Θα ήθελα να ζητήσω τη γνώμη σας ως προς έναν προβληματισμό μου. Πολλοί ανθρωποι μιλάνε χωρίς να κάνουν κανένα γραμματικό ή συντακτικό λάθος, οι περισσότεροι πιστεύω θα κάνουμε αρκετά και έχουμε μάθει να μιλάμε κατά βάση, εμπειρικά. Για αυτόν τον λόγο θεωρώ άκομψο να διορθώνουμε τον συνομιλητή μας όποτε διαπιστώνουμε κάποιο λάθος. Τι κάνουμε όμως όταν αυτό το λάθος μας σπάει τα νεύρα; Όταν πλέον ξεφεύγει και το βλέπεις να εξαπλώνεται και να γίνεται κτήμα πολλών; Δε θες να κάνεις κάτι να το σταματήσεις; Συγκεκριμένα, με εκνευρίζει αφάνταστα η αντικατάσταση του “άμεσα” με το “χθες”. Παράδειγμα: Πρέπει να πας σε γιατρό χθες. Επίσης, στον προφορικό κυρίως λόγο, πολλοί βάζουν την κατάληξη -εξ παντού. Παράδειγμα: Ίου, είναι λίγο πρασινέξ. Πως εξηγούμε στον άλλον, χωρίς να τον προσβάλουμε, ότι είναι λάθος; Μήπως δεν είναι λάθος, και ο καθένας έχει την ελευθερία να εκφράζεραι όπως θέλει; Ευχαριστώ για τις απόψεις σας.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Θέτεις έναν πολύ ενδιαφέροντα προβληματισμό που αποτελεί ουσιαστικά έναν από τους βασικούς λόγους διαμάχης ανάμεσα στην επιστήμη της φιλολογίας και της γλωσσολογίας. Η φιλολογία με λίγα λόγια μας λέει ότι η γλώσσα έχει συγκεκριμένους κανόνες, τους οποίους πρέπει να τηρούμε, αν θέλουμε να λέμε ότι μιλάμε σωστά. Η γλωσσολογία αμφισβητεί σε μεγάλο βαθμό την έννοια του σωστού και του λάθους. Αντίθετα, η ορολογία της αναφέρεται σε τι είναι νόρμα και τι δεν είναι. Φυσικά, υπάρχουν γλωσσικές δομές, οι οποίες είναι εντελώς λάθος, ιδίως όταν παραβιάζουν κεντρικούς κανόνες της γλώσσας, όπως τη συμφωνία υποκειμένου-ρήματος. Για παράδειγμα, δεν θα βρεθεί κανείς να σου πει ότι δεν είναι λάθος η πρόταση *Ο Γιάννης φωνάζουν πολύ.
Από εκεί και πέρα, όμως, η γλωσσολογία έρχεται και υποστηρίζει το αυτονόητο, ότι η γλώσσα αλλάζει συνεχώς, επηρεαζόμενη από την κοινωνία. Έτσι, λοιπόν, το τι θεωρείται αποδεκτό, το τι μιλάει ο μέσος ομιλητής, με λίγα λόγια το τι είναι νόρμα, αλλάζει με την πάροδο του χρόνου. Αυτός είναι και ο λόγος που ένας γλωσσολόγος κοιτάζει με μεγάλη περιέργεια και ενδιαφέρον τη γλώσσα των νέων σε αντίθεση με έναν φιλόλογο, ο οποίος θα μιλήσει για τον κίνδυνο αλλοίωσης της γλώσσας. Το θέμα είναι ότι νεολογισμοί, ξένες λέξεις και δομές που αρχικά έμοιαζαν “λάθος” και παράξενες πάντα εμφανίζονταν στη γλώσσα από αρχαιοτάτων χρόνων. Τώρα είναι τα αγγλικά που μας ενοχλούν, κάποτε ήταν τα λατινικά, τα τούρκικα ή τα γαλλικά.
Όταν βλέπουμε μία δομή να γενικεύεται, να χρησιμοποιείται από ολοένα και περισσότερους φυσικούς ομιλητές και να γίνεται σταδιακά μέρος της καθημερινής επικοινωνίας, τότε μπορούμε να πούμε ότι αυτή περνάει από το στάδιο του περιφερειακού (για να χρησιμοποιήσω μια διαφορετική λέξη αντί για το λάθος) στο στάδιο του να γίνει νόρμα. Κάπως έτσι συμβαίνουν οι αλλαγές στη γλώσσα. Κάτι που ξεκίνησε αρχικά ως λάθος, ως εκτός του συστήματος μιας συγκεκριμένης γλώσσας, σταδιακά υιοθετείται από τους ομιλητές και εντάσσεται σε αυτό με φυσικό τρόπο.
Είναι μία διαδικασία που είναι ανώφελο να προσπαθούμε να εμποδίσουμε. Αρκεί μόνο να σκεφτούμε πώς, αν πράγματι είχαμε καταφέρει να εμποδίσουμε αυτή τη διαδικασία εξέλιξης, τώρα όλοι θα μιλούσαμε αρχαία Ελληνικά. Η μετεξέλιξη της αρχαίας Ελληνικής στη νέα Ελληνική έγινε κατά βάση μέσω ενός πολύ καθοριστικού ενδιάμεσου σταδίου, της Αλεξανδρινής Κοινής. Τότε, στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και έπειτα, τα αρχαία Ελληνικά άρχισαν να απλοποιούνται, για να ικανοποιήσουν την ανάγκη για ευκολία, αφού αποτελούσαν τη διεθνή γλώσσα της εποχής. Σε αυτό το πλαίσιο, το ουσιαστικό ανήρ (με γενική του ανδρός) έγινε στην ονομαστική άνδρας, γιατί αυτή η δομή ήταν πιο απλή και συμφωνούσε με τις υπόλοιπες πτώσεις.
Πάντως, εκτός από ανώφελο, είναι κατά τη γνώμη μου και πολύ αποστειρωμένο να προσπαθούμε να ανακόψουμε αυτή την πορεία εξέλιξης της γλώσσας. Εγώ προσωπικά χαίρομαι να βλέπω διάφορους νέους τρόπους να εκφράζουμε αυτό που θέλουμε να πούμε μέσω της γλώσσας, το θεωρώ πολύ δημιουργικό. Το “πρέπει να πας σε γιατρό χθες” μου φαίνεται ότι έχει πολύ πιο έντονη και επιτακτική σημασία από το “άμεσα”, οπότε δεν δηλώνει το ίδιο νόημα. Και δεν πρόκειται περί λάθους, αφού η σημασία του χθες σε αυτό το πλαίσιο δεν είναι η κυριολεκτική, αλλά μεταφορική, ότι δηλαδή έχεις ήδη αργήσει να κάνεις αυτό που πρέπει. Το μόρφημα -εξ, για να είμαι ειλικρινής, δεν το είχα παρατηρήσει, αλλά επίσης μου φαίνεται ενδιαφέρον. Με βάση το παράδειγμα που έθεσες, είναι ένας ξεχωριστός τρόπος να δηλωθεί ότι το επίθετο δεν είναι αμιγώς αυτό που σημαίνει, αλλά επιχειρείται μια ποιοτική υποτίμηση της σημασίας. Δεν είναι δηλαδή εντελώς πράσινο, αλλά λίγο πράσινο. Ο χρόνος θα δείξει αν αυτή η πρωτότυπη δομή θα επιβιώσει και θα υιοθετηθεί από περισσότερους. Προς το παρόν, μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε αδόκιμη, παράξενη ίσως, αλλά λάθος γιατί;