Σύμφωνα με τα αναλυτικά προγράμματα, το σχολείο έχει ως βασική αποστολή την ολόπλευρη καλλιέργεια των μαθητών. Πέρα από γνώσεις παρέχει εφόδια για την ενήλικη ζωή, την επαγγελματική πορεία και την ύπαρξη μας ως πολιτικά όντα. Το σχολείο διαπλάθει χαρακτήρες και ενισχύει τα ταλέντα του κάθε παιδιού. Τα κάνει όλα αυτά όντως; Θα ήθελα να απαντήσω «ναι», αλλά στην πραγματικότητα δεν το πιστεύω και τόσο. Άλλωστε η πιο συνηθισμένη ερώτηση είναι: «αυτό, κυρία, πού θα μας χρειαστεί;».
Χωρίς καμία διάθεση να είμαι αφοριστική, πιστεύω ακράδαντα ότι πολλοί μαθητές δεν κερδίζουν όσα θα έπρεπε από το σημερινό σχολείο. Τρανταχτό παράδειγμα είναι το μάθημα της ιστορίας, που διδάσκεται σχεδόν σε όλα τα χρόνια της εκπαίδευσης και είναι μάθημα προσανατολισμού στο Λύκειο. Τα παιδιά διδάσκονται τα ίδια πράγματα τρεις φορές (μια σε κάθε βαθμίδα) αλλά ακόμα και άριστοι μαθητές αντιμετωπίζουν βασικές γνώσεις ως ολοκαίνουριες που δεν έχουν ξανακούσει. Λέμε συχνά ότι η ιστορία κάνει κύκλους και πως η ιστορική γνώση μας βοηθά να κατανοήσουμε την ανθρώπινη φύση και άρα να πάρουμε σωστές αποφάσεις για το μέλλον. Το σχολικό μάθημα μας προετοιμάζει σωστά;
Τα σχολικά βιβλία είναι συρραφή γεγονότων που συχνά απέχουν μεταξύ τους δεκαετίες και δεν υπάρχει αλληλουχία. Τα παιδιά δεν εξασκούνται στην σύνδεση των γεγονότων, δεν αναζητούν τις αιτιακές σχέσεις και τελικά καταλήγουν να τα έχουν όλα ένα κουβάρι στο μυαλό τους. Η προσέγγιση γίνεται αποσπασματικά και οι μαθητές καθίστανται ημιμαθείς. Τα παιδιά δεν δρουν ως μικροί ερευνητές και αρκούνται να μάθουν απέξω το μάθημα για να εξεταστούν. Διαρκώς μιλάμε για την μακραίωνη ιστορία μας, αλλά πολύ αμφιβάλλω κατα πόσο την γνωρίζουμε.
Η ίδια κατάσταση και στις θετικές επιστήμες. Χρόνια και χρόνια διδασκόμαστε πληθώρα μαθημάτων αλλά συχνότατα συναντάμε σπουδαγμένους ενήλικες που δεν μπορούν να υπολογίσουν το ποσοστό της έκπτωσης σε μια αγορά ή θεωρούν ότι αρρώστησες επειδή σε χτύπησε το αεράκι από το ανοιχτό παράθυρο. Μην αρχίσω καν για τους αρνητές των εμβολίων, αυτούς που πιστεύουν ότι η γη είναι επίπεδη ή όσους δεν ξέρουν να προφυλάσσονται από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Όλα αυτά τα διδασκόμαστε στο γυμνάσιο, είναι απολύτως απαραίτητα για την ζωή μας αλλά με κάποιον τρόπο οι πληροφορίες περνάνε στο ντούκου. Γιατί; Γιατί ακόμα και αυτά τα μαθήματα εξετάζονται μέσω της παπαγαλίας και όχι μέσω της εφαρμογής.
Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο τι δεν διδάσκεται επαρκώς αλλά τι δεν διδάσκεται καθόλου. Πριν αναφέρθηκα στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Αυτά -έστω και επιφανειακά- αναφέρονται στα σχολικά βιβλία και σε κάποια σχολεία πιθανόν να δουν κάποιο ντοκιμαντέρ. Τι γίνεται όμως με τα σχετικά ζητήματα όπως η συναίνεση, ο σεβασμός των ορίων, η ενδοοικογενειακή βία, η πορνογραφία ή η έκθεση της προσωπικής ζωής στα σοσιαλ μίντια; Αυτά είμαι παντελώς σίγουρη ότι δεν αναφέρονται ούτε ως σχόλιο.
Μαθήματα ψυχολογίας υπάρχουν; Ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί σε πόσα σχολεία υπάρχουν και πόσο συχνά βρίσκονται εκεί; Τα παιδιά μαθαίνουν να φροντίζουν την ψυχική τους υγεία; Δουλεύουμε πάνω στην εξάλειψη των σχετικών προκαταλήψεων; Τι μαθαίνουν τα παιδιά μας για τις διατροφικές διαταραχές; Διδάσκουμε πρώτες βοήθειες; Ακόμα και το χιλιοειπωμένο θέμα του καπνίσματος ή των ουσιών προσεγγίζεται μέσω βαρετών, πολυκαιρισμένων βίντεο που δεν αγγίζουν τα παιδιά.
Στο μάθημα της γυμναστικής τα παιδιά συνήθως παίζουν βόλεϊ, μπάσκετ ή ποδόσφαιρο. Τα μαθαίνουν όντως ή παίζουν όπως ξέρουν ήδη; Μαθαίνουν για την σωστή διατροφή; Δοκιμάζουν διαφορετικά αθλήματα; Κατανοούν την ευγενή άμιλλα και τα οφέλη του αθλητισμού; Υπάρχουν σχολικές ομάδες αξιώσεων;
Το περιβάλλον είναι ένα θέμα που επανέρχεται συχνά στα σχολικά χρόνια είτε μέσα από μαθήματα όπως η Μελέτη Περιβάλλοντος και η Βιολογία είτε μέσα από το μάθημα της Έκθεσης (είναι από τα πιο κλασικά θέματα πανελληνίων). Στην καλύτερη περίπτωση τα παιδιά ασχολούνται με κάποια δενδροφύτευση ή ανακυκλώνουν. Ακόμα και αυτές οι δράσεις όμως γίνονται αποπλαισιωμένα και χωρίς διάρκεια. Δεν θα έπρεπε η ανακύκλωση να γίνεται συστηματικά εντός του σχολικού χώρου ώστε να υπάρχει ελπίδα κάποιος να το υιοθετήσει και στο σπίτι του ως πρακτική; Δεν θα έπρεπε να σχολεία να έχουν ένα μικρό κηπάκι με φρούτα, λαχανικά και λουλούδια, την ευθύνη του οποίου θα έχουν οι μαθητές; Πώς περιμένουμε τα παιδιά να σέβονται τα ζώα και την φύση, αν δεν τους φέρνουμε σε διαρκή επαφή;
Τα πρόσφατα τραγικά γεγονότα στην Αττική, με έβαλαν σε βαθιές σκέψεις. Πέρα από την άσκηση για σεισμό που γίνεται συχνά, οι μαθητές γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν σε ενδεχόμενη φυσική καταστροφή; Ξέρουν τι να κάνουν για να προστατεύσουν την περιουσία τους και τον εαυτό τους από φωτιά, πλημμύρα, σεισμό ή ακόμα και εγκληματική επίθεση; Ξέρουν τι να κάνουν προληπτικά αλλά και πως να δράσουν σε συνθήκες πίεσης; Σε καμία περίπτωση δεν θέλω να δημιουργήσουμε φόβο στα παιδιά, αλλά εδώ και μέρες σκέφτομαι πως ούτε εγώ η ίδια δεν είμαι σίγουρη τι πρέπει να κάνω σε τέτοιες περιπτώσεις, πόσο μάλλον ένα παιδί.
Μέσα σε όλα αυτά, δεν γίνεται να μην αναφερθούμε στην άσκηση της κριτικής σκέψης. Σε όλα τα αναλυτικά προγράμματα τονίζεται πως τα παιδιά ασκούνται στην κριτική σκέψη, την συνεργασία και τον διάλογο. Πόσο σίγουροι είμαστε ότι ισχύει κάτι τέτοιο; Το σχολείο είναι βαθμοθηρικό, τα μαθήματα προσεγγίζονται δασκαλοκεντρικά και τα παιδιά αξιολογούνται στο κατά πόσο καλα έμαθαν απέξω το μάθημα. Δίνονται ευκαιρίες για διάλογο και συνεργατική δουλειά; Τα παιδιά υλοποιούν πρότζεκτ; Δίνεται η ευκαιρία για αμφισβήτηση και κριτική; Ακόμα και στο μάθημα της έκθεσης, το κατεξοχήν μάθημα λόγου, δίνεται η ευκαιρία για έκφραση προσωπικής άποψης; Καλλιεργούμε στα παιδιά την ικανότητα της αυτομάθησης; Όταν σταματήσει το σχολείο ξέρουν πως να αναζητούν την γνώση; Ξέρουμε πως μαθαίνουμε καλύτερα; Εξασκούμαστε στην διαχείριση της αποτυχίας;
Το σχολείο μας διδάσκει γνώσεις και μας γεμίζει το μυαλό πληροφορίες, αλλά δεν μας ασκεί σε δεξιότητες ζωής. Δεν μας μαθαίνει να κάνουμε πολιτισμένο διάλογο, να διαχειριζόμαστε τα οικονομικά μας, να επικοινωνούμε τα συναισθήματα μας ή να διαπραγματευόμαστε. Πολλά από αυτά προσεγγίζονται στην προσχολική ηλικία και μετά θεωρούνται δεδομένες γνώσεις, αντίληψη που απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα.
Το σχολείο μας μαθαίνει να γράφουμε εκθέσεις εκατοντάδων λέξεων αλλά όχι να συμπληρώνουμε μια αίτηση. Μας προετοιμάζει για το πανεπιστήμιο χωρίς επαρκή επαγγελματικό προσανατολισμό ή εντοπισμό των κλίσεων και των ενδιαφερόντων μας. Το μάθημα της πληροφορικής διδάσκεται από το δημοτικό αλλά ακόμα νεότατοι άνθρωποι δεν ξέρουν να φτιάχνουν μια καλή παρουσίαση πάουερ ποιντ. Διδασκόμαστε αμέτρητες ώρες φιλολογικών μαθημάτων και ακόμα νέοι, μορφωμένοι άνθρωποι διαμοιράζονται στο φέισμπουκ ψεύτικες ειδήσεις ή θεωρίες συνομωσίας και αδυνατούν να αξιολογήσουν την αξιοπιστία ενός δημοσιεύματος.
Τα παιδιά γαλουχούνται με την πεποίθηση ότι πετυχημένος είναι όποιος έχει μεγάλους βαθμούς και οι γονείς είναι ήσυχοι αν το παιδί αριστεύει και δεν δημιουργεί προβλήματα. Σπανίως συναντώ γονείς που στεναχωριούνται για τα κακογραμμένα βιβλία ή αναρωτιούνται για την χρησιμότητα των παρεχόμενων γνώσεων. Ετσι όμως φτάνουμε να έχουμε 18χρονους παντελώς ανέτοιμους να ζήσουν μόνοι τους με αποτέλεσμα να παραμένουν εξαρτημένοι από τους γονείς τους ακόμα και για απλά θέματα ή αποφάσεις. Δεν προετοιμάζουμε ανθρώπους αυτόνομους, με κριτική σκέψη και ερευνητική διάθεση αλλά παπαγαλάκια απομνημόνευσης. Θα μπορέσουν όμως να σταθούν στην σημερινή κοινωνία της ταχύτητας; Πλέον η ζωή είναι περίπλοκη και συχνά χαώδης. Είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι;