ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ της δεκαετίας του 1960, μια Βρετανίδα ονόματι Stephanie “Steve” Shirley ίδρυσε τη Freelance Programmers, μια start up εταιρεία software.
Ως εργοδότρια, η Shirley επέτρεπε στις υπαλλήλους της να εργάζονται από το σπίτι (before it was cool!) και το φεμινιστικό επιχειρηματικό μοντέλο της, όπως το ονόμασε, σχεδιάστηκε για να προσλαμβάνει αποκλειστικά γυναίκες που είχαν περιθωριοποιηθεί, λόγω των απαιτητικών ωραρίων και των θυσιών που απαιτούσε ο γάμος και η μητρότητα…
Αρκετά χρόνια πίσω, μια γυναίκα, η Elsie Shutt είχε ιδρύσει μια εταιρεία που ονομαζόταν Computations, Incorporated (CompInc) και βασιζόταν σε ένα παρόμοιο μοντέλο λειτουργίας και διοίκησης: μόνο γυναίκες, με επιβαρυμένο ωράριο λόγω μητρότητας και απολύτως απαξιωμένες από τον εργασιακό αντρόκοσμο των τεχνολογικών επιχειρήσεων.
Οι δύο εταιρείες συνέχισαν έτσι για χρόνια. Η Shirley έγινε πολυεκατομμυριούχος και μαζί της άλλες 9 γυναίκες που συνεργάστηκαν μαζί της – όλες από το αρχικό προσωπικό που ξεκίνησε να δουλεύει μαζί της. Και όλες με σημαντικές επιτυχίες στον κόσμο της τεχνολογίας, μεταξύ των οποίων ο καταγραφέας πτήσης Black Box για τα Concorde (μέχρι σήμερα το μοναδικό υπερηχητικό αεροπλάνο που αποτελεί ορόσημο τεχνολογικών επιτευγμάτων του 20ού αιώνα).
Ένας λόγος που οι Ανεξάρτητες Προγραμματίστριες “έκλεισαν” αυτόν τον μεγάλο πελάτη, ήταν ακριβώς επειδή με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τις είχαν παραγκωνίσει από τον προγραμματισμό και επαγγελματικά τις είχαν σπρώξει αν όχι στην ανεργία, τουλάχιστον στο εργασιακό περιθώριο. Το πλάνο το φαντάζεστε: μεγάλες, εξαντλητικές δουλειές και απαιτητικοί πελάτες για τους άντρες κυρίαρχους του προγραμματισμού και για τις γυναίκες μικροπελάτες και μικροδουλίτσες.
Για τις γυναίκες ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις και αρκετούς τομείς, η εξ αποστάσεως εργασία εξακολουθεί να είναι γρίφος, κάποτε άλυτος και πολύ συχνά… παρατημένος. Και αυτό επηρεάζει την ικανότητά τους να λειτουργούν δημιουργικά.
Τόσες πολλές ικανές γυναίκες να ψάχνουν για δουλειά σε μία χρονική περίοδο που οι άντρες συνάδελφοι τους έπεφταν κάτω κυριολεκτικά από την υπερκόπωση και το burn out. Αντίθετα, εκείνη την εποχή, αυτά τα καινοτόμα μοντέλα εργασίας από το σπίτι επέτρεπαν στις γυναίκες να παραμείνουν στο σπίτι -και στις υποχρεώσεις φροντίδας που θεωρούνταν αποκλειστικά γυναικείες- και ταυτόχρονα να μην εγκαταλείψουν ποτέ το όνειρο τους.
Ωστόσο, παρά τα θετικά στοιχεία σε όλη αυτή την υπόθεση, αυτή η πρώιμη περίπτωση εργασίας από το σπίτι βασίστηκε σε μια κατάσταση που δεν ήταν ιδανική: για πολλές γυναίκες που ήταν ήδη μητέρες με μικρά παιδιά, δουλειά σήμαινε δεύτερη βάρδια, συχνά απλήρωτη και εξαιρετικά απαιτητική. Επίσης, σήμαινε ότι θα έπρεπε να υποβάλλουν προσφορές που συχνά απέφεραν πολύ λιγότερα χρήματα σε σύγκριση με τις αμοιβές των ανδρών συναδέλφων τους.
Ενώ τόσο η Shirley όσο και η Shutt φρόντιζαν να αμείβουν γενναιόδωρα τις υπαλλήλους τους, μερικές φορές, ειδικά στην αρχή, έπρεπε να παζαρεύουν και να παρακαλάνε για να πάρουν τη δουλειά. Εξήντα χρόνια μετά, οι γυναίκες εξακολουθούν να εργάζονται περισσότερο για λιγότερα χρήματα.
Στην εποχή του Covid, η εργασία από το σπίτι έχει αναμφισβήτητα οφέλη. Ήταν σωτήριο για πολλούς, ιδιαίτερα τους ανοσοκατεσταλμένους εργαζομένους, και παρείχε σε πολλούς εργαζομένους με αναπηρία δυνατότητες και ευκαιρίες που, προ κορωνοϊού, ήταν ανύπαρκτες.
Για τις γυναίκες ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις και αρκετούς τομείς, η εξ αποστάσεως εργασία εξακολουθεί να είναι γρίφος, κάποτε άλυτος και πολύ συχνά… παρατημένος. Και αυτό επηρεάζει την ικανότητά τους να λειτουργούν δημιουργικά.
Τα αυξημένα ποσοστά των γυναικών που εσχάτως εγκαταλείπουν την εργασία τους είναι πλέον ένας σημαντικός δείκτης της μη βιωσιμότητας του να κάνουν πολλές δουλειές ταυτόχρονα. Η πλειοψηφία των γυναικών που ερωτήθηκαν σε μια έκθεση του 2021 από την Deloitte δήλωσε ότι ο αυξημένος φόρτος εργασίας στη δουλειά τους, οι αυξημένες ευθύνες στο σπίτι και η «έλλειψη ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής» ήταν καθοριστικοί παράγοντες για να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Από τον Φεβρουάριο του 2020 έως τον Φεβρουάριο του 2021, 2,4 εκατομμύρια γυναίκες εγκατέλειψαν τη δουλειά τους εξαιτίας πανδημικών στρεσογόνων παραγόντων, σύμφωνα με την Pew Research, η οποία ανέφερε επίσης ότι οι μαύρες γυναίκες και οι ισπανόφωνες ήταν δυσανάλογα περισσότερες μεταξύ εκείνων που έφευγαν.
Πρόσφατη έρευνα έδειξε επίσης ότι η πανδημία αναστέλλει σημαντικά την πρόοδο του γυναικείου εργατικού δυναμικού, όσον αφορά την παρουσία στην αγορά εργασίας, καθώς και την αμοιβή και την προαγωγή. Η McKinsey αναφέρει ότι «οι εργαζόμενες μητέρες, οι γυναίκες σε ανώτερες διοικητικές θέσεις και οι μαύρες γυναίκες» έχουν πληγεί περισσότερο.
«Το μεγαλύτερο κόλπο που έκανε ποτέ ο καπιταλισμός ήταν να πείσει τον κόσμο ότι αυτό που κάνουν οι γυναίκες στο σπίτι δεν είναι δουλειά», εξηγεί η Τζόι Ράνκιν, ιστορικός υπολογιστών που εργάζεται για το Ινστιτούτο AI Now. Η Ράνκιν, η ίδια μητέρα που εργαζόταν από το σπίτι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, σημειώνει ότι «οι γυναίκες εργάζονταν στο σπίτι για τον εαυτό τους —και για τους άλλους— για αιώνες, αλλά αυτή η εργασία δεν αναγνωρίστηκε, δεν εκτιμήθηκε ούτε καν αποζημιώθηκε». Στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας πανδημίας, πολλά από αυτά ξεχνιούνται ή σπρώχνονται κάτω από το χαλάκι, καθώς οι άνθρωποι αγωνίζονται να διατηρήσουν τις δουλειές τους.
Το φύλο, όμως, δεν είναι ο μόνος παράγοντας που θέτει ορισμένους εργαζόμενους σε μειονεκτική θέση. Επί του παρόντος, όσοι έχουν θέσεις εργασίας υψηλότερου επιπέδου και έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται από το σπίτι τείνουν να προέρχονται από πιο εύπορες, κυρίως λευκές και δημογραφικά προνομιούχες οικογένειες.
Στο πλαίσιο μιας πανδημίας, η εργασία από το σπίτι κρατά ασφαλείς αυτές τις κατηγορίες εργαζομένων, ενώ την ίδια στιγμή αναγκάζει άλλες κατηγορίες γυναικών, συνήθως μαύρες και ισπανόφωνες να καλύψουν θέσεις εργασίας πρώτης γραμμής.
Το θέμα της μη αμειβόμενης εργασίας στο σπίτι, όμως, έρχεται ξανά στο προσκήνιο τώρα και εξετάζεται με σχολαστικότητα, καθώς πλέον επηρεάζει όλο και περισσότερο τις προνομιούχες γυναίκες που μπορούν να εργάζονται από το σπίτι, όμως, πλέον είναι σίγουρες ότι η «δεύτερη βάρδια», η αιώνια οικιακή εργασία και η φροντίδα των παιδιών δεν θα είναι απλώς υποαμειβόμενη. Θα είναι απολύτως απλήρωτη.
Οι ειδικοί -στην κοινωνιολογία και στις σπουδές φύλου- κάνουν λόγο πλέον για ένα συστημικό πρόβλημα που επηρεάζει αρνητικά όλους τους εργαζόμενους, ειδικά αυτούς με τη λιγότερη εξουσία και τις θέσεις εργασίας με λιγότερο κύρος.
Επιστρέφοντας ξανά στον χώρο της τεχνολογίας με τον οποίο ξεκινήσαμε, οι εταιρείες software και εν γένει οι τεχνολογικοί κολοσσοί αυτή την περίοδο τρέμουν ότι θα χάσουν ταλέντα από ανταγωνιστές, εάν δεν ικανοποιήσουν στοιχειώδεις ανάγκες των υπαλλήλων τους. Πώς, όμως, να κρατήσεις μια γυναίκα – ταλέντο που την ισοπεδώνει ένα 8ωρο-10ωρο στη δουλειά και μετά πρέπει να αφιερώσει και ένα 4ωρο (το λιγότερο) στην περιποίηση του σπιτιού και στη φροντίδα των παιδιών;
Όπως σημειώνει η Rankin, «για πρώτη φορά πρέπει να θεσπιστεί αμοιβή για τη φροντίδα των παιδιών και του σπιτιού και κυρίως πρέπει σταδιακά να τερματιστούν οι έμφυλες προσδοκίες ότι τα κορίτσια και οι γυναίκες θα προσφέρουν για πάντα όλη αυτή τη δουλειά». Η αντίληψη ότι η θηλυκοποιημένη εργασία στο σπίτι πρέπει να είναι δωρεάν και χωρίς ωράρια και φραγμούς έχει συνέπειες: απομακρύνει τις γυναίκες από το εργασιακό πεδίο, μειώνοντας το ΑΕΠ, περιορίζει τα οικονομικά οφέλη των γυναικών.
Στον τομέα της τεχνολογίας και σε άλλες θέσεις εργασίας, η αναγνώριση των οικονομικών επιβαρύνσεων της δεύτερης βάρδιας θα σήμαινε ότι λαμβάνουμε αυτήν την εργασία σοβαρά υπ’ όψιν.
Απλώς σκεφτείτε έναν κόσμο, στον οποίο οι μέχρι χθες πανικόβλητες μαμάδες και “νοικοκυρές” σταματούν να παρέχουν την πολύτιμη φροντίδα τους. Σκεφτείτε την αποδόμηση μιας ολόκληρης κοινωνίας μέσα σε λίγες ώρες..!
Στην περίπτωση των Ελεύθερων Επαγγελματιών Προγραμματιστών, οι γυναίκες εργαζόμενες στον τομέα της τεχνολογίας αναγνώρισαν τη σημασία τόσο της αμειβόμενης εργασίας προγραμματισμού όσο και των απλήρωτων ευθυνών τους για τη φροντίδα των παιδιών και το σπίτι, αναλαμβάνοντας και τα δύο ταυτόχρονα.
Αν και αυτή ήταν μια καινοτόμα ρύθμιση στη δεκαετία του 1960, έχουμε ξεπεράσει πολύ το σημείο όπου η εργασία από το σπίτι μπορεί να θεωρηθεί ως καινοτομία. Για πολλές εταιρείες, η τηλεργασία είναι εδώ για να μείνει. Και η απλήρωτη “δεύτερη βάρδια” πλέον φαντάζει ως η μεγαλύτερη αδικία του καπιταλισμού προς τις γυναίκες.
Καθώς η πανδημία επαναπροσανατολίζει τις ζωές πολλών ανθρώπων, η αναγνώριση της οικονομικής αξίας αυτού που παραδοσιακά ήταν γυναικεία εργασία θα είναι ένας σημαντικός τρόπος για να βελτιωθεί η κατάσταση και να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας μεγάλων τμημάτων του εργατικού δυναμικού.
Μήπως η καινοτομία σήμερα και η πιο μακροπρόθεσμη λύση θα ήταν η δημιουργία δομών και κινήτρων ώστε να μην ζητηθεί από καμία γυναίκα πια να κάνει δύο δουλειές ταυτόχρονα; Άραγε ποια κυβέρνηση θα το τολμούσε;
Με στοιχεία από το wired.com
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
