H Κλάρα Σούμαν δεν ήταν η γυναίκα του Σούμαν. ‘Ηταν μια πιανιστική ιδιοφυία.

Κάτι έχει γίνει την τελευταία (ας πούμε χοντρά χοντρά) δεκαετία. Μια τάση παγκόσμια έχει αρχίσει να δονεί την επιφάνεια περιοδικών, εφημερίδων κι ερευνητικών πεδίων. Αν διαβάζετε καλλιτεχνικά ή επιστημονικά περιοδικά θα το έχετε προσέξει, αν χαζεύετε τις νέες κυκλοφορίες σίγουρα θα το έχετε αφουγκραστεί.

Ολοένα και συχνότερα, ολοένα και περισσότερο, ολοένα και πιο θαρρετά δημοσιογράφοι, βιογράφοι και κάθε λογής ασχολούνται με το εξής ειδικό θέμα: τις άγνωστες πλην σπουδαίες συζύγους διάσημων αντρών.

Άρθρα σε διαδικτυακά περιοδικά όπως το Artsy, το Arts and Culture και το Smithsonian Magazine θέτουν στο επίκεντρο όχι απλώς ξεχασμένες γυναίκες που διέπρεψαν στους τομείς τους ή καινοτόμησαν αλλά πολύ πιο συγκεκριμένα, συζύγους συζύγων πασίγνωστων που κράτησαν το έργο τους είτε κρυφό είτε έβαλαν τους εαυτούς τους σε δεύτερη μοίρα αποδεχόμενες το δορυφορικό τους πεπρωμένο.

Την ίδια στιγμή με αυτή την τάση στα γράμματα και τις επιστήμες η Katrine Marçal γράφει και εκδίδει το 2012 ένα εξαιρετικό βιβλίο που ελπίζω σύντομα να γίνει κλασικό και αναπόσπαστο κομμάτι του προγράμματος κάθε νομικής και οικονομικής σχολής: To “Who Cooked Adam Smith’s Dinner” έρχεται να πει ότι η επιστήμη των οικονομικών έχει πολύ βολικά μεταφυσικοποιήσει το προφανές. Γράφει συγκεκριμένα ότι “οι δυνάμεις της αγοράς” και οι ρυθμιστικές αρχές της, το περίφημο αόρατο χέρι του Άνταμ Σμιθ είναι ορατότατο και είναι το χέρι των γυναικών στο σπίτι.

Με τούτα και με κείνα πάμε στην δική μας σύζυγο της οποίας το χέρι αφότου εκπλήρωνε τ’αόρατα καθήκοντά του, έγλειφε τα πλήκτρα του πιάνου με τέτοιο τρόπο που σε μια άλλη αφήγηση της ιστορίας θα είχε μείνει γνωστή στον κοινό νου ως πιανιστική ιδιοφυία και όχι ως σύζυγος του συνθέτη άντρα της.

Η Clara Wieck Schumann, γεννημένη το 1819, ήταν πιανίστα, συνθέτρια, εξαιρετικά αφοσιωμένη στον σύζυγό της, μητέρα 8 παιδιών και ένας άνθρωπος του οποίου το φυσικό περιβάλλον ήταν η σκηνή.

Η βιογραφία της, γραμμένη από την Nancy B.Reich, είναι καλογραμμένη, αφήνει την αίσθηση της πλήρους σκιαγράφησης του προσώπου της και δείχνει έναν άνθρωπο πολυσύνθετο, εξαιρετικά ευφυή, δεμένο σε μεγάλο βαθμό από τους περιορισμούς της εποχής του.

Ως πιανίστα, είχε κερδίσει το σεβασμό όλων αφού την προσκαλούσαν να παίξει για βασιλείς και την αριστοκρατία ενώ στα κονσέρτα της δεν έπεφτε καρφίτσα. Από νηπιακή σχεδόν ηλικία είχε ατσαλωθεί μουσικά από τον πατέρα της, Friedrich Wieck, o οποίος είδε της κόρη του ως προέκταση του εαυτού του και την έβαλε σε πρόγραμμα απ’την στιγμή της γέννησής της. Στα 5 της έπαιζε πιάνο με το αφτί, στα 14 συνέθετε σε ποσότητες, απ’τα 11 έδινε παραστάσεις και σε κάθε μία απ’αυτές συμπεριελάμβανε δικές της συνθέσεις.

Ο πατέρας της ήταν σε τέτοιο βαθμό ταυτισμένος με την κόρη του, που σύμφωνα με τη βιογράφο της, έγραφε για τα επιτεύγματά της σε πρώτο πρόσωπο βλέποντας κάθε τι που έκανε ως έργο δικό του κι εκείνη ως όργανο της επιτυχίας του.

Στις συνθέσεις τη εφηβείας της είχε επηρεαστεί από τις μουσικές επιρροές της εποχής της, τον Herz, τον Beethoven, τον Schubert και φυσικα, τον ανερχόμενο σούπερ σταρ του ρομαντισμού Robert Schumann, ο οποίος έγινε αργότερα και σύζυγός της.

Τον Schumann τον θαύμαζε βαθιά και μονίμως μείωνε τον εαυτό της για να αναδείξει την υπεροχή του. Στα γράμματά της μιλά υποτιμητικά για τη δουλειά της, αποδέχεται την μουσική του ανωτερότητα, λυπάται για την έλλειψη ταλέντου της.

Αυτή η γυναίκα, που μέσα σε 14 χρόνια γάμου έδωσε 139 κονσέρτα έχοντας ταυτόχρονα αναλάβει εξ ολοκλήρου την φροντίδα του σπιτιού και 8 παιδιών, δεν μπορούσε να εξασκηθεί στο πιάνο γιατί ο σύζυγός της απαιτούσε ησυχία για να συνθέσει.

Το 1841 γράφει “Μένω πίσω στο πιάνο. Πάντα αυτό συμβαίνει όταν ο Robert συνθέτει. Δεν υπάρχει ούτε μια ώρα την ημέρα για μένα”.

Βρήκε λύση ρυθμίζοντας την εξάσκησή της ένα δίωρο τη μέρα όταν ο σύζυγός της έβγαινε για μια μπύρα.

Η υποτίμηση της δουλειά της συνέβαινε τη στιγμή που οι παραστάσεις της γίνονταν ανάρπαστες και αποτελούσαν σημαντική πηγή εισοδήματος για το σπίτι.

Διαβάζοντας για τη ζωή της, θυμήθηκα τον László Polgár. Είναι ένας Ούγγρος καθηγητής σκακιού ο οποίος αποφάσισε να δείξει κάτι στον κόσμο: ότι η σκακιστική ιδιοφυία δεν γεννιέται, γίνεται. Με τη σύζυγό του Klara, ξεκίνησαν την εκπαίδευση των παιδιών τους, της Zsuzsa, της Zsófia και της Judit απ’την στιγμή της γέννησής τους. Πράγματι, οι κόρες τους, Judit και Zsuzsa έγιναν οι καλύτερες σκακίστριες στον κόσμο. Η Judit είναι μάλιστα η μόνη γυναίκα που έχει σκαρφαλώσει στην δεκάδα καλύτερων σκακιστών στον κόσμο.

Η ζωή της Clara Schumann μοιάζει, καλώς ή κακώς, προέκταση της ζωής του πατέρα της. Δεν είναι μόνο μια ξεχασμένη σύζυγος εξαιρετικής σπουδαιότητας για τη μουσική της περιόδου της. Ακόμη κι αν την θυμηθούμε, ακόμη κι αν διαβάσουμε για τη ζωή της, πάλι κάποιον άντρα θα βρούμε δεμένο πάνω της.

Ο πατέρας της ξεκίνησε το ημερολόγιό της κι επέβλεπε τις καταχωρήσεις της μέχρι σχεδόν την ηλικία του γάμου της. Είναι υπεύθυνος για την μουσική της παιδεία και υπήρξε ενορχηστρωτής τη ζωής της τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή του γάμου της, το 1840. Από την πατρική εξουσία στην μητρότητα και την πλήρη αποδοχήτης κατωτερότητάς της, η Clara Schumann γράφει μια λυπηρή ιστορία στην οποία η ευφυία ακόμη κι αν είναι ασύλληπτη και σπάνια δεν παίζει κανέναν ρόλο.

Ιστορίες σαν αυτή με κάνουν ν’αναρωτιέμαι πολύ γενικά πράγματα για τη γυναικεία ταυτότητα. Αυτή η φράση που λέγεται συχνά το “δεν είμαι του πατρός μου, δεν είμαι του ανδρός μου, θέλω να είμαι ο εαυτός μου” μοιάζει πολύ κυριολεκτική. Μέχρι ένα σημείο είχα την εντύπωση ότι οι άντρες έβλεπαν τις γυναίκες σαν κτήμα τους. Ιστορίες σαν αυτή της Clara Schumann με κάνουν να σκέφτομαι ότι ίσως και οι γυναίκες έβλεπαν τον εαυτό τους έτσι κάτι που καθιστά οποιαδήποτε αντίδραση δύσκολη.

Αν αυτό ισχύει, ο δρόμος που έχουμε διανύσει από τότε μέχρι σήμερα είναι τεράστιος. Αν αυτό ισχύει, σήμερα, που πολλές γυναίκες θεωρούν δεδομένη την αυθυπαρξία τους και αυτό που τις νοιάζει είναι να τη διεκδικήσουν, η μισή δουλειά έχει ήδη γίνει.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News