα κ πλακα θα χει να γλιτωσει κανενας καμια φυλακη ετσι. Αναρωτιεμαι αν πρεπει οι γυναικες πλεον να εξοπλιζονται με σπρευ πιπεριου η κ τειζερ μην πω καλυτερα κ πολεμικες τεχνες μπας κ γλιτωσει καμια
” Καταρχάς, η λογική ότι οι γυναίκες πρέπει να μάθουν να αρνούνται άμεσα και χωρίς περιστροφές μια πρόταση για σεξ, χρησιμοποιώντας μάλιστα απερίφραστα τη λέξη όχι, έχει το βασικό πρόβλημα ότι στηρίζει τη γενική ιδέα της παρανόησης και της κακής επικοινωνίας, ότι δηλαδή ο άντρας δεν κατάλαβε, επειδή η γυναίκα δεν του εξήγησε με σαφή τρόπο ότι δεν ήθελε. ”
Δηλαδη τι μπορεις να παρανοήσεις στη λεξη ΟΧΙ;;;;;;;;
Η λογική της παρανόησης σημαίνει ότι κάποιος βιαστής μπορεί να βρει ως δικαιολογία ότι δεν κατάλαβε τι ήθελε να του πει η γυναίκα επειδή του είπε το όχι έμμεσα και όχι με μια ξερή λέξη.
συγχωρείστε με αλλά δε καταλαβαίνω. βασικά δυσκολεύομαι να πιάσω το νόημα του κειμένου όπως η maggie παραπάνω. το όχι είναι όχι .τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο. όχι ,δε θέλω να με αγγίζεις, όχι δε θέλω να με κεράσεις ποτό ,όχι δε θέλω να περάσω τη νύχτα μαζί σου. όταν μιλάμε για παρανόηση ,μιλάμε συνήθως για περιπτώσεις όπου δε καταλάβαμε ορθώς το νόημα μιας πληροφορίας γιατι μπορεί την ίδια στιγμή να υπήρξε αντιφατική γλώσσα σώματος ή το μήνυμα να έφτασε από το πομπό στο δέκτη παραποιημένο μέσω τρίτων. Το να γράφει κάποιος σε μια έρευνα, (όχι εσεις προσωπικά κ.Τσότσου ) την οποία… Διαβάστε περισσότερα »
Αυτό που ήθελα να εξηγήσω με το άρθρο είναι ότι η προσέγγιση του «πρέπει να λες όχι απερίφραστα αν δε θες να βιαστείς» ρίχνει το βάρος στη γυναίκα, διότι είναι πολύ λογικό και αναμενόμενο να μη θέλει εκείνη να πει το όχι ξερά, επειδή αυτό γενικά στη γλωσσική επικοινωνία και όχι μόνο σε ό,τι αφορά το σεξ κρίνεται ως αγενές. Το επιχείρημα του άντρα «δεν μου είπε απερίφραστα όχι, αλλά το είπε έμμεσα» είναι εντελώς σαθρό, διότι η άρνηση σε ολες τις περιστάσεις δίνεται συνήθως με πολύ έμμεσο τρόπο. Άρα, το θέμα δεν είναι τι λες (αυτός που θέλει να… Διαβάστε περισσότερα »
Αυτό το άρθρο εξηγεί πολύ απλά πράγματα που λόγω εκνευρισμού δυσκολεύομαι να πω σε ανάλογες συζητήσεις 🙂
Τελικά δεν καταλαβα, τί πρεπει να λέει μια γυναίκα σε αυτες τις περιπτώσεις
Μπορεί να εκφράζει το όχι όπως θέλει. Αυτός που θα θέλει να το σεβαστεί θα το σεβαστεί ούτως ή άλλως, ακόμα και αν ειπωθεί έμμεσα. Τώρα για αυτόν που δε θέλει, δεν τίθεται θέμα του πώς θα πεις το όχι, μάλλον του τι θα κάνεις…