Κρυοσυντήρηση ωαρίων: Εμπειρίες και επιστημονικές απαντήσεις

«Αυτό ήταν το καλύτερο πράγμα που έχεις κάνει για τον εαυτό σου!». Η μητέρα της Ελένης εννοούσε κάθε λέξη που έλεγε, καθώς την συνόδευε στον γυναικολόγο. Μπορεί μέχρι πρότινος να είχαμε συνηθίσει στην εικόνα της μητέρας να πηγαίνει μαζί με την κόρη της στον πρώτο γυναικολογικό έλεγχο ή στον πρώτο υπέρηχο εγκυμοσύνης, φαίνεται, όμως, ότι οι… Ελληνίδες μαμάδες εξοικειώνονται και με την ιδέα της κρυοσυντήρησης ωαρίων, που δύναται να απελευθερώσει τα παιδιά τους από τις δεσμεύσεις του λεγόμενου «βιολογικού ρολογιού».

«Ημουν στα 41 και είχα αποφασίσει ότι μια σχέση, που για χρόνια ήταν on off, έπρεπε να τελειώσει» θυμάται σήμερα η 46χρονη Ελένη, «δεν με είχε καταβάλει ο χωρισμός, ήταν πλέον ανακουφιστικός, αλλά με βασάνιζε η σκέψη ότι ίσως αργότερα οι συνθήκες θα ήταν καλές, αλλά εγώ θα δυσκολευόμουν να τεκνοποιήσω». Χωρίς αναστολές, λοιπόν, προχώρησε στην κρυοσυντήρηση ωαρίων. «Η ωοληψία ήταν εντελώς ανώδυνη χάρη στη μέθη, εμένα με άγχωσαν μόνο οι ενέσεις, που έπρεπε να της κάνω μόνη μου για μια εβδομάδα- άλλοτε τις έκανε στην τουαλέτα του γραφείου, άλλοτε στο αυτοκίνητο…». Πιο έντονα της έχει χαραχτεί στη μνήμη η συνάντηση με τον συμβολαιογράφο για τη νομική κατοχύρωση του γενετικού της υλικού. «Οταν με ρώτησε, αν είμαι παντρεμένη, σάστισα, δεν φανταζόμουν ότι οι γυναίκες δεν έχουν την αποκλειστική δικαιοδοσία πάνω στο δικό τους γενετικό υλικό». Η ίδια, αν δεν χρησιμοποιήσει τα ωάρια της, έχει αποφασίσει να τα παραχωρήσει για ερευνητικούς σκοπούς.

Το θέμα της κρυοσυντήρησης ωαρίων έχει αρχίσει πλέον να συζητείται ανοιχτά και δημόσια, ωστόσο, πολλές γυναίκες μπορεί να προτιμούν να το μοιραστούν με τον προϊστάμενό τους, αλλά όχι με τους γονείς τους.

Η Ελένη μοιράστηκε την απόφασή της με τις στενές της φίλες- «άλλωστε δύο εξ αυτών έκαναν ακριβώς το ίδιο». Έχουν περάσει πέντε χρόνια που τα τέσσερα ωάρια της βρίσκονται στη μονάδα κρυοσυντήρησης και την… περιμένουν. «Βρίσκομαι σε μια πολύ όμορφη σχέση τώρα και κάνουμε προσπάθειες για μια φυσιολογική εγκυμοσύνη» απαντά η ίδια, «έχουμε επίγνωση ότι είναι δύσκολο, εξ ου και αν περάσουν λίγοι ακόμα μήνες, θα προχωρήσουμε σε εξωσωματική με τα ωάρια μου».

Το θέμα της κρυοσυντήρησης ωαρίων έχει αρχίσει πλέον να συζητείται ανοιχτά και δημόσια, ωστόσο, πολλές γυναίκες μπορεί να προτιμούν να το μοιραστούν με τον προϊστάμενό τους, αλλά όχι με τους γονείς τους. «Δανείστηκα από τους γονείς μου χρήματα, όμως δεν τους αποκάλυψα για ποιο σκοπό τα ήθελα» ομολογεί η 44χρονη Έλσα, που προχώρησε σε ωοληψία πριν από πέντε χρόνια. «Μπορεί να μην μου το μεταφέρουν, ξέρω όμως πόσο διακαώς θέλουν εγγόνι και φοβάμαι ότι αν το μάθουν θα αναπτερωθούν οι ελπίδες τους, ενώ εγώ ακόμα δεν ξέρω αν και πότε θα τα αξιοποιήσω». Ζητούμενο, εξάλλου, είναι η παραπάνω μέθοδος να απαλλάξει τις γυναίκες από το άγχος και όχι να τους προκαλέσει νέα άγχη σχετικά με τη μοίρα του κατεψυγμένου τους βιολογικού υλικού, που ενδεχομένως να μην αποψύξουν ποτέ. Οπως ακριβώς είναι μια ασφάλεια ζωής, που την πληρώνεις σε όλη σου τη ζωή, αλλά πιθανότατα εις μάτην.

Κρυοσυντήρηση ωαρίων: επένδυση για το μέλλον

«Η μέθοδος της κρυοσυντήρησης αναπτύσσεται αρχικά για να καλύψει τις ανάγκες όσων γυναικών προχωρούν σε χημειοθεραπεία ή αφαίρεση ωοθηκών, επιθυμούν όμως να διατηρήσουν το γενετικό τους υλικό» εξηγεί ο γυναικολόγος αναπαραγωγής, κ. Χάρης Χηνιάδης. Η επιστήμη τους δίνει από τη δεκαετία του ’90 (σ.σ. πρώτη επιτυχής δοκιμή το 1986) τη δυνατότητα κρυοσυντήρησης ωαρίων ή εμβρύων- με σχετική καθυστέρηση, αν υπολογίσουμε ότι το ανδρικό σπέρμα καταψύχεται ήδη από τη δεκαετία του ’70.  Ωστόσο, παραμένει ένα έλλειμμα ενημέρωσης- σύμφωνα με μελέτη του 2018 μόνο 35% των ογκολόγων αναφέρουν στις ασθενείς τους την παραπάνω επιλογή προτού ξεκινήσουν θεραπείες.

Με την πρώτη, όμως, μέθοδο,  slow freezing, υπάρχουν μεγάλες απώλειες στην ποιότητα των ωαρίων κατά την απόψυξη τους, καθώς πρόκειται για μεγάλα κύτταρα με μεγάλη ποσότητα νερού. H σύγχρονη, όμως, μέθοδος της υαλοποίησης (vitrification), που εφαρμόζεται στη χώρα μας από το 2011, εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα και την ποιότητα του ωαρίου. Απαξ και καθιερώνεται η μέθοδος της υαλοποίησης, γεννιέται και ο νεολογισμός «social freezing» και η κρυοσυντήρηση εξελίσσεται σε επιλογή για όλες τις γυναίκες- όσες θέλουν να μεταθέσουν μια πιθανή εγκυμοσύνη για αργότερα, όσες έχουν οικογενειακό ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης ή όσες διακατέχονται από αμφιθυμία σχετικά με τη μητρότητα. «Όταν υπάρχουν ήδη στην κρυοσυντήρηση ωάρια, η μισή διαδικασία της εξωσωματικής έχει γίνει» σημειώνει ο κ. Χηνιάδης. «Η επιτυχία σήμερα κατά την απόψυξη φτάνει το 85-90%» προσθέτει από την πλευρά της η κ. Τερέζα Βράντζα, βιολόγος και κλινική εμβρυολόγος στο «Αττικόν Νοσοκομείο». «Το ενδιαφέρον για social freezing έχει εκτοξευθεί τον τελευταίο έναν χρόνο, καθώς πολλές γυναίκες νιώθουν ότι λόγω της πανδημίας έχασαν πολύτιμο χρόνο».

Η διαδικασία

Για οκτώ ημέρες η ενδιαφερόμενη κάνει ενέσεις, μέσω των οποίων της χορηγείται μεταξύ άλλων η ορμόνη FSH, προκειμένου να διεγερθούν όσο το δυνατόν περισσότερα ωοθυλάκια. Υπενθυμίζεται ότι κάθε μήνα παράγονται από πέντε έως είκοσι ωάρια, ανάλογα με την ηλικία. «Με τη διέγερση και την ωοληψία δεν στερούμε μελλοντικά ωάρια, απλώς αξιοποιούμε όσα κάθε μήνα αποβάλλονται» διευκρινίζει ο κ. Χηνιάδης. Ο θεράπων ιατρός παρακολουθεί με υπέρηχο την εξέλιξη της διαδικασίας στη διάρκεια του 8ημέρου και όταν πλέον έχουν ωριμάσει τα ωοθυλάκια, προχωρά στην ωοληψία, η οποία γίνεται με μέθη και διαρκεί 20 λεπτά.

Ο φόβος που μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ

Η αγωνία για πιθανές επιπτώσεις από την τεχνητή διέγερση είναι πολύ διαδεδομένη. Ωστόσο, όλες οι μελέτες για τα φάρμακα τρίτης γενιάς, που χορηγούνται πλέον στις γυναίκες, καταλήγουν σε απόλυτα καθησυχαστικά συμπεράσματα. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τη μελέτη του Fetal Medicine Foundation του King’s College του Λονδίνου δεν υπάρχει σημαντική αύξηση του κινδύνου καρκίνου του μαστού μεταξύ των γυναικών που έλαβαν φάρμακα διέγερσης των ωοθυλακίων και εκείνων που δεν έλαβαν. Η επιστημονική ομάδα επεξεργάστηκε στοιχεία από 20 μελέτες και ανέλυσε δεδομένα από 1,8 εκατ. γυναίκες, από δεκαπέντε χώρες, σε διάστημα, κατά μέσο όρο, 27,1 ετών.

Παρ’ όλα αυτά, τα φάρμακα παραμένουν ενοχοποιημένα στα μάτια πολλών γυναικών, οι οποίες προτιμούν να κάνουν ωοληψία με φυσικό κύκλο. Η εν λόγω επιλογή δεν είναι, ωστόσο, πανάκεια. «Η γυναίκα θα κληθεί να κάνει πολλαπλές ωοληψίες, ακόμα και 12-15, για να μπορέσει να καταψύξει δέκα ωάρια», απαντά ο κ. Χηνιάδης, «θα υποστεί όλους τους πιθανούς κινδύνους που συνεπάγεται μια επέμβαση και θα κληθεί να πληρώσει πολλαπλάσιο αντίτιμο». Σε 30% των φυσικών κύκλων οι γιατροί δεν θα βρουν κανένα ωάριο, καθώς ουκ ολίγες φορές τα ωοθυλάκια είναι κενά. «Πρέπει να αξιολογήσουμε την κάθε περίπτωση, μια γυναίκα με καλό ωοθηκικό δυναμικό, αν υποβληθεί μία φορά σε διέγερση ωοθηκών, μπορεί να έχει με μια ωοληψία το επιθυμητό αποτέλεσμα» υπογραμμίζει, «προκρίνουμε τον φυσικό κύκλο, μόνο για τις γυναίκες που δεν έχουν καλό ωοθηκικό δυναμικό, κατά κανόνα λόγω ηλικίας».

Οι ορμονοθεραπείες έχουν απενοχοποιηθεί, όμως, όσες θέλουν να κυοφορήσουν μετά τα 38 έτη πρέπει να είναι σε επαγρύπνηση. «Υπάρχουν ενδείξεις για εμφάνιση καρκίνου του μαστού για όσες γυναίκες μείνουν έγκυες μετά τα 38, λόγω των υψηλών ποσοστών προγεστερόνης και οιστρογόνων που εκλύει ο πλακούντας» επισημαίνει ο κ. Χηνιάδης, «όσες, μάλιστα, κυοφορούν δίδυμα, θα πρέπει να είναι ακόμα πιο προσεκτικές».

Το κόστος σε ιδιωτικό και δημόσιο, εν εξελίξει οι αλλαγές στη νομοθεσία

Το κόστος των ενέσεων, που δεν δικαιολογείται σε δημόσιο ασφαλιστικό φορέα για social freezing, είναι 700 ευρώ. Η ωοληψία και η φύλαξη για έναν χρόνο είναι 2.200 και μετά 150 για κάθε επιπλέον χρόνο φύλαξης στον ιδιωτικό τομέα. Επομένως, συνολικά η διαδικασία σε ιδιωτική κλινική φτάνει τα 2.700-800 ευρώ.

Στο δημόσιο η ωοληψία κοστολογείται με 350 ευρώ, η φύλαξη 100 ευρώ, οπότε μαζί με τα φάρμακα κυμαίνεται στα 1.200 με 1.500 ευρώ. Παρά το χαμηλότερο κόστος, η κίνηση στα συγκεκριμένα τμήματα των δημόσιων νοσοκομείων είναι μικρή, κάτι που επιτρέπει στις ενδιαφερόμενες να πάρουν τον χρόνο τους και να συζητήσουν ενδελεχώς τη διαδικασία με τους επιστήμονες.

Ο μέσος όρος των γυναικών που προχωρούν σε κρυοσυντήρηση είναι πάνω από 35 ετών. Ιδανική ηλικία, αν κάποια το κάνει σαφώς ως μια ‘επένδυση στο μέλλον’ θεωρείται το διάστημα από 23 έως 29 ετών, ωστόσο η ποιότητα των ωαρίων παραμένει εξαιρετική και μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας των 30.

«Για όσες γυναίκες πάσχουν από γυναικολογικό καρκίνο οι αρμόδιες επιτροπές χορηγούν δωρεάν τα φάρμακα για τη διέγερση των ωοθηκών. Για τη συγκεκριμένη ομάδα η ωοληψία είναι εξίσου δωρεάν και χρεώνονται μόνο 100 ευρώ τον χρόνο (ανεξάρτητα από αριθμό ωαρίων) για φύλαξη» εξηγεί η βιολόγος – κλινικός εμβρυολόγος Τερέζα Βράντζα. Μέχρι πρόσφατα για την κρυοσυντήρηση ωαρίων απαιτείτο η συναίνεση του συζύγου, όταν επρόκειτο για παντρεμένες γυναίκες, κάτι που αλλάζει με τη νέα νομοθεσία. Η φύλαξη των ωαρίων επιτρέπεται αρχικά έως δέκα χρόνια (πέντε αρχικά και εν συνεχεία άλλα πέντε, εφόσον το επιθυμεί η γυναίκα) με δυνατότητα επέκτασης στα είκοσι χρόνια, ενώ ενδέχεται σύντομα να καταργηθεί το χρονικό όριο, δεδομένου ότι έχει αποδειχθεί ότι ο χρόνος συντήρησης δεν επηρεάζει την ποιότητα του γενετικού υλικού.

«Χρειάστηκε προ ετών να καταστρέψω κρυοσυντηρημένο έμβρυο γυναίκας, που το είχε κάνει για λόγους υγείας, και ήταν πολύ επώδυνο ακόμα και για εμένα», λέει η κ. Βράντζα. «Συστήνω σε όσες γυναίκες πρόκειται να υποβληθούν σε θεραπείες για γυναικολογικό καρκίνο, να κάνουν κρυοσυντήρηση δικού τους γενετικού υλικού και όχι εμβρύου, παρά που μετέπειτα θα μπορούσε αυτό να διασφαλίσει μια επιτυχημένη εξωσωματική, γιατί πολύ συχνά βλέπουμε στο νοσοκομείο ζευγάρια, τα οποία, μέχρι να ξεπεραστεί το πρόβλημα υγείας, έχουν χωρίσει».

Ιδανική ηλικία για κρυοσυντήρηση και οι ακατάλληλες συγκυρίες για παιδί

Ο μέσος όρος των γυναικών που προχωρούν σε κρυοσυντήρηση είναι πάνω από 35 ετών. Ιδανική ηλικία, αν κάποια το κάνει σαφώς ως μια ‘επένδυση στο μέλλον’ θεωρείται το διάστημα από 23 έως 29 ετών, ωστόσο η ποιότητα των ωαρίων παραμένει εξαιρετική και μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας των 30. «Ενημερώνω τις ασθενείς μου για τη δυνατότητα της κρυοσυντήρησης ωαρίων, όταν φτάσουν τα 35», λέει ο κ. Χηνιάδης.

«Το 2017 και 2018 προχώρησαν σε εξωσωματική πολλά ζευγάρια που παρακολουθώ, τα οποία επιθυμούσαν ήδη από το 2011 παιδί, όμως το ανέβαλλαν συνεχώς λόγω της οικονομικής κρίσης», διηγείται ο κ. Χηνιάδης. Αντίστοιχα και η πανδημία ανέτρεψε τον οικογενειακό προγραμματισμό χιλιάδων ανθρώπων. «Την πρώτη χρονιά της πανδημίας παρατηρήθηκε διεθνώς πτώση των γεννήσεων, τη δεύτερη το ακριβώς αντίθετο- φαίνεται ότι ήταν η άμυνα των ανθρώπων σε ό,τι βιώναμε, η ζωή τελικά συνεχίζεται».

Στο «Αττικόν» η κ. Τερέζα Βράντζα συναντά ζευγάρια «ταλαιπωρημένα, με πεσμένη διάθεση και libido λόγω όσων συμβαίνουν, τα οποία έχουν πάψει να έχουν συναισθηματική και σεξουαλική επαφή». Προσδοκούν μια εγκυμοσύνη και ονειρεύονται τη γέννηση ενός παιδιού «ως μάννα εξ ουρανού, που θα τους δώσει μια νέα προοπτική στη ζωή και στη σχέση». Στο νοσοκομείο κάποτε υπήρχε ψυχολόγος, τώρα τον ρόλο του παίζουν εναλλάξ οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι μαίες και η ίδια η κ. Βράντζα.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News