Δεν υπάρχει τρόπος να ξε-δεις αυτό που για χρόνια έδειχνε μέσω της Τέχνης του ο Μπαλτίς. Οι αμιγώς σεξουαλικοποιημένες εικόνες νεαρών κοριτσιών, που έχουν εξέχουσα θέση στο έργο του, σε κυνηγούν. Η Τερέζ (που) ονειρεύεται είναι μία τέτοια εικόνα, αν και η πιο ήπια μάλλον από τις πολλές του Μπαλτίς.
Γι’ αυτό το έργο, το 2017, εν μέσω εξελίξεων και αποκαλύψεων που προκαλούσε το MeToo, στον χώρο του θεάματος (κυρίως) και της Τέχνης είχε γίνει φασαρία. Είχε υπάρξει αίτημα να αντικατασταθεί το έργο στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, όπου και εκτίθετο, ακριβώς για την ηδονοβλεπτική ματιά στο νεαρό κορίτσι.
Δεν ήταν η πρώτη φορά. To 2014 το Mουσείο Folkwang της πόλης Essen στη Γερμανία ακυρώνει προγραμματισμένη έκθεση με τίτλο και θεματική «Balthus: οι τελευταίες εικόνες».
Στην έκθεση θα παρουσιάζονταν 2.000 (!) φωτογραφίες Polaroid, που είχε τραβήξει ο διάσημος Πωλονο-γάλλος ζωγράφος στα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν πια δεν μπορούσε να ζωγραφίσει. Τι πρόβλημα, όμως, υπήρχε με τις Polaroid του Μπαλτίς;
Βασικά, τι πρόβλημα θα μπορούσε να υπάρχει με μία ατέλειωτη σειρά από νωχελικές πόζες έφηβων κοριτσιών που απαθανατίστηκαν αισθησιακά μεν, όχι όμως και χυδαία;
«Οι 115 polaroid της Άννας», που τότε εκτέθηκαν στην πασίγνωστη γκαλερί Gagosian δίχασε τους καλλιτεχνικούς κύκλους της Νέας Υόρκης. Κάποιοι λάτρεψαν τις λήψεις, κάποιοι σάστισαν με τις όχι ιδιαίτερα γνωστές, παράπλευρες καλλιτεχνικές συνήθειες του Μπαλτίς και κάπου εκεί ήρθε και το καλλιτεχνικό gossip. Ποια ήταν η ανήλικη μούσα με το όνομα Άννα;
Κι αν στη Νέα Υόρκη κριτικοί και θεατές συνήλθαν γρήγορα από το μούδιασμα, στη Γερμανία η έκθεση –που είχε όλη τη σειρά των 2000 polaroid- ακυρώθηκε λόγω των οργισμένων αντιδράσεων του κοινού.
Στο μεταξύ, ο ψίθυρος στους καλλιτεχνικούς κύκλους είχε γίνει πλέον θέμα σε διεθνή Μέσα Ενημέρωσης που έψαχναν την ταυτότητα και τις πραγματικές σχέσεις της Άννας με τον Μπαλτίς. Και τις βρήκαν: η μούσα του, η μικρή Anna Wahli, κόρη γιατρού και παιδί εύπορης οικογένειας ήταν γειτόνισσα του καλλιτέχνη. Ζούσε στο καντόνι της Vaud στo Rossiniere της Ελβετίας, καταφύγιο και ησυχαστήριο των τελευταίων χρόνων της ζωής του Μπαλτίς.
Η οικογένεια του κοριτσιού γνώριζε πολύ καλά για τις επισκέψεις στο ατελιέ του, όπως και για τις πόζες της από τα 8 της χρόνια μέχρι τα 16 της και δεν υπήρξε ποτέ πρόβλημα, ενώ ποτέ στην μακρόχρονη καριέρα του ο Μπαλτίς δεν βρέθηκε αντιμέτωπος με κάποια καταγγελία, κάποια μήνυση, απολύτως τίποτα. Το τότε ανήλικο μοντέλο του, μεγαλώνοντας επέλεξε να γίνει κοινωνική λειτουργός, με διάφορα κείμενα να αποδίδουν αυτή την επιλογή στην επιδραστική καλλιτεχνική της σχέση με τον Μπαλτίς.
Βέβαια, από τα 00s και μετά, όλο και περισσότερο, οι εικόνες του Μπαλτάσαρ Κλοσόφσκι ντε Ρόλα, ειδωμένες από νέο πρίσμα πια, προκαλούσαν αμηχανία, μούδιασμα και δεύτερες σκέψεις για τον τρόπο που απαθανατίστηκαν. Για το πώς ο καλλιτέχνης έκλεψε αυτές τις στιγμές από τα ανήλικα μοντέλα του και τις «πάγωσε» στον καμβά του.
Κι αν το 2017 τάραζε και εξόργιζε ακόμη το κοινό μια τέτοια εικόνα σαν της Τερέζ, αντιλαμβάνεται κανείς τι έγινε το 1977 όταν επιχειρήθηκε να εκτεθεί το «Μάθημα Κιθάρας», πόση ανατριχίλα και αποστροφή ένιωσαν θεατές και κριτικοί, όταν έπρεπε να μιλήσουν για το ποιος ακριβώς ήταν ο συμβολισμός στην εικόνα μίας μεσήλικης γυναίκας που στην αγκαλιά της κρατούσε ένα κορίτσι με κατεβασμένο το εσώρουχο, και το χέρι της φαινόταν να παίζει με το αιδοίο της ανήλικης. Μύλος!
Όπως είχε γράψει πριν από χρόνια και ο κριτικός Τέχνης του περιοδικού New York, «ο Balthus μας παγιδεύει, επειδή μπορεί, σε ένα ηθικό δίλημμα. Οι όμορφα διακριτικές παραβιάσεις των ταμπού, του εξασφάλισαν μία μόνιμη θέση ανάμεσα στην κυρίως υπερρεαλιστική, ελευθεριάζουσα παρισινή πρωτοπορία της δεκαετίας του ’90».
Γιατί, όμως, συζητάμε σήμερα γι’ αυτόν τον τύπο; Ποιος του έδωσε ξανά θέση στην επικαιρότητα; Σε ποιον οφείλουμε αυτή τη νεκρανάσταση ξεχασμένων ενοχλητικών συζητήσεων;
Στη Maya Hawke. Το κορίτσι που οι περισσότεροι γνωρίζουμε ως ηθοποιό και πρωταγωνίστρια της σούπερ δημοφιλούς σειράς Stranger Things, είναι επίσης τραγουδίστρια. Για την ακρίβεια μία πολύ φεμινιστικής τροχιάς καλλιτέχνις που στον τελευταίο της δίσκο αποφάσισε να δώσει φωνή σε ένα από τα πιο πολυσυζητημένα έργα του Μπαλτίς, την Thérèse, τον πίνακα που τόσο θόρυβο είχε προκαλέσει το 2017 στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.
Η Hawke για να επικοινωνήσει αυτή την ανάγκη να «μιλήσει» πια και η Τερέζ, έξω από τα δόντια και όχι με μισόλογα, και κυρίως να συνομιλήσει με τον ηδονοβλεψία δημιουργό της, εκτός από τους στίχους χρησιμοποίησε και το ίδιο της το γυμνό σώμα. Και μπόλικο αναπολογητικό οργιώδες σεξ.
Στο βίντεο κλιπ εμφανίζεται ολόγυμνη –με τη σκηνοθεσία να μην αποκρύπτει τίποτα από τον θεατή- σε ένα δάσος και σε κάτι που θυμίζει εφηβική τρέλα που ξεφεύγει προς το όργιο, ενώ οι στίχοι του τραγουδιού, μοιάζουν λίγο να ζητούν τα ρέστα και λίγο να επιχειρούν να χειραφετήσουν την –στο διηνεκές κοιμισμένη- Τερέζ που τόσο πολύ έγινε αντικείμενο κριτικής, τόσο πολύ «χρησιμοποιήθηκε» ως όχημα έμπνευσης από τον καλλιτέχνη και ως αφορμή λογοκρισίας από κριτικούς και θεατές.
I go see Thérèse dreaming
She’s stretching out her sore shoulder
Leaning back, eyes closed, reaching up
She’s wishing she was older
Dreaming of an appaloosa
Saddled up, riding out of town
Dreaming of a Shelby cobra
Digging her tires in the ground
Bleeding, bringing in a new year’s mess
Unaware of the stain on her dress
It’s tactless, its a test
It’s just Thérèse
It’s just Thérèse
White kitten in the corner
Obscene
It really says it all
Milk matches her underwear
Get her down
Take her off the wall
She dreams of Marlon in Austin
Their bodies tangled in a net
She thinks of him every so often
When she feels like a space cadet
She empathizes with your feelings
She’s more interested in the ceilings
It’s tactless, it’s a test
It’s just Thérèse
It’s just Thérèse
It’s tactless, it’s a test
It’s just Thérèse
It’s just Thérèse
She reminds me of memories
Sleeping off the growing pains
We were see anemones
Spelling out each others names
Whispering inside our red house
While the adults were a-sleeping
I guess Thérèse is just for me
A quiet I keep on keeping
Thérèse does not belong to you
The horses, cars, and cowboys do
It’s tactless, it’s a test
It’s just Thérèse
It’s just Thérèse
It’s tactless, it’s a test
It’s just Thérèse
It’s just Thérèse
It’s tactless, it’s a test
It’s just Thérèse
It’s tactless, it’s a test
It’s just Thérèse
Ανάμεσα στο «εύχεται να ήταν μεγαλύτερη» και στο «η Τερέζ δεν ανήκει σε κανέναν» των στίχων, αντιλαμβάνεται κανείς την προσπάθεια της Hawke με έναν κάπως πανκ τρόπο να μιλήσει σε σύγχρονο πλαίσιο για ένα έργο που λογοκρίθηκε, παραλίγο αποσύρθηκε, σχολιάστηκε για την υποβόσκουσα ανηθικότητά του και για την παιδοφιλική αιχμή του, όμως δεν κατανοήθηκε ποτέ από την πλευρά του μοντέλου.
Σε μια ανάρτησή της στο Instagram και αναφερόμενη στο τραγούδι της “Thérèse”, η Hawke γράφει: «Μου αρέσει η ιδέα ότι ένα τραγούδι είναι σαν ένα μικρό άγριο ζώο που μπορείς να πιάσεις για λίγο στο χέρι σου και μετά να το αφήσεις να επιστρέψει στο περιβάλλον του».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Προφανώς αυτός ήταν ο τρόπος της Hawke να μην εμπλακεί στην αιώνια κουβέντα που αφορά τις προθέσεις του Μπαλτίς κάτω από την ρομπ-ντε-σαμπρ του καλλιτέχνη. Ασχέτως που η ίδια έστειλε «το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ να πάει να γ@@ηθεί», μιλώντας σε βραδινό talk show για το ζήτημα των αμβλώσεων, εδώ προφανώς θεωρεί αρκετή την καλή φεμινιστική της πρόθεση να αποκαταστήσει την Τερέζ και όχι τον δημιουργό της.
Δυστυχώς, όμως, όταν αγγίζεις τέτοια θέματα, δεν μπορείς να είσαι απλώς καλλιτέχνις. «Α, είχα μια έμπνευση και ό,τι καταλάβατε, καταλάβατε». Όταν αποφασίζεις να απαντήσεις σε όλο αυτό το έξαλλο κύμα που ζητά να αναστοχαζόμαστε πάνω στα έργα της διάνοιας, όταν αυτά πατάνε κόκκινες γραμμές, η Τέχνη για την Τέχνη δεν αρκεί. Το θέμα της συναίνεσης και ο σεβασμός του υποκειμένου είναι μέσα στην κουβέντα είτε θέλεις να την κάνεις είτε όχι.
Και ναι, σύμφωνοι. Είναι πολύ ωραίος ο τρόπος της Hawke να ασχοληθεί με την Τερέζ. Είναι μια καλή προσπάθεια. Μια καλοπροαίρετη προσπάθεια με φεμινιστικό πρόσημο. Αλλά δεν αρκεί.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
“Δυστυχώς, όμως, όταν αγγίζεις τέτοια θέματα, δεν μπορείς να είσαι απλώς καλλιτέχνις”. Απ’ ότι φαίνεται, ο καλλιτέχνης δεν μπορεί ποτέ να είναι απλώς καλλιτέχνης. Πρέπει να λειτουργεί ως από μηχανής θεός που αποδίδει δικαιοσύνη και οτιδήποτε λιγότερο τον καθιστά αποτυχημένο. Ο καλλιτέχνης δεν είναι άνθρωπος, είναι ιδέα, όπως και ο αθλητής. Παρόλα αυτά, η κοινωνία που τους φορτώνει με το βάρος ενός τέτοιου ρόλου, η ίδια κοινωνία με τις πράξεις της δεν τους θεωρεί και τόσο σημαντικούς. Και κάπως έτσι καταλήγουμε να βλέπουμε ολυμπιονίκες να ξεσπάνε σε κλάματα γιατί το κράτος δεν τους καλύπτει τα αυτονόητα, και εν δυνάμει καλλιτέχνες… Διαβάστε περισσότερα »
Καλησπέρα. Από πού βγάλατε το συμπέρασμα ότι “ποτέ δεν θα ήταν αρκετά καλή”; Όσο για τους ρόλους που η κοινωνία φορτώνει στους καλλιτέχνες και τους αθλητές, όπως γράφετε, ναι, συμβαίνει. Όπως συμβαίνει και στους γιατρούς που έχουμε την αξίωση αξιόπιστων γνωματεύσεων. Και στους δασκάλους, που έχουμε την αξίωση να μορφώνουν τα παιδιά μας. Και από τους καλλιτέχνες, όταν αποφασίσουν να καταπιαστούν με κάτι που φαίνεται “στρατευμένο”, όπως ας πούμε μια απάντηση στο έργο του Μπαλτίς. Όταν, λοιπόν, αποφασίζεις να καταπιαστείς με κάτι όπως η παιδόφιλη ματιά, ναι, υπάρχουν απαιτήσεις. Το άλμα με τους ολυμπιονίκες λίγο δεν το κατάλαβα ως σχετικό,… Διαβάστε περισσότερα »
Στα επαγγέλματα του γιατρού και του δασκάλου αναφέρατε απαιτήσεις οι οποίες είναι μέρος του επαγγέλματος. Ωστόσο, από τους καλλιτέχνες απαιτούμε να είναι 100 χρόνια μπροστά από την εποχή τους. Ακαδημαϊκά μιλώντας, ένα έργο κρίνεται στο πλαίσιο της εποχής που δημιουργήθηκε. Ο Πικάσο σήμερα θεωρείται σεξιστής και ορθώς θεωρείται. Θα ακυρώσουμε όμως έργα 100 χρόνων επειδή 100 χρόνια μετά τη δημιουργία τους δεν θεωρούνται politically correct; Δεν θα μπορούσαν να είναι politically correct, αλλιώς θα είχαμε πρόβλημα. Αντί να επιμένουμε στο να διαγράφουμε αφοριστικά έργα τέχνης, μπορούμε να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα σε αυτά και να μάθουμε από αυτό. Ως προς την… Διαβάστε περισσότερα »
Δεν είμαι υπέρ της μεταχρονολογημένης λογοκρισίας. Ούτε προτείνω καμία διαγραφή, όπως αναφέρετε, ούτε κανένα cancel. Τάσσομαι υπέρ αυτού που ονομάζουμε accountability culture και εξηγώ ακριβώς -παράξενο που δεν το βρήκατε “πουθενά”- ότι τέτοια ζητήματα όπως η παιδόφιλη ματιά, χρειάζονται περισσότερη κουβέντα, όταν αποφασίζεις να τα αγγίξεις. Είναι η άποψή μου. Εσείς πιστεύετε ότι βρήκε στόχο, εγώ όχι. Ούτε αφορισμοί υπάρχουν μέσα στο κείμενο, ούτε cancel. Γεγονότα μόνο και η άποψη μου, αν μου επιτρέπετε. Καλή συνέχεια.