To 1979, σε μία εποχή απολύτως ταραγμένη και θολή αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, η συγγραφέας και ακτιβίστρια Audre Lorde γράφει ένα συνταρακτικό κείμενο υπό τον τίτλο “Τα εργαλεία του αφέντη ποτέ δεν θα γκρεμίσουν τον οίκο του αφέντη”. Σήμερα εύκολα θαυμάζουμε τη μαεστρία του μανιφέστου μιας μαύρης λεσβίας συγγραφέως και ακτιβίστριας, τότε χρειαζόταν απλώς υπεράνθρωπα κουράγια για να διατυπώσεις το ότι με τα εργαλεία ενός σάπιου συστήματος όπως η πατριαρχία, δεν μπορείς να φτιάξεις τίποτα που να γκρεμίζει το παλιό και να υπόσχεται δικαιοσύνη και ισότητα.
Με τον τίτλο αυτού του εμβληματικού κειμένου για πυξίδα το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης απευθύνει κάλεσμα σε μια διαφορετική ξενάγηση στην έκθεση της συλλογής του βασισμένη σε κείμενα σύγχρονης φεμινιστικής θεωρίας.
Οι επιμελήτριες και οι επιμελητές του ΕΜΣΤ σε συνεργασία με τις ερευνήτριες του «Κέντρου Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο» (Αθήνα και Βόλος) γίνονται ξεναγοί και “διερμηνείς” του έργου μεγάλων καλλιτεχνιδών και καλλιτεχνών, ενώ αφηγούνται διαφορετικά την ιστορία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης μέσα από τα δοκίμια του συλλογικού τόμου “Φεμινιστικές θεωρίες, αισθητικές πρακτικές και παγκοσμιοποιημένες τεχνολογίες” που εκδόθηκε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.
Καλλιτέχνιδες όπως η Άσπα Στασινοπούλου, η Νίκη Καναγκίνη, ο θρύλος της φωτογραφίας που ακούει στο όνομα Nan Goldin, o ErgünGöçen, η Mona Hatoum ή ο Βλάσης Κανιάρη, προσεγγίζονται εναλλακτικά μέσα από τα κείμενα των συγγραφισσών του τόμου μεταξύ των οποίων η Judith Butler, η Sylvia Federici, η Donna Harraway, η Sarah Ahmed, η Αθηνάς Αθανασίου, η Έλενας Τζελέπη, η Χριστίνα Γραμματικοπούλου, η Άντζελα Δημητρακάκη κ.α.
(Σ.Σ: Κάπου εδώ, αξίζει να σημειωθεί ότι με αυτή την ιδιαίτερα ευρηματική ξενάγηση το ΕΜΣΤ ξεκινά μια σειρά θεματικών και επιτελεστικών ξεναγήσεων που έχει ως στόχο το να δημιουργήσει συνομιλίες με καίρια γνωστικά πεδία και να αναδείξει αναπάντεχες όψεις της συλλογής. Ο Οίκος και τα Εργαλεία πρακτικά εγκαινιάζουν το νέο πρόγραμμα «Σάββατο στο ΕΜΣΤ», με εκδηλώσεις, ομιλίες, συζητήσεις και καλλιτεχνικές δράσεις ορισμένα Σάββατα του μήνα).
Για το “πάντρεμα” αυτό κειμένων της φεμινιστικής θεωρίας με έργα που τροφοδοτούν την αναζήτηση για τα σύγχρονα προτάγματα του φεμινισμού μιλήσαμε και με τις δύο ομάδες που “τρέχουν” την έκθεση, τις μεν ερευνήτριες και επιμελήτριες του τόμου Ελπίδα Καραμπά και Ίριδα Λυκουριώτη, τα μέλη της ερευνητικής ομάδας Ιωάννα Ζούλη, Βάλια Παπαστάμου και Μαριάνα Στεφανίτση και, από την πλευρά του ΕΜΣΤ, τις επιμελήτριες Άννα Μυκονιάτη, Τίνα Πανδή και τον επιμελητή, Σταμάτη Σχιζάκη.
—Γνωρίζοντας ότι ο τίτλος της ομολογουμένως ευρηματικής ξενάγησης προέρχεται από ένα πανίσχυρο κείμενο της Audre Lorde –το οποίο πρακτικά εξηγεί ότι με τα εργαλεία μίας βαθιά ρατσιστικής πατριαρχίας, δεν είναι για να περιμένουμε αλλαγές-, πού ακριβώς θα περιηγηθούμε και τι ακριβώς θα δούμε σε αυτή την ξενάγηση;
Ομάδα επιμελητών του ΕΜΣΤ: Ο τίτλος της εκδήλωσης είναι όντως εμπνευσμένος από το περίφημο επιχείρημα της A.Lorde. Στην δική μας περίπτωση θα δεχτούμε ως «τα εργαλεία του αφέντη» την προσέγγιση των έργων της συλλογής από μια κλασική ιστορικό-τεχνική σκοπιά, φιλτραρισμένη, θέλοντας και μη, από την αντρική ματιά -το male gaze– και τα κριτήρια μιας πατριαρχικής επιστήμης. Με νέα εργαλεία τα δοκίμια του συλλογικού τόμου «Φεμινιστικές θεωρίες, αισθητικές πρακτικές και παγκοσμιοποιημένες τεχνολογίες» που εκδόθηκε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας θα επιχειρήσουμε να οδηγήσουμε το κοινό στην έκθεση της συλλογής του ΕΜΣΤ. Προφανώς θα σταθούμε και σε έργα γυναικών δημιουργών με ξεκάθαρο φεμινιστικό πρόσημο. Παράλληλα όμως, σε στενή συνεργασία με τις ερευνήτριες και επιμελήτριες της ανθολογίας, θα επιχειρήσουμε και μια εφαρμογή μιας διευρυμένης φεμινιστικής αναθεώρησης σημαντικών έργων της συλλογής που με μια πρώτη ματιά δεν θα συνέδεε κανείς ούτε με την πατριαρχική κυριαρχία ούτε με την φεμινιστική θεωρία.
Γιατί αν κάτι γίνεται σαφές σε αυτή την ανθολογία, και το οποίο επιβεβαιώνει συνέχεια η πραγματικότητα γύρω μας, η βία, η αδικία, ο αποκλεισμός είναι βαθιά ριζωμένα στις συνειδήσεις μας και ο φεμινισμός είναι κάθε άλλο παρά μια τελειωμένη υπόθεση. Με αφορμή τα έργα της συλλογής και τις ιστορίες τους, θέλουμε να διερωτηθούμε από κοινού -πολύ περισσότερο από το να δώσουμε απαντήσεις- για τους κυρίαρχους τρόπους ανάλυσης της τέχνης, τις εικόνες που καταναλώνουμε και διακινούμε και να επιχειρήσουμε να οικειοποιηθούμε ένα λεξιλόγιο που μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε αλλά και να πράττουμε διαφορετικά.
—Η μητρότητα, η ανοχή, η συζυγική σκλαβιά, η συναίνεση, ο αποκλειστικά λευκός φεμινισμός και οι αγκυλώσεις του, έτσι όπως αναλύονται στα κείμενα των Butler, Federici, αλλά και της Sarah Ahmed, με τι τρόπο «εσωκλείονται», στην υλική αναπαράστασή τους πια, στην ξενάγηση και πώς θα εξηγηθούν και θα επικοινωνηθούν στις επισκέπτριες και τους επισκέπτες;
Oμάδα του Κέντρου Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών: Όπως διατυπώνουν εμφατικάμε διάφορους τρόπους φεμινίστριες, διανοήτριες καλλιτέχνιδες και ακτιβίστριες ο φεμινισμός δεν παίρνει τίποτα ως δεδομένο και αυτό ακριβώς είναι το εργαλείο μας.
Τα κείμενα της ανθολογίας παρέχουν μια πολύτιμη εργαλειοθήκη μεθοδολογιών και επιστημολογιών αναφορικά με το θέμα του φεμινισμού ως πράξης, οι οποίες ριζοσπαστικοποιούν την οπτική και πολιτική μας αντίληψη. Για παράδειγμα, η SaraAhmed μας εμπνέει να διεκδικήσουμε τη «θεληματικότητα» ως «πολιτική αιτία», προκειμένου να επανεγγράψουμε τις διεκδικήσεις και να κατοικήσουμε τον κόσμο με πιο δίκαιο τρόπο.
Διανοήτριες, όπως η Butler και η Federici που αναφέρατε, μας μαθαίνουν να σκεφτόμαστε με συγκλονιστικό τρόπο τη βία με την οποία κατασκευάζονται οι κατηγορίες γυναίκα ή φύλο. Όπως μας λέει η Federici ήδη στις πρώτες γραμμές του κειμένου της «το σώμα βρίσκεται σήμερα στο κέντρο του πολιτικού, πειθαρχικού και επιστημονικού Λόγου». Η μητρότητα, ο εγκλεισμός, η (ανα)παραγωγή, η σύγχρονη δουλεία βρίσκονται στο επίκεντρο αυτού του συστήματος.
Γιατί αν κάτι γίνεται σαφές σε αυτή την ανθολογία, και το οποίο επιβεβαιώνει συνέχεια η πραγματικότητα γύρω μας, η βία, η αδικία, ο αποκλεισμός είναι βαθιά ριζωμένα στις συνειδήσεις μας και ο φεμινισμός είναι κάθε άλλο παρά μια τελειωμένη υπόθεση. Με αφορμή τα έργα της συλλογής και τις ιστορίες τους, θέλουμε να διερωτηθούμε από κοινού -πολύ περισσότερο από το να δώσουμε απαντήσεις- για τους κυρίαρχους τρόπους ανάλυσης της τέχνης, τις εικόνες που καταναλώνουμε και διακινούμε και να επιχειρήσουμε να οικειοποιηθούμε ένα λεξιλόγιο που μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε αλλά και να πράττουμε διαφορετικά.
Ομάδα του Κέντρου: Ο τίτλος της ξενάγησης αναφέρεται στο εμβληματικό κείμενο της Audre Lorde «Τα εργαλεία του αφέντη ποτέ δεν θα γκρεμίσουν τον οίκο του αφέντη», δίνοντας το στίγμα της απόπειράς μας για μια εναλλακτική αφήγηση μέσα από εργαλεία που διαπλέκουν τη φεμινιστική κριτική σκέψη με ενδεικτικά έργα της συλλογής του ΕΜΣΤ.
Μια φεμινιστική ξενάγηση είναι μια ευκαιρία να γίνει φανερό ότι ο τρόπος που αφηγούμαστε, ιστορικοποιούμε και «βλέπουμε» συμμετέχει στην κατασκευή υποκειμενικοτήτων και συνειδήσεων. Μία τέτοια συνάντηση μπορεί να διαμορφώσει ένα πεδίο συζήτησης και ανταλλαγών που αφορούν τις κυρίαρχες αναπαραστάσεις όπως και τους όρους, για παράδειγμα, της συλλεκτικής πολιτικής των πολιτιστικών θεσμών αναφορικά με τη διαθεματική διάσταση του φύλου και να τροφοδοτήσει νέες μελλοντικές, συν-διαμορφώσεις, ακόμα και τους ίδιους τους εργασιακούς όρους εντός του πολιτιστικού πεδίου κ.ο.κ.
—Δεδομένου ότι αυτή η ξενάγηση είναι η πρώτη από έναν κύκλο τέτοιου είδους προσεγγίσεων, έχουμε κάποια εικόνα για το περιεχόμενο των επόμενων δράσεων του ΕΜΣΤ;
Αμέσως μετά από την ξενάγηση ακολουθούν δύο μεγάλες συναντήσεις. Η πρώτη θα γίνει στις 19 Νοεμβρίου και την διοργανώνει ο καλλιτέχνης Jonas Staal σε σχέση με τα δικά του έργα στην έκθεση Statecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος αλλά και συνολικά με το σκεπτικού της έκθεσης. Η συνάντηση έχει τον τίτλο «Other than Statecraft» και συμμετέχουν θεωρητικοί και συγγραφείς όπως o κούρδος συγγραφέας και μεταφραστής Kawa Nemir, η επιμελήτρια και συγγραφέας Hera Chan, o επιμελητής MihneaMircan ή η ανθρωπολόγος και καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνά Αθανασίου. Θα συμμετέχουν με περφόρμανς η ομάδα Nova Melancholia και η καλλιτέχνης UrokShirhan.
H δεύτερη συνάντηση με θέμα «Από την Ιθαγένεια στην Πολιτειότητα: Πολιτειότητα και χώρος», διοργανώνεται από τον Δημήτρη Παπανικολάου, καθηγητή νεοελληνικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και τον Θεόφιλο Τραμπούλη, σύμβουλο εκδόσεων του Μουσείου. Η συνάντηση αυτή είναι η πρώτη από μια σειρά συζητήσεων που θα διοργανωθούν με θέμα την Πολιτειότητα (citizenship) και διάφορες όψεις που τίθενται στη σημερινή συγκυρία (Πολιτειότητα και χώρος, Πολιτειότητα και φύλο, Αλγοριθμική Πολιτειότητα) και μεταξύ άλλων θα συμμετέχουν η Όλγα Δημητρίου, καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Durham, η Joanna Hatzithomas, καλλιτέχνης με βάση την Βυρητό και ο Άρης Καλαντίδης, καθηγητής στο NYU του Βερολίνου.
Επιπλέον, κάθε τελευταία Πέμπτη του μήνα θα διοργανώνονται προβολές με έργα βίντεο από τη διεθνή εικαστική σκηνή, ενώ για τον Ιανουάριο προγραμματίζεται μεγάλη ημερίδα σε επιμέλεια της Τϊνας Πανδή, επιμελήτρια του ΕΜΣΤ, με θέμα τα κληροδοτήματα των καλλιτεχνών και το νομικό και θεσμικό πλαίσιο υποστήριξής του. Γενικά οι εκδηλώσεις του Μουσείου από εδώ και πέρα θα αρθρώνονται γύρω από άξονες που σχετίζονται με το εκθεσιακό πρόγραμμα αλλά και γενικότερα με σημαντικά ζητήματα πολιτικής, φύλου, οικολογίας και τέχνης. Για τον επόμενο εκθεσιακό κύκλο που θα ξεκινήσει με την έκθεση Modern Love (Η Αγάπη στα Χρόνια των Ψυχρών Οικειοτήτων) σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου και θα αφορά την τεχνολογία, τις σχέσεις και την σεξουαλικότητα, θα ανακοινωθούν σύντομα περισσότερες λεπτομέρειες.
INFO:
Σάββατο 12.11.2022
Διάρκεια ξενάγησης: 90΄
Ώρα έναρξης: 13:00
– Είσοδος ελεύθερη με δελτία εισόδου που θα διανεμηθούν μισή ώρα πριν την ξενάγηση, στο φουαγέ του Μουσείου
– Την ξενάγηση θα ακολουθήσει συζήτηση και δωρεάν διάθεση του τόμου.
Στοιχεία και συντελεστές έκδοσης Φεμινιστικές θεωρίες, αισθητικές, πρακτικές και παγκοσμιοποιημένες τεχνολογίες
Επιμέλεια: Ελπίδα Καραμπά και Ίρις Λυκουριώτη
Ερευνητική ομάδα: Ιωάννα Ζούλη, Βάλια Παπαστάμου, Κώστας Στασινόπουλος, Μαριάνα Στεφανίτση
Εκδόσεις Πανεπιστημίου Θεσσαλίας & Κέντρο Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών στον Δημόσιο Χώρο, Βόλος 2021
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
