Τι σχέση μπορεί να έχει το φεμινιστικό κίνημα με την Παναγία; Ένθεοι ή μη, πιστοί ή αγνωστικιστές, γνωρίζουμε τόσα λίγα για τη μοναδική γυναίκα με κομβικό ρόλο στις αφηγήσεις των Ευαγγελίων, είναι τόσο αποσιωπημένη η ίδια ως πρόσωπο της καθημερινής ζωής, πέρα από τα θαύματα και το θάμπος του παγκόσμιου σεβασμού, που είναι καθαρή τρέλα να επιχειρείται η σύνδεσή της με ένα σύγχρονο κίνημα.
Ωστόσο, από τη μία η Μαριολογία και από την άλλη ο χριστιανικός φεμινισμός που με τόση αποστροφή αντιμετωπίζεται από την επίσημη εκκλησία, επιμένουν ότι η Παναγία και τα όσα συμβολίζει είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα περί ισότητας προτάγματα, ενώ η θεολογική ιστορία θεωρεί ότι η Μαρία, όχι μόνο αποσιωπήθηκε, αλλά, για αιώνες, επιχειρήθηκε να υποβαθμιστεί η θέση της στη χριστιανική αφήγηση, με τους Προτεστάντες για αιώνες να αντιτάσσονται στην εξύψωσή της.
Ακόμη κι αν κατά τους άθεους γίνεται λόγος για μία ευπώλητη ιστορία, είναι βέβαιο ότι αιώνες, η ιδιότητά της υποδαύλιζε τις διαφωνίες μεταξύ Βατικανού και Ανατολικής / Ορθόδοξης Εκκλησίας με αφορμή της σύγκρουσης το αν το μαρτύριο και ο θρήνος της κατά τη Σταύρωση ήταν αρκετά για να βρεθεί ισοϋψής δίπλα στον Υιό της και τον Πατέρα του.
Μετά από δύο χρόνια πανδημίας και ενώ παρατηρείται ένα ανανεωμένο θρησκευτικό ενδιαφέρον για το πρόσωπο της Παναγίας, ταυτόχρονα καταγράφεται μία όλο και αυξανόμενη ανάγκη από τμήματα Σπουδών Φύλου ανά τον κόσμο, καθώς και από φεμινιστικές οργανώσεις να ερευνηθεί εκ νέου η ζωή και η προσωπικότητά της.
Όσο η επίσημη Εκκλησία -Ορθόδοξη και Καθολική- εργάζεται σοβαρά για τη διατήρηση του ενδιαφέροντος του προσκυνηματικού τουρισμού σε διάφορες περιοχές και ναούς που φέρουν το όνομά της, τόσο φεμινιστικοί σχηματισμοί και ακτιβιστές αναζητούν νέες ερμηνείες της ζωής και των έργων της, ερμηνείες που αμφισβητούν την πρόσληψή της ως “παθητικής Δούλης του θελήματος του Θεού και υποδείγματος ορισμένων αμφισβητούμενων παραδοσιακών οικογενειακών αξιών”.
Βλασφημία; Το ακριβώς αντίθετο. Πραγματική αποκατάσταση, αν όχι της θεολογικής, τουλάχιστον της ιστορικής αλήθειας ως προς το πρόσωπό της.
Η Dorothy Ann Lee, ερευνήτρια της Καινής Διαθήκης και καθηγήτρια στο Τρίνιτι Κόλετζ, αποπειράται μία εξαιρετική προσέγγιση στο πώς η Παρθένος από σύμβολο γυναικείας ισχύος μετατράπηκε από τους διαχειριστές της Εκκλησίας -τόσο της Ορθόδοξης όσο και της Καθολικής- σε εργαλείο της πατριαρχίας.
“Ως Πρωτοχριστιανή, η Μαρία διακηρύσσει ένα ριζοσπαστικό μήνυμα κοινωνικής δικαιοσύνης, όπου οι φτωχοί εξυψώνονται και οι ισχυροί ανατρέπονται. Ξεκινά τη διακονία του Ιησού στο γάμο της Κανά και τον ακολουθεί μέχρι το σταυρό, παρά τους κινδύνους. Είναι μια ζωτική παρουσία στη γέννηση της εκκλησίας, μοιραζόμενη το θεϊκό όραμα ενός μεταμορφωμένου κόσμου.
Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, η πρώιμη εκκλησία έδωσε επίσης στη Μαρία τον τίτλο της “Θεοτόκου”, ο οποίος έγινε μέρος της χριστιανικής ορθοδοξίας, χωρίς να συνδέεται με την αιώνια παρθενία της.
Η Τέχνη την απεικόνιζε σε ορισμένα πλαίσια ως ιερατική μορφή (όπως σε ένα ψηφιδωτό του 11ου αιώνα από τη Ραβέννα), με τη δική της αυτονομία και εξουσία, όπου ενσαρκώνει το συμβολικό κάλεσμα σε όλους τους χριστιανούς να “γεννήσουν” τη μεταμορφωτική παρουσία του Χριστού.
Σε αντίθεση με αυτές τις ισχυρές εικόνες, η εικόνα της Μαρίας που προωθείται, είναι αυτή της αιώνια παντρεμένης παρθένου, μία εικόνα που στερεί από τις γυναίκες ένα πρότυπο όχι μόνο ηγεσίας και θάρρους, αλλά και ανθρώπινης επιθυμίας και πάθους.
Η Simone de Beauvoir, η σημαίνουσα, Γαλλίδα πρωτο-φεμινίστρια, παρατήρησε ότι η λατρεία της Παναγίας αντιπροσώπευε την “υπέρτατη νίκη του ανδρισμού”, υπονοώντας ότι εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ανδρών και όχι των γυναικών.
Η αειπάρθενος ελαχιστοποιεί την ανθρώπινη, γυναικεία σεξουαλικότητα και κάνει το γυναικείο σώμα να φαίνεται ανθυγιεινό, ακάθαρτο. Είναι μια ασφαλής και μη απειλητική φιγούρα για τους άγαμους άνδρες που την τοποθετούν σε ένα βάθρο, τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά.
Η αντίφαση σε όλο αυτό;
Είναι αλήθεια ότι οι καθολικές γυναίκες σε όλο τον κόσμο έχουν βρει μεγάλη παρηγοριά στη φιλεύσπλαχνη μορφή της Μαρίας, ιδιαίτερα απέναντι στις εικόνες ενός πολύ αρρενωπού, επικριτικού Θεού και στη βιαιότητα της πολιτικής και θρησκευτικής ιεραρχίας.
Αλλά γι’ αυτό το βάλσαμο, ακριβώς γι’ αυτήν την παρηγοριά, οι γυναίκες έχουν πληρώσει ένα τίμημα, με τον αποκλεισμό τους από την ηγεσία. Η φωνή της Μαρίας έχει επιτραπεί, σε φιλτραρισμένους τόνους, να ηχεί σε όλη την εκκλησία, αλλά οι πραγματικές γυναικείες φωνές σιωπούν.
Δεν είναι τυχαίο ότι στις αρχές του 20ού αιώνα, το Βατικανό απαγόρευσε την απεικόνιση της Μαρίας με ιερατικά άμφια. Θα μπορούσε πάντα να παρουσιάζεται μόνο ως η άσπιλη παρθένος – μητέρα: ποτέ ως ηγέτιδα και ποτέ ως πλήρως ενσαρκωμένη γυναίκα από μόνη της.
Στο σημερινό πλαίσιο, η λατρεία της Παναγίας είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο η εκκλησία φιμώνει τις γυναίκες και περιθωριοποιεί την εμπειρία τους.
Η μαριανή ευσέβεια στην παραδοσιακή της μορφή έχει μια βαθιά αντίφαση στην καρδιά της. Σε μια ομιλία του το 2014, ο Πάπας Φραγκίσκος είπε: “Το πρότυπο της μητρότητας για την Εκκλησία είναι η Παρθένος Μαρία”, η οποία “στο πλήρωμα του χρόνου συνέλαβε μέσω του Αγίου Πνεύματος και γέννησε τον Υιό του Θεού”.
Αν αυτό ήταν αλήθεια, οι γυναίκες θα μπορούσαν να χειροτονηθούν, αφού η σύνδεσή τους με τη Μαρία θα τους επέτρεπε, όπως εκείνη, να εκπροσωπούν την εκκλησία. Αν ο κόσμος έλαβε το σώμα του Χριστού από αυτή τη γυναίκα, τη Μαρία, τότε οι γυναίκες σήμερα δεν θα έπρεπε να αποκλείονται από το να δίνουν το σώμα του Χριστού, ως ιερείς, στους πιστούς στη λειτουργία.
Κάπως έτσι αυτή η λατρεία προς το πρόσωπό της, αντί να απελευθερώνει τις γυναίκες, πρακτικά και απολύτως από ανθρώπινους χειρισμούς, αποκόπτει τις γυναίκες από την πλήρη, ανθρώπινη πραγματικότητα της Μαρίας και έτσι από την πλήρη συμμετοχή στη ζωή της εκκλησίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι στις αρχές του 20ού αιώνα, το Βατικανό απαγόρευσε την απεικόνιση της Μαρίας με ιερατικά άμφια. Θα μπορούσε πάντα να παρουσιάζεται μόνο ως η άσπιλη παρθένος – μητέρα: ποτέ ως ηγέτιδα και ποτέ ως πλήρως ενσαρκωμένη γυναίκα από μόνη της.
Η ειρωνεία αυτού του γεγονότος δεν πρέπει να χαθεί. Ένα πλήρως ανθρώπινο ευαγγελικό σύμβολο της γυναικείας εξουσίας, της αυτονομίας και της ικανότητας να οραματίζεται έναν μεταμορφωμένο κόσμο γίνεται εργαλείο της πατριαρχίας.
Αντίθετα, η Μαρία των Ευαγγελίων, η θεοφόρος και ιερατική μορφή -μια κανονική σύζυγος και μητέρα παιδιών- επιβεβαιώνει τις γυναίκες στην ενσώματη ανθρώπινη υπόστασή τους και υποστηρίζει τις προσπάθειές τους να αμφισβητήσουν τις άδικες δομές, τόσο εντός όσο και εκτός της εκκλησίας”, καταγράφει η Lee, απαντώντας απλά, καθόλου υπαινικτικά και απολύτως στέρεα στην ερώτηση που διατυπώνεται στην αρχή του κειμένου.
Με στοιχεία από Time, The Convesation, Aeon
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
