Από τις 11 εν ζωή καλλιτέχνιδες αυτής της παράξενης, φορτισμένης συναισθηματικά έκθεσης, οι επτά αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ουκρανία και τέσσερις παραμένουν στην εμπόλεμη πατρίδα τους.
Παρά την αληθινή κτηνωδία που βίωσαν οι περισσότερες εικαστικές καλλιτέχνιδες της έκθεσης “Women at War” -σε επιμέλεια της Monika Fabijanska στην Fridman Gallery, της Νέας Υόρκης και σε συνεργασία με την Voloshyn Gallery του Κίεβου- ο στόχος τους ήταν ένας: να φέρουν το ευρύ κοινό αντιμέτωπο με τις σκηνές καταναγκασμού και αντίστασης που έχουν διαμορφώσει την καθημερινή ζωή των Ουκρανών γυναικών εδώ και σχεδόν μια δεκαετία, με αποκορύφωση τους τελευταίους μήνες.
Ακόμη και ο τίτλος της έκθεσης, “Γυναίκες στον πόλεμο”, αρνείται την παθητικότητα. Ναι: αυτή η έκθεση βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, χιλιόμετρα και κόσμους ολόκληρους μακριά από τους βομβαρδισμούς, τα ερείπια και τις σειρήνες. Αλλά, είτε αυτές οι γυναίκες παραμένουν στην Ουκρανία είτε όχι, βρίσκονται σε πόλεμο.
Για τον Βλαντιμίρ Πούτιν -τον Ρώσο ηγέτη που συνεχίζει να αρνείται την ουκρανική κρατική υπόσταση- ο στόχος του σημερινού πολέμου δεν είναι μόνο η κατάκτηση εδαφών, αλλά και η απαλοιφή της ταυτότητας. Έτσι, οι Ουκρανοί καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν τη μοναδική πίεση να καθορίσουν την πολιτιστική τους αντιπολίτευση, καθώς και να διαχειριστούν μια αμφιλεγόμενη ιστοριογραφία.
Ερασιτεχνικά πλάνα από την εισβολή και σουρεαλιστικά μοντάζ κινουμένων σχεδίων με πουλιά με ανθρώπινα κεφάλια, λουλούδια που αιμορραγούν και σώματα που στροβιλίζονται: η βία και ο ζόφος σε ένα παράξενο κολάζ – κραυγή απόγνωσης
Θα πρέπει η εθνική ταυτότητα να παραμείνει στον προ-σοβιετικό πολιτισμό; Πώς θα πρέπει να αναμετρηθεί με την κληρονομιά της Ουκρανίας της σοβιετικής εποχής; Ενώ οι πολεμικές αφηγήσεις είναι συντριπτικά ανδρικές, αυτές οι γυναίκες καλλιτέχνιδες παρουσιάζουν πίνακες, σχέδια και βίντεο που λειτουργούν ως αμείλικτες φεμινιστικές κραυγές μάχης στα διακριτικά σύνορα της ιστορίας.
Περίπου τα μισά από τα έργα της έκθεσης δημιουργήθηκαν στον απόηχο της επίθεσης του Πούτιν τον Φεβρουάριο. Τα υπόλοιπα δημιουργήθηκαν κάποια στιγμή μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία και το Ντονμπάς το 2014.
Είναι μια οδυνηρή υπενθύμιση ότι, για τους Ουκρανούς, η χρονική κλίμακα του πολέμου εκτείνεται πολύ πιο πίσω στον χρόνο, απ’ ό,τι η παγκόσμια ειδησεογραφία αντιλαμβάνεται.
Το έργο Strawberry Andreevna (2014-19) της Alevtina Kakhidze, για παράδειγμα, καταγράφει τις τηλεφωνικές κλήσεις της καλλιτέχνιδας προς τη μητέρα της (γνωστή στους οικείους της ως “Strawberry”) από τη μέρα που χωρίστηκαν λόγω της εισβολής -εκείνη στο Muzychi, η μητέρα της στο Donbas – μέχρι τον θάνατο της Strawberry…
Το έργο αποκτά άλλη διάσταση αν γνωρίζει κάποιος μία ανατριχιαστική λεπτομέρεια αυτής της σχέσης μάνας – κόρης: η μητέρα της καλλιτέχνιδας μπορούσε να πραγματοποιεί κλήσεις μόνο από ένα ασφαλές μέρος: το νεκροταφείο.
Ακόμα και έτσι, από την έκθεση δεν λείπει το χιούμορ, η παιγνιώδης διάθεση των γυναικών που επέζησαν για να συνεχίσουν να μιλούν με την Τέχνη τους. Αυτό φαίνεται και στο έργο της Kakhidze, το οποίο ξεδιπλώνεται στον τοίχο της γκαλερί σαν κόμικ. Με φιγούρες που αποδίδονται με παιδικά περιγράμματα, η Strawberry Andreevna σφύζει από πνευματώδη ανθεκτικότητα απέναντι στην ικανότητα του πολέμου να συνθλίβει τη φαντασία.
Ιδιαίτερα συναρπαστική είναι και η σειρά “Victories of the Defeated” (2014-17) της Yevgenia Belorusets, η οποία καταγράφει γυναίκες ανθρακωρύχους στο Ντονμπάς. Στο επιτοίχιο κείμενο που συνοδεύει το έργο, η καλλιτέχνις αναφέρει τις προσπάθειες μη βίαιης αντίστασης των ανθρακωρύχων ως έμπνευση για το έργο.
Οι γυναίκες που φωτογραφίζει η Belorusets είναι σκληραγωγημένες από τον πόλεμο και τις συνθήκες εργασίας τους, αλλά η ανθεκτικότητα που βγάζουν στην επιφάνεια είναι θαυμάσια τρυφερή -ένα ζευγάρι που κλέβει μια χαμογελαστή στιγμή μπροστά σε έναν σκοτεινό τοίχο- και υποδηλώνει ότι οι μικρές χειρονομίες αντίστασης μπορούν να έχουν τόση δύναμη όση και οι νίκες που καταγράφει η ιστορία.
Στην ίδια έκθεση συνυπάρχει και η σειρά ανατριχιαστικά ειλικρινών σχεδίων της Dana Kavelina, “Επικοινωνίες: Exit to the Blind Spot” (2019), η οποία αντιμετωπίζει το γυναικείο σώμα ως εμπόλεμη χώρα, καθόλου μακριά από την πραγματικότητα δηλαδή, είτε μιλάμε για τη χώρα, είτε για το γυναικείο σώμα που τόσο βιάστηκε, βασανίστηκε, κατακρεουργήθηκε από τους ρώσους εισβολείς.
Σε ένα σχέδιο, το οποίο φέρει τον τίτλο “Woman kills the son of the enemy” (μτφ: “Γυναίκα σκοτώνει τον γιο του Εχθρού”), μια γυναικεία φιγούρα κρεμάει ένα έμβρυο που πνίγεται από τον ίδιο του τον κατακόκκινο ομφάλιο λώρο.
Στην ίδια έκθεση προβάλλεται και το κινηματοποίημα της Kavelina, “Letter to a Turtle Dove” (2020), που παρουσιάζει σκέψεις της καλλιτέχνιδας τοποθετημένες σε αρχειακές εικόνες από το Ντονμπάς του 20ού αιώνα, ερασιτεχνικά πλάνα από την εισβολή και σουρεαλιστικά μοντάζ κινουμένων σχεδίων με πουλιά με ανθρώπινα κεφάλια, λουλούδια που αιμορραγούν και σώματα που στροβιλίζονται.
Στο σύνολό τους, πάντως, οι καλλιτέχνιδες που εκθέτουν σ’ αυτή την πρώτη απόπειρα καταγραφής των όσων βιώθηκαν στην Ουκρανία την τελευταία δεκαετία κάνουν λόγο για μία ξεκάθαρα έμφυλη εξιστόρηση που αμφισβητεί τους επίσημους “καταγραφείς” της ιστορίας και αναλαμβάνει το μερίδιο ευθύνης για ιστορίες πολέμου που “δεν ειπώθηκαν σωστά”.
ΠΗΓΗ: Frieze.com
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
