Τα υποκοριστικά στην ελληνική γλώσσα έχουν γενικά συγκεκριμένες λειτουργίες ανάλογα με το ουσιαστικό και το γλωσσικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο βρίσκονται. Μπορεί να δηλώνουν ποσοτική υποτίμηση (π.χ. κουτάκι, δηλαδή μικρό κουτί), αλλά και να συμβάλλουν στην ευγένεια του εκφωνήματος (π.χ. μου φέρνεις λίγο νεράκι;). Ας μην ξεχνάμε, φυσικά, και τη χαϊδευτική τους λειτουργία (π.χ. αδερφούλης, κοριτσάκι) αλλά και γενικά την τάση τους να δείχνουν την εμπλοκή του ομιλητή, ιδίως στην τρυφερή γλώσσα μεταξύ αγαπημένων (π.χ. μωράκι μου, αγαπούλα μου κλπ).
Πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό των υποκοριστικών είναι ότι πολλές φορές στοχεύουν στην ποιοτική υποτίμηση ενός ουσιαστικού και για αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό έχουν γίνει πολλές κοινωνιολογικές και γλωσσολογικές έρευνες σε σχέση με τη θέση της γυναίκας. Όλοι γνωρίζουμε τις αρνητικές συνυποδηλώσεις που έχει το υποκοριστικό γυναικούλα, όταν τα αντίστοιχα υποκοριστικά για τον άντρα (αντρούλης, αντράκι) δηλώνουν κάτι εντελώς διαφορετικό και σίγουρα καθόλου υποτιμητικό.
Την προσοχή μου, πάντως, τράβηξαν περισσότερο τα υποκοριστικά που σχετίζονται με τη μητρότητα. Τη λέξη μανούλα την έχουμε σίγουρα όλοι πολύ τρυφερά στο μυαλό μας και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη λειτουργία της όταν εκφέρεται από το παιδί προς τη μητέρα του, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το αντίστοιχο μπαμπάκας. Ωστόσο, το υποκοριστικό μανούλα έχει αποκτήσει και μια ευρύτερη χρήση που ξεφεύγει από τη χαϊδευτική λειτουργία. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει ή δεν έχουμε διαβάσει, κυρίως από γυναίκες, φράσεις, όπως «εσύ τώρα έγινες μανούλα» ή «όταν είσαι μανούλα, πρέπει…». Οι αντίστοιχες εκφράσεις για τον πατέρα είναι και πολύ πιο σπάνιες αλλά και δεν εμπλέκουν πουθενά το υποκοριστικό. Ο πατέρας ή ο μπαμπάς είναι ένας ρόλος με ορισμένες υποχρεώσεις και φυσικά τεράστια σημασία, ο μπαμπάκας, όμως, είναι μια πολύ ειδική λέξη που την ακούμε κυρίως από την κόρη του.
Η χρήση του υποκοριστικού μανούλα σε γλωσσικά περικείμενα εκτός του στενού πλαισίου της οικογένειας θεωρώ ότι εκμεταλλεύεται τη χαϊδευτική και τρυφερή λειτουργία της λέξης, για να κάνει αυτό που γενικά συμβαίνει με την αναγνώριση του ρόλου της μάνας στην κοινωνία. Να τονίσει την ιερότητά του και τελικά να παγιδεύσει κάθε μητέρα στο ατελείωτο μπαράζ των τύψεων ότι ποτέ δεν είναι αρκετή και ότι πάντα θα έπρεπε να κάνει κάτι παραπάνω για το παιδί της, αφήνοντας τις δικές της ανάγκες εντελώς στην άκρη.
Και, φυσικά, νομίζω ότι όταν ακούμε αυτή τη λέξη, σε όλους μας έρχεται στο μυαλό το περίφημο group «Μανούλες του Facebook», στο οποίο ο ρόλος της μητρότητας που εκφράζεται τόσο εμφατικά μοιάζει να δίνει το δικαίωμα να ειπώνεται ο κάθε παραλογισμός χωρίς ίχνος ντροπής λόγω αυτής της λογικής ότι στη μάνα επιτρέπονται τα πάντα.
Στα ίδια πλαίσια, θα τοποθετούσα και το υποκοριστικό εγκυούλα, το οποίο τώρα τελευταία μοιάζει να εισάγεται ολοένα και περισσότερο στην καθομιλουμένη. Τη δική μου προσοχή την τράβηξε, όταν άκουσα την Τσιμτσιλή να λέει στο πρωινάδικό της «Όλα συγχωρούνται στην εγκυούλα» και εντυπωσιάστηκα από το πώς χτίζεται από τα πρώτα ήδη στάδια της μητρότητας ένα ολόκληρο οικοδόμημα με τη γλωσσική χρήση που επηρεάζει συνειδήσεις έμμεσα. Το ουσιαστικό αποκτά αμέσως χαϊδευτική λειτουργία, όμως τελικά αυτή η αναγωγή σε κάτι τόσο ιερό και τρυφερό δεν είναι τόσο αθώα και προετοιμάζει το έδαφος για μια θεώρηση της γυναίκας με επίκεντρο αυτό το χαρακτηριστικό της και μόνο. Τουλάχιστον το δικό μου γλωσσικό αίσθημα έτσι το αντιλαμβάνεται.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
Αυτό που θα ήθελα να προσθέσω και το οποίο δεν τονίστηκε μάλλον αρκετά στο άρθρο, επειδή βλέπω ότι αρκετοί το αναφέρετε, είναι ότι μια λέξη δεν έχει μόνο μία σημασία. Μπορεί να έχει δεκάδες σημασίες που τις καταλαβαίνουμε μόνο από τη χρήση της σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα. Προφανώς, λοιπόν, δεν υποτιμώ τη λέξη “μανούλα”, όταν η σημασία της είναι μια τρυφερή προσφώνηση, αντίθετα τη βρίσκω πολύ γλυκιά. Η ανάλυση αναφέρεται αποκλειστικά στη χρήση αυτής της λέξης με πατροναριστικό τρόπο. Κάτι που για το αντίστοιχο υποκοριστικό “μπαμπάκας” απλώς δεν υπάρχει.
Υπάρχει το «πατερούλης» όμως, όπως επίσης λέγονται φράσεις όπως «ας είναι καλά ο μπαμπάκας του που τον χαρτζιλικώνει» που έχουν αρνητική χροιά
Έχεις δίκιο ότι έχουν αρνητική χροιά, όμως δεν λειτουργούν ως δούρειος ίππος (μια μεταφορά που διάβασα στα σχόλια και μου άρεσε ιδιαιτέρως), για να προωθήσουν καταπιεστική ιδεολογία εις βάρος των αντρών. Αυτή θεωρώ ότι είναι η βασικότερη διαφορά.
Εμένα πάντως, και με τα δυο αυτά έτσι όπως λέγονται, μου έρχεται ένας εμετούλης… ( για να μείνω και στα υποκοριστικά)
Ειδικά όταν μου τα λένε άλλες μανούλες-εγκυούλες στα σχολεία των παιδιών μου.
Καλά, για το “εγκυούλα” δεν έχω λόγια! (ευτυχώς δεν έχω ούτε τηλεόραση και κάτι τέτοια τα γλιτώνω).
Πάντως σου διέφυγε μια πολύ σημαντική χρηση της λέξης “μανούλα” (αλλά και “μάνα”) : όταν λέμε “είμαι μανούλα στο…” ασχέτως φύλου, εννοώντας ότι έχω εξαιρετική ικανότητα / γνώση σε κάτι.
Πολύ σωστή παρατήρηση!
Το έψαξα λίγο πώς προέκυψε αυτή η φράση και πώς συνδέεται με την έννοια της μητρότητας η εξαιρετική γνώση σε κάποιον τομέα, αλλά δεν κατάφερα να βρω κάτι.
Δεν μου έρχεται και καμία σχετική ιδέα, εσύ τι λες;
Πιθανολογώ ότι ίσως έχει να κάνει με την διαχείριση φαγητού από της μητέρες στο παρελθόν όταν είχαν να θρέψουν με ελάχιστα πολλά στόματα. Όπως επίσης με τα αποφάγια που γινόντουσαν πίτες και όλα τα σχετικά
Εγώ πάντως δεν έχω ακούσει κανέναν σοβαρό άνθρωπο να εκφράζεται με λέξεις όπως εγκυουλα. Οπότε τι συζητάμε?
Νομιζεις οτι ο κοσμος κυβερναται απο σοβαρους ανθρωπους;
Ποιοι εδωσαν το κωνειο στον Σωκρατη και ποιοι σταυρωσαν τον Χριστο;
Εσυ πάντως σε ποια κατηγορία ανήκεις δεν κατάλαβα….
Εγκυουλα, δεν έχω σκοπό να αποκαλέσω κάποια έγκυο.
Πιστεύω σε κάλυψα.
Αλλά εδώ μιλούσαμε για το σύνολο
Εγώ πάντως τις λέω γκαστρούλες. Σόρρυ φολκς
Τόσο υπέροχα γλυκιά λέξη το μανούλα και εσύ το υποτιμάς έτσι.
Όλες οι λέξεις μπορεί να σημαίνουν διαφορετικά πράγματα ανάλογα με το που και πως τις χρησιμοποιείς.
Μ@λ@κα φωνάζω το κολλητό μου αλλά και τον χειρότερο εχθρό μου…
Αγάπη μόνο για τα φιλαράκια
Είναι υποτιμητικά και απαίσια. Η “μανούλα” είναι το ευαίσθητο πλάσμα που χρειάζεται προϊόντα και ειδικούς και μπορεί να είναι όσο αγαθούλα είναι και η κορούλα και η εγκυούλα κάτι παρόμοιο, ή σα να λέμε γριούλα, εννοώντας η καημένη η ανήμπορη σωματικά και πνευματικά. ΑΗΔΙΑ ΟΛΑ!
Σε πολυπληθές γκρουπ μανούλων του facebook κάποια κυρία είχε κάνει ένα ποστ αγανάκτησης όπου αστυνομικός τόλμησε να της κόψει κλήση επειδή είχε κάνει μια παράβαση (δε θυμάμαι αν ήταν παρκάρισμα ή κάτι άλλο πιο σοβαρό). Τα περισσότερα σχόλια από κάτω έλεγαν “μα καλά, δε σε σεβάστηκε που είσαι μάνα;”.
Σε γενικες γραμμες διαφωνω με το αρθρο. Οχι το μανουλα ,ως λεξη αυτουσια δεν ειναι καθολου υποτιμητικη. Μπορει ευκολα να πει κανεις τη φραση ” Μανα-θυσια” ή ” χμμμ ωραια μανα…” . Εχει να κανει με τον τονο της φωνης και το συνολο της προτασης. Η γυναικα , ως μητερα , εχει μπει σε πολλα καλουπια και στερεοτυπα. Στη μανα δεν επιτρεπονται τα παντα και δεν θα επρεπε. Δυστυχως ομως , ενα συχνο φαινομενο ειναι πως για συμπεριφορες παιδιων συχνοτερα κατηγορειται η μητερα , ενω υπαρχει και πατερας και για το παιδι ειναι και ειναι και οι δυο υπευθυνοι. Να… Διαβάστε περισσότερα »
Άρα, σε γενικές γραμμές συμφωνείς με το άρθρο
ειναι μια ολοκληρη κοσμοθεωρια που βασιζεται στο οτι για το μεγαλωμα των παιδιων ευθυνη ειναι της γυναικας-μανουλας,ακομα κ ατυχημα με υπαιτιοτητα αντρα η γυναικα θα φαει το κραξιμο με το γνωστο καλα αυτος αλλα αυτη η μανα? κλπ… ακομα και νομικα να το δεις σε περιπτωση διαζυγιου τα δικαστηρια αποφασιζουν υπερ της μανουλας και μονο αν υπαρχει ιατρικο προβλημα ασχολουνται με το μπαμπακα.Δυστυχως ζουμε απο την γεννηση μας σε καλουπια.
Με τα υποκοριστικά σε -ούλα μου ήρθε αναγούλα, αλλά η συνήθης ομοιοκαταληξία είναι σκατούλα.
“Μπαμπάκες – μπαμπακούληδες – μπαμπούληδες του facebook” Κι όμως, δεν υπάρχει…
Το “εσύ τώρα είσαι μανούλα” είναι από τις πιο πατροναριστικές και ελεγκτικές ατάκες, σχεδιασμένο να εντείνει την ενοχή που καλλιεργείται από παντού.
Και συνοδεύεται πάντοτε από φρικτές “κοινωνικές επιταγές” του στιλ,
– τι τη θες τη γυμναστική
– ποιος ο λόγος να πας σινεμά
– γιατί αφιερώνεις τόσο χρόνο στην καριέρα σου
– δεν χρειάζεται να βλέπεις τους φίλους σου τόσο συχνά
και το εντυπωσιακότερο που έχω ακούσει
– δεν χρειάζεσαι χρόνο για τον εαυτό σου, σε γεμίζει το παιδί σου!