Tα ‘ψυχολογικά προβλήματα’ του δράστη και ο Φρόυντ της γειτονιάς σας

Το αδίκημα της ανθρωποκτονίας, αν το θύμα είναι άντρας, περιγράφεται στα αστυνομικά ρεπορτάζ με 2-3 ξύλινα, δραματικά κλισέ, όπως ‘στυγερό έγκλημα’, ‘εν ψυχρώ δολοφονία’, ‘αποτρόπαια πράξη’. Τα αδικήματα κατά της περιουσίας θεωρούνται και αυτά αποτέλεσμα καλής οργάνωσης από ‘δράστες που είχαν μελετήσει προσεκτικά το σχέδιο τους’.

Με λίγα λόγια, οι θύτες παρουσιάζονται ως αδίστακτα και πλήρως υπεύθυνα για τις πράξεις τους άτομα.

Αν μιλάμε για σεξουαλική βία ή γυναικοκτονία, η διαλεκτική κάνει στροφή 180 μοιρών, και η δολοφονία μετατρέπεται σε ένα σχεδόν ρομαντικοποιημένο ‘έγκλημα πάθους’, μια ‘κακιά στιγμή, που έγινε ‘εν βρασμώ ψυχής’. Το πάθος δηλαδή είναι υπεύθυνο, όχι κάποιος άνθρωπος με επίγνωση των πράξεων του.

Ο συζυγοκτόνος της Λάρισας, που είχε την ψυχραιμία να ηχογραφήσει το φόνο, επικαλέστηκε το ‘εν βρασμώ ψυχής’, ακολουθώντας το τηλεοπτικό tip του Μπαλάσκα. Πήρε περίπου 20 γυναικοκτονίες για να πάρουμε χαμπάρι ως κοινωνία τι συμβαίνει. Και πάλι, φαίνεται να μας δυσκολεύει λίγο στη χώνεψη ο όρος, οπότε βάζουμε στο προφίλ του θύτη λίγο πρότερο έντιμο βίο και καταγωγή από ‘καλή οικογένεια’. Για το κλείσιμο, ο Φρόυντ της γειτονιάς σας θα γνωματεύσει από μακριά με μια δημιουργική-not- ασάφεια, ότι ο δράστης αντιμετώπιζε διάφορα ‘ψυχολογικά προβλήματα’. Κάπου εκεί, η συζήτηση εκτρέπεται, το τοπίο θολώνει και ο καταλογισμός της πράξης αμφισβητείται.

Δε θα σχολιάσω την κατ’ επίκληση αναφορά σε ψυχική νόσο σε περιπτώσεις έμφυλης βίας, γιατί είναι θλιβερά προφανής ο σκοπός της (σε αυτήν τη σελίδα τουλάχιστον). Αδικούνται και τα θύματα και οι άνθρωποι με πρόβλημα με ψυχικής υγείας, δηλαδή ακριβώς αυτοί που βρίσκονται στις πιο ευάλωτες θέσεις. Θέλω όμως να παρουσιάσω κάποια στοιχεία Ψυχοιατροδικαστικής, γιατί δε γίνεται το κοινό περί δικαίου αίσθημα να διαμορφώνεται αποκλειστικά από καρικατούρες ψυχικά νοσούντων που θολώνει το μάτι τους μόλις δουν γυναίκα.

1) Η ‘ψυχική νόσος’ είναι μια τεράστια ομπρέλα, που χωράει πολλά πολύ διαφορετικά πράγματα από κάτω. Ένα τεράστιο ποσοστό ανθρώπων θα εμφανίσει ή έχει ήδη μια τέτοια ασθένεια στη διάρκεια της ζωής του (θα έλεγα μάλιστα οι περισσότεροι από εμάς), χωρίς ποτέ να διαπράξει κάποιο έγκλημα.

2) Οι άνθρωποι που πάσχουν από μία ψυχική νόσο δεν είναι ούτε άγιοι, ούτε τέρατα. Είναι άνθρωποι, και ως τέτοιοι μπορούν να κάνουν και κοινές εγκληματικές ενέργειες που ΔΕ σχετίζονται με την ασθένεια.

3) Για να θεωρηθεί ότι κάποιος έχει αυτό που λέμε ‘μειωμένο καταλογισμό’, δεν αρκεί να έχει μία διάγνωση ψυχικής νόσου. Πρέπει να τεκμηριωθεί ότι υπάρχει αιτιολογική σχέση ανάμεσα σε συγκεκριμένο σύμπτωμα και στην εγκληματική πράξη. Για παράδειγμα, ο δράκος της Θάσου είχε δολοφονήσει συγγενείς του γιατί άκουγε φωνές που του υπαγόρευαν ότι είναι τέρατα που τον απειλούν. Δε θα θεωρούνταν μειωμένου καταλογισμού αν πχ έκλεβε τσιγάρα από το περίπτερο.

4) Για να αποδειχθεί η παραπάνω σχέση, χρειάζεται να γίνει έκθεση πραγματογνωμοσύνης από ειδικό ψυχίατρο. Σε αυτήν, ο ψυχίατρος απαντά στο ερώτημα ‘Αν κατά τη διάρκεια της τέλεσης της άνομης πράξης, ήταν σε θέση να αντιληφθεί το άδικο αυτής ή να ενεργήσει σύμφωνα με την αντίληψη του για αυτό, ή τελούσε υπό το κράτος νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών ή διαταραχή της συνείδησης, οπότε η πράξη δεν μπορεί να του καταλογιστεί’ (Άρθρο 34 ΠΚ). Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, και εδώ που τα λέμε, χωρίς απόλυτο συμπέρασμα. Δε φτάνει μόνο η κλινική εξέταση, αλλά και η μελέτη προηγούμενου ψυχιατρικού ιστορικού, δικογραφία, κλπ κλπ. Αν ο θύτης είχε επίγνωση ότι η πράξη του ήταν παράνομη, ή αν δεν υπήρχαν άλλα συμπτώματα ψυχικής νόσου την περίοδο που τελέστηκε το έγκλημα, ΠΡΟΦΑΝΩΣ δε μιλάμε για μειωμένο καταλογισμό, μιλάμε για κανονική δολοφονία.

5) Όσον αφορά την τέλεση εγκλήματος υπό κατάσταση μέθης, ο άνθρωπος θεωρείται ότι έχει κανονικά καταλογισμό αν έχει περιέλθει επίτηδες στην κατάσταση μέθης ώστε να τελέσει το έγκλημα (ηθηλημένη τοξίκωση).

6)Τέλος, και ίσως το πιο σημαντικό: στα έμφυλα εγκλήματα ακούμε συχνά τον όρο ‘διαταραχή προσωπικότητας’ (κυρίως αντικοινωνικού και ναρκισσιστικού τύπου, όπως στην περίπτωση του πιλότου). Αν και αυτός ο όρος συμπεριλαμβάνεται στην επίσημη ταξινόμηση των Ψυχιατρικών Διαταραχών, ΔΕΝ είναι ψυχική ασθένεια και ΔΕ συνεπάγεται έλλειψη καταλογισμού. Δεν είναι δηλαδή κάτι που συμβαίνει από τη μια στιγμή στην άλλη και διορθώνεται με φαρμακευτική αγωγή και στηρικτικές παρεμβάσεις. Τι είναι λοιπόν; Είναι ένα σύνολο χαρακτηριστικών προσωπικότητας, που εμφανίζονται ήδη από την εφηβεία, και συμπεριλαμβάνουν: μεγαλειώδη αίσθηση εαυτού, περιφρόνηση και καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων, αξίωση για προνόμια και ειδική μεταχείριση, έλλειψη τύψεων και μεταμέλειας, τάση για εκμετάλλευση και χειριστική συμπεριφορά, δολιότητα, επιφανειακά γοητευτική συμπεριφορά και έλλειψη ηθικών αναστολών. Παρουσιάζονται κατά πολύ μεγαλύτερο ποσοστό σε άντρες.

Σας αφήνω να μαντέψετε το γιατί, και όχι, δε φταίει το DNA.

Άρτεμις Παπαναστασίου, Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπεύτρια, MSc Ψυχοσωματικής Ιατρικής, Επικουρική Επιμελήτρια Ψυχιατρικής Κλινικής ΠΓΝΘ Σωτηρία.

Στοιχεία επικοινωνίας:papanastasiou_artemis@yahoo.com

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News