Barbora Maštrlová:’Βουτηγμένοι στη μυρωδιά των μολυσματικών ασθενειών οι άνθρωποι έκαναν σεξ’

Είδα τυχαία για πρώτη φορά το έργο της Barbora Mastrlova σ’ένα αφιέρωμα για σύγχρονες Τσέχες καλλιτέχνιδες. Το γλυπτό ‘I feel it’ καρφώθηκε στην συνείδησή μου ως οπτικό αντεπιχείρημα στην πορεία της σκέψης που θέλει την σωστή γυναίκα ασεξουαλική και την σεξουαλική γυναίκα ανάξια δέσμευσης. 

 

Η Barbora Mastrlova είναι γλύπτρια, ζωγράφος και καθηγήτρια καλών τεχνών. Ζει και εργάζεται στην Πράγα. Την ευχαριστώ θερμά για το χρόνο που αφιέρωσε στη συζήτησή μας. 

 

 

 

Γιατί επέλεξες την γλυπτική;

 Δεν είμαι μόνο γλύπτρια. Χρησιμοποιώ μια πληθώρα μέσων, ζωγραφική, βίντεο, πηλό, μέταλλο, installations. Ωστόσο, ο λόγος που κυρίως προτιμώ την γλυπτική ως τρόπο έκφρασης είναι οτι συνειδητοποίησα σε αρκετά νεαρή ηλικία ότι μέσα από το άγαλμα μπορώ να σχηματίσω μια νέα πραγματικότητα. Η δισδιάστατη τέχνη είναι μια ψευδαίσθηση ενώ με την τρισδιάστατη δημιουργείς κάτι για το τίποτα, γεμίζεις με σχήμα και ενσώματη διανόηση την αδειοσύνη του χώρου.

 

Ένα θέμα που σε απασχολεί συχνά είναι η σεξουαλική ορμή. Τι σε ελκύει στο θέμα;

 Η μητέρα μου ήταν νοσηλεύτρια. Μεγάλωσα μαζί της και με τις συναδέλφους της σε περιβάλλον νοσοκομείου. Βουτηγμένοι στην μυρωδιά των μολυσματικών ασθενειών του νοσοκομείου, οι άνθρωποι έκαναν σεξ. Ήμουν παιδί και έβλεπα στους θαλάμους ανθρώπους να πεθαίνουν και τα βράδια τις νοσοκόμες και τους γιατρούς να κλείνονται στις αποθήκες. Δημιουργήθηκε μέσα μου η αίσθηση ότι η σεξουαλική επιθυμία είναι μια δύναμη διαφορετική απ΄τις άλλες, μια δύναμη που δεν σταματά μπροστά σε τίποτα και που μας επιβάλλεται πολύ συχνότερα απ’ό,τι της επιβαλλόμαστε. Η επιθυμία γι’αναπαραγωγή είναι μια πολύ ισχυρή δύναμη που σμιλεύει την ανθρώπινη ύπαρξη. Το λέω αυτό ως άνθρωπος που ουδέποτε θέλησε παιδιά.

 

 

 

Έχεις πάντως τ’αγάλματά σου. Θα κρατήσουν περισσότερο από παιδιά.

 Αλήθεια είναι αυτό, έτσι νιώθω αλλά δεν είναι κάτι που μπορείς να πεις δυνατά (γελάει). Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν απαραίτητο το να κάνεις παιδιά. Εγώ πιστεύω ότι υπάρχουν αρκετά στον πλανήτη.

 

Έχει παίξει ρόλο κατά τη γνώμη σου το ότι είσαι γυναίκα στον τρόπο με τον οποίο δημιουργείς;

 Δεν ξέρω. Υπάρχουν σίγουρα πρακτικές διαφορές από το να είσαι άντρας. Ως προς τη δημιουργική διαδικασία και τα ερεθίσματα, δεν ξέρω. Όταν ήμουν μικρή έγραφα κείμενα και υπέγραφα με αντρικό όνομα. Ίσως γι’αυτό με απασχολεί τόσο η ιδέα του ερμαφροδιτισμού, της ανάμιξης αρσενικότητας και θηλυκότητας. Παρακολουθώ με ενδιαφέρον την εξέλιξη του τρανς κινήματος τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν ενδιαφέρουσες ιδέες μέσα σ’αυτό. Νομίζω ότι αν υπήρχε όταν ήμουν μικρή θα είχα θεωρηθεί τρανς αγόρι αλλά η έννοια του κοινωνικού φύλου έγινε δημοφιλής στην Πράγα όταν ήμουν 28.

 

Όταν λες ‘πρακτικές διαφορές’ σε τι αναφέρεσαι;

 Τα συνηθισμένα. Υπάρχουν περισσότερες γυναίκες στην Καλών Τεχνών, λιγότερες σε γκαλλερί. Αν κάνεις παιδιά ουσιαστικά τελείωσες γιατί καμιά γκαλλερί δεν θα εμπιστευτεί την παραγωγικότητά σου και δεν θα σε αντιμετωπίσει σαν ένα άτομο ικανό να είναι διαθέσιμο. Το παρατηρώ με πολλές φίλες και συναδέλφισσες, πετυχαίνουν μέχρι το τέλος της δεκαετίας των 20 και μετά τέρμα ενώ οι περισσότεροι συνάδελφοι αρχίζουν ν’αναγνωρίζονται και να γίνονται δημοφιλείς από τη μέση της δεκαετίας των 20 μέχρι τη δεκαετία των 50.

 

 

 

 

Πώς βλέπεις  την σχέση του κοινού με την σύγχρονη τέχνη;

 Το πρόβλημα με την τέχνη, ιδίως την σύγχρονη τέχνη σε αντιδιαστολή με τα βιβλία, τις ταινίες ή τα video games είναι η προσβασιμότητα. Δεν εννοώ μόνο το ότι βρίσκεται κρυμμένη σε κάποια γκαλλερί. Εννοώ ότι το κοινό δεν έχει ψυχοθεραπευτή.

 

Τι εννοείς με το ‘δεν έχει ψυχοθεραπευτή’;

 Όπως το βλέπω εγώ η τέχνη είναι τόσο μορφή επικοινωνίας όσο και μορφή θεραπείας. Εγώ με τον σύζυγό μου κάνουμε πέντε χρόνια θεραπεία ζευγαριών και ο βασικότερος ρόλος του θεραπευτή μας είναι να μας βοηθήσει να μετατρέψουμε αυτό που εννοούμε όταν μιλάμε σε κάτι που το άλλο μέρος μπορεί να καταλάβει. Έτσι πιστεύω ότι συμβαίνει με την τέχνη, λειτουργεί με σύμβολα και το πρόβλημα με τον τρόπο που αλληλεπιδρά το κοινό με την σύγχρονη τέχνη είναι ότι δεν υπάρχει κανένας ανάμεσα στο έργο και τον θεατή που να βοηθήσει στην μεταξύ τους επικοινωνία.

 

Αυτός δεν υποτίθεται ότι είναι ο ρόλος των επιμελητών; (curators)

 Για μένα ο θεσμός των επιμελητών απλώς δεν λειτουργεί. Εγώ ως καλλιτέχνιδα ξέρω τι σημαίνει το έργο που φτιάχνω και θέλω να συνεργαστώ με τους επιμελητές ώστε να καταλάβει και το κοινό ή αν, τέλος πάντων δεν καταλάβει, έστω να επικοινωνήσει με αυτό που βλέπει. Νομίζεις ότι αλήθεια βοηθούν; Tο μόνο που κάνουν είναι μίξεις έργων που καταλήγουν να παρουσιάζονται όλα μαζί χωρίς κάνένα σκοπό ή νόημα. Λυπάμαι που το λέω έτσι, όμως ετσι είναι, τουλάχιστον στην Πράγα. Αυτό που πετυχαίνουν, εν τέλει, είναι οι άνθρωποι να φοβούνται ακόμη περισσότερο την σύγχρονη τέχνη.

 

Πιστεύεις ότι ο λόγος που η σύγχρονη τέχνη έχει μικρό κοινό είναι ο φόβος;

 Σίγουρα. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι ηλίθιοι. Ότι δεν καταλαβαίνουν. Ότι θα κάνουν λάθος και θα γελοιοποιηθούν. Το υπάρχον σύστημα και ο τρόπος με τον οποίο οι επιμελητές κάνουν την δουλειά τους αντί να βοηθά το κοινό να αναγνωρίσει την θεραπευτική αξία της τέχνης, οδηγεί στην πνευματική τρομοκρατία.

 

 

 

Πώς πιστεύεις ότι θα έπρεπε να νιώθει ένας άνθρωπος σε μια γκαλλερί;

Όπως εσύ όταν είδες το ‘I feel it’. Ότι ένα κομμάτι μπαίνει στη θέση του, ότι ένα περίπλοκο παζλ ξαφνικά ολοκληρώνεται, ότι κάτι αόριστο γίνεται συγκεκριμένο. Αν ήταν να διαλέξω μια μόνο λέξη αυτή θα ήταν : ολοκλήρωση. Αυτό είναι το θαύμα της τέχνης, αυτό πρέπει να προσπαθήσουμε να κάνουμε. Να κάνουμε τους ανθρώπους ανοιχτούς στην τέχνη ώστε να βοηθηθούν έμπρακτα από αυτή. Θα μιλήσω γι’αυτό στη γλώσσα της ψυχοθεραπείας:το κοινό χρειάζεται έναν ασφαλή χώρο (safe space) εντός του οποίου έχει τη δυνατότητα να είναι ευάλωτο και δεκτικό απέναντι στα καλλιτεχνικά δρώμενα.

 

Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν σήμερα οι γκαλλερί με πολύπλοκες παρουσιάσεις που απαιτούν μεγάλη τριβή με ένα αντικείμενο, με το να δίνουν χώρο σε τέχνη που είναι trendy αλλά άνευ περιεχομένου καθώς και με τη στάση των επιμελητών να ενδιαφέρονται περισσότερο για την αισθητική εντύπωση της διαρρύθμισης των έργων παρά για την διευκόλυνση του κοινού να έρθει σ’επαφή με το μήνυμά τους-ε, για μένα αυτά είναι αρκετά για να προκαλέσουν συναισθήματα ανασφάλειας και σύγχυσης στο κοινό που απογοητευμένο θ’απορρίψει την σύγχρονη τέχνη όχι επειδή πραγματικά δεν του αρέσει αλλά επειδή βιώνει συναισθήματα ανεπάρκειας μπροστά της.

 

 

Υπάρχει κάτι που εσύ προσωπικά κάνεις για να καλύψεις αυτό το φαινομενικά μεγάλο κενό ανάμεσα στο έργο και τον θεατή;

Nαι. Μιλάω μαζί τους. Είμαι εκεί, συζητάμε, συνήθως γράφω κείμενα που περιλαμβάνουν μερικές ιδέες για το πώς θα μπορούσε να εκληφθεί κάτι που έχω φτιάξει τα οποία βρίσκονται δίπλα στα έργα μου.

 

Προσπαθείς να τους κάνεις να νιώσουν άνετα;

Ναι.

 

Όπως θα έκανες αν ήσουν ψυχολόγος;

Ναι. Προσπαθώ να πω ότι δεν υπάρχει σωστό και λάθος και να επικυρώσω την αξία των σκέψεών τους. Αυτό πιστεύω ότι πρέπει να συμβαίνει στην σύγχρονη τέχνη, να φροντίζουμε όχι μόνο για την δημιουργία αλλά και για την επικοινωνία. Έχω επηρεαστεί πολύ από την σκέψη του Alain de Botton και την θεωρία του για την τέχνη ως μέσω κοινωνικής θεραπείας.

 

 

Παρατηρώ ότι στη δουλειά σου πραγματεύεσαι συχνά την ιδέα του τελετουργικού ωστόσο δεν φαίνεται να σέβεσαι ιδιαίτερα τις παραδόσεις. Πιστεύεις ότι τα τελετουργικά έχουν σημασία όταν και επειδή τα επιλέγουμε αλλά ότι οι παραδόσεις μπορεί να είναι εμπόδιο στην κοινωνία επειδή, ας πούμε, τις ακολουθούμε απλώς επειδή τις έχουμε συνηθίσει;

Πράγματι για μένα υπάρχει τεράστια διαφορά. Το τελετουργικό είναι κάτι που κάνεις με σκοπό. Όταν το τελετουργικό συμβαίνει πολύ συχνά και συν τω χρόνω μετατρέπεται σε παράδοση είναι σαν το ‘αδειάζεις’ από νόημα. Οι παραδόσεις μιας κοινωνίας είναι σαν το κατακάθι του καφέ, ό,τι έχει μείνει από κάτι που κάποτε ήταν επιθυμητό και χρήσιμο. Το τελετουργικό είναι κα΄τι που ορίζεις εσύ, είσαι το δρων υποκείμενο ενώ η παράδοση σε μετατρέπει σε παθητικό δέκτη μιας παρελθοντικής πραγματικότητας που δεν ήταν και δεν θα γίνει ποτέ δική σου. Με την παράδοση το άτομο χάνει την ελευθερία του με την βοήθεια του κοινωνικού συνόλου ενώ στον αντίποδα, το τελετουργικό σε βοηθά να επεξεργαστείς κάτι που είναι πολύ περίπλοκο και ενίοτε διαμορφωτικό.

 

 

 

Αν έπρεπε να περιγράψεις την δουλειά σου με μια πρόταση τι θα έλεγες;

 Η τέχνη μου είναι μια χιουμοριστική πραγματεία των ενστίκτων, της κυκλικής πορείας του χρόνου, του σεξ, της ιδέας του ερμαφρόδιτου, της φύσης, της σύνδεσης του ανθρώπου με την ζωώδη πλευρά του.

 

 

 

 

Ποιο πιστεύεις ότι είναι το πιο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να έχει μια καλλιτέχνιδα για να πετύχει;

Ένα ισχυρό Εγώ. Χωρίς αυτό δεν υπάρχει τέχνη.

 

Και το ταλέντο;

Θα το θέσω ως εξής:έχω συναντήσει πολλούς ταλαντούχους αποτυχημένους καλλιτέχνες αλλά δεν έχω συναντήσει ποτέ επιτυχημένο καλλιτέχνη χωρίς ισχυρή αίσθηση του ‘Εγώ’.

 

Τι θα ήθελες να πεις στις νεαρές που θα διαβάσουν την συνέντευξή σου και θέλουν ν’ασχοληθούν με την τέχνη;

 Δεν ξέρω αν είμαι σε θέση να δίνω συμβουλές. Πιστεύω ωστόσο ότι είναι πολύ σημαντικό να καλλιεργήσουν μια ακλόνητη αίσθηση εαυτού και να μην υποκύψουν στις πιέσεις που θα δεχτούν να ‘μαλακώσουν’. Και όταν τους λένε ότι είναι καλές να μην βιάζονται να το απορρίψουν.

 

 

Θέλετε να μάθετε περισσότερα για τη δουλειά της;

 

Εδώ είναι το σάιτ και εδώ είναι το instagram της.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News