Αρώματα: Εκπαιδεύοντας τη Ρίτα

Σίγουρα ξέρετε το παλιό αστείο ότι δεν μπορείτε πραγματικά να περιγράψετε τις περίπλοκες αποχρώσεις στους άντρες: δεν αντιλαμβάνονται ακριβώς τι είναι το τιρκουάζ, το βεραμάν ή το φούξια, ζητούν ένα λεξικό. Όσο σεξιστικό κι αν είναι αυτό, έχει μια βάση αλήθειας. Άντρες, γυναίκες, αδιάφορο ποιο φύλο, δεν μπορούμε να περιγράψουμε πραγματικά κάτι, εκτός αν έχουμε μια κοινή γλώσσα για να εκφράσουμε την εμπειρία μας. Το μπλε αποτελείται από εκατοντάδες πιθανές αποχρώσεις, από το μπλε RAF (της αεροπορίας) έως το γλαυκό, σωστά; Οι μυρωδιές δεν είναι λιγότερο πολυσχιδείς. Και το λεξιλόγιό μας προδίδει τις αντιλήψεις μας.

Η μύτη μας, όπως και τα μάτια, περιλαμβάνει ένα σύμπλεγμα νευρώνων που μεταδίδουν πληροφορίες στον εγκέφαλό μας, όπου λαμβάνει χώρα η ερμηνεία. Στη συνέχεια εκφράζουμε αυτές τις ερμηνείες στη γλώσσα. Ακούγεται αρκετά απλό. Τότε πώς είναι δυνατόν αν πάρετε εκατό άτομα σε ένα δωμάτιο και τους ζητήσετε να μυρίσουν το ίδιο πράγμα, θα έχετε τουλάχιστον 30 διαφορετικούς περιγραφές; Μυρίζουμε το ίδιο και το εκφράζουμε διαφορετικά, ή η όσφρηση είναι εξαρχής εντελώς υποκειμενική;

Εκτός από την επιλεκτική ανοσμία, μια περίπτωση όπου μερικές χημικές ενώσεις περνούν από το ιδιότυπο velcro του εσωτερικού της μύτης μας χωρίς να προσκολλώνται σε αυτό για να γίνουν αντιληπτές, όλοι έχουμε πολιτισμικές προκαταλήψεις και προηγούμενες εμπειρίες που επηρεάζουν την αντίληψή μας για τις μυρωδιές. Μου θυμίζει μια αστεία ιστορία για ένα ταξίδι μου στην Άπω Ανατολή.

Στην αγορά ένας μικροπωλητής είχε απλωμένα φρούτα durian. Αγκαθωτά σαν βελανίδια στο εξωτερικό, κομμένα έδειχναν την κίτρινη και γλυκιά σάρκα τους που από τους απωανατολίτες θεωρείται εκλεκτή λιχουδιά κι αποτιμάται πολύ πολύ ακριβά -όπως εμείς τις τρούφες, για παράδειγμα. Σειρήνα για τον περιπετειώδη ταξιδευτή, σωστά; Όμως πλησιάζοντας, η οσμή του φρούτου αρκεί για να με αποτρέψει. Μια φοβερή μυρωδιά μεταξύ ψοφιμιού, μπαχαρικού για έτοιμο μιξ ασιατικής σούπας, και θειαφιού σαν κλούβιο αυγό, αρκεί για να με κάνει να πισωπατήσω σε πανικό. Ο πάγκος ωστόσο άδειασε στο πι και φι από ευκατάστατους πελάτες, κι εγώ έμεινα άλαλη να προσπαθώ να καταλάβω τι έγινε. Οι πολιτιστικές μου προσλαμβάνουσες ήταν ανεπαρκείς.

Για να απολαμβάνει κανείς τις μυρωδιές και να μιλάει για αυτές, πρέπει και να μπορεί να περιγράψει τι μυρίζουμε με τρόπο ώστε να καταλαβαινόμαστε.

Ορισμένες μυρωδιές είναι εύκολο να εντοπιστούν. Ο κήπος είναι ένα καλό μέρος για να ξεκινήσει κανείς. Όταν οι περισσότεροι σκέφτονται άρωμα, οραματίζονται ένα λουλούδι. Έχετε σκύψει όμως να μυρίσετε τα τριαντάφυλλα τελευταία; Κυριολεκτικά; Πέρα από τα λογοπαίγνια, μπορεί να εκπλαγεί κανείς αν σκύψει πάνω από μια παιώνια του ανθοπωλείου, ή στο κρινάκι του αγρού, ή σε μια ώριμη γαρδένια, για να συνειδητοποιήσει ότι διαφέρουν αισθητά. Οι παιώνιες, για παράδειγμα, αποπνέουν ένα άρωμα κοντά σε αυτό των τριαντάφυλλων, αλλά πιο ευάερο, πιο λεπτό. Τις γαρδένιες τις περιγράφω ως κηρώδεις και μεθυστικές, ενώ το κρινάκι του αγρού είναι διαπεραστικά γλυκό, και το αισθάνομαι πράσινο. Σαν να κουβαλάει μαζί του τη μυρωδιά του ευρωπαϊκού δάσους, όπου φυτρώνουν οι μικροσκοπικές λευκές καμπανούλες του. Κι όλα αυτά, δεν εξάγουν κάποιο υλικό για την αρωματοποιία: είναι λουλούδια-φαντάσματα, ολογράμματα που παρακινούν τη φαντασία για να αρθρώσει μέσω της γλώσσας εντυπώσεις που κατασκευάζουμε στο μυαλό.

Όταν είμαι σε χώρο με πολλά οσφρητικά ερεθίσματα μου αρέσει να κρατώ σημειώσεις σε ένα σημειωματάριο, ή στο iPhone. Σημειώνω ό,τι μου κάνει εντύπωση, χωρίς ιδιαίτερη ανησυχία για την ακρίβεια. Αυτή θα έρθει αργότερα.

Καμμιά φορά η αναλογία είναι που κάνει τη διαφορά.

Πειραματίζομαι με την φλούδα των εσπεριδοειδών, πληγώνοντάς την με ένα καρφί. Αυτή είναι η δεξαμενή των αιθέριων ελαίων τους. Μυρίζω τη διαφορά μεταξύ μανταρινιού και πορτοκαλιού. Το πρώτο είναι πιο γλυκό. Στη συνέχεια, συγκρίνω ένα πορτοκάλι με ένα λεμόνι. Το πορτοκάλι είναι ακόμα πιο γλυκό, επομένως δημιουργώ ένα αντικείμενο αναφοράς. Ανοίγω το ντουλάπι της κουζίνας και βγάζω τα βασικά μπαχαρικά και βότανα. Από το φλογερό πιπέρι μέχρι τη γλυκιά, φιλόξενη κανέλα. Και από το πικάντικο τζίντζερ μέχρι τον εξωτικό αστεροειδή γλυκάνισο. Όλα έχουν τις ατομικές τους ιδιότητες, πράγμα που όποιος ασχολείται με τη μαγειρική εκτιμά και εκμεταλλεύεται.

Τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται σε αραίωση σε εκλεκτά αρώματα. Μπορούν όμως συνήθως, συνηθέστερα από όσο γίνεται γνωστό από τις εταιρείες, να αντικατασταθούν με ανθρωπογενή ανάλογα, παρασκευασμένα στο εργαστήριο, με τη βοήθεια της οργανικής χημείας. Μια σημαντική διάκριση είναι μεταξύ των αιθέριων ελαίων και των αρωματικών ελαίων. Τα πρώτα παράγονται μέσω μιας πολύ συγκεκριμένης διαδικασίας εκχύλισης για κάθε υλικό (απόσταξη, εκχύλιση με διαλύτη, με CO2 κ.λπ.), ενώ τα αρωματικά έλαια είναι ανθρωπογενή, συντίθενται στο εργαστήριο για να παράγουν ένα αποτέλεσμα, αντί να αποτελούν από μόνα τους πρώτη ύλη.

Ακόμα και το χρώμα μας επηρεάζει.

Κάποτε σε ένα πολυκατάστημα (προ Covid) θυμάμαι χαρακτηριστικά ένα ζευγάρι. Κοιτούσε ένα ράφι με γνωστά αρώματα πασίγνωστης εταιρείας. Η κοπέλα σήκωσε το καμπυλόσχημο μπουκάλι να ψεκαστεί με το σκούρο καφέ υγρό. Ο νεαρός ζάρωσε τη μύτη του. “Πολύ βαρύ, κοίτα το, είναι σχεδόν μαύρο”. Εκείνη το άφησε κάτω, αποθαρρυμένη. Σε άλλη περίσταση, σε παιδικό πάρτυ, ένα κοριτσάκι με πολύ σοβαρό ύφος, παίζοντας με μπουκάλια στο μπουντουάρ αναφώνησε, “δεν μου αρέσουν τα κίτρινα αρώματα, μόνο τα ροζ και τα γαλάζια μυρίζουν όμορφα.”

Γενικά, όταν προσπαθούμε να αποκρυπτογραφήσουμε τις μυρωδιές, είναι χρήσιμο να σκεφτούμε σε άξονες:

• Γλυκό έναντι ξινού ή πικρού
• Γλυκό έναντι ξηρού (αναλογία παρμένη από το κρασί, γλυκό κρασί ενάντια σε ξηρό κρασί, οι ταννίνες κάνουν το ξηρό κρασί να δημιουργεί “σώμα” στον ουρανίσκο)
• Ευκρίνεια/οξύτητα έναντι θαμπάδας/απαλότητας
• Ελαφρύτητα έναντι βαρύτητας

Η τελευταία παράμετρος έχει να κάνει με την προσωπική αντίληψη, καθώς συχνά τείνουμε να χαρακτηρίζουμε ως «βαρείς» οσμές που βρίσκουμε κατακλυσμιαίες, κάτι που όμως είναι εξαιρετικά υποκειμενικό.

Έχοντας αυτά κατά νου, θα μπορούσα να περιγράψω το Hypnotic Poison του Dior, για παράδειγμα, ως «γλυκό, μαλακό, και βαρύ», ενώ το Light Blue των Dolce & Gabbana είναι «κοφτερό, ξηρό και ελαφρύ». Aπολαμβάνω να συζητώ γι’ αυτά με τους άλλους και να εξετάζω πώς διαφορετικές πολιτισμικές προσλαμβάνουσες, αλλά και διαφορετικά βιώματα, διαμορφώνουν τις περιγραφές μας, τη γλώσσα που μιλάμε. Ο καθηγητής Higgings θα ήταν περήφανος.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News