Μία από τις μεγάλες αναπάντητες ερωτήσεις για την προέλευση της ζωής στο Σύμπαν, αλλά και για την ιχνηλάτηση της δικής μας κοσμικής πορείας ως είδος είναι το πώς σχηματίζονται οι πλανήτες. Όχι μόνο οι πλανήτες του δικού μας Ηλιακού συστήματος, αλλά οι πλανήτες γενικώς, γύρω από οποιοδήποτε άστρο. Για αυτό και η πρόσφατη παρατήρηση όχι ενός, ούτε δύο, αλλά τριών πλανητών ταυτόχρονα, και μάλιστα στη φάση του σχηματισμού τους, είναι ένα εκπληκτικό εύρημα, που προωθεί παράλληλα μία νέα μέθοδο ανίχνευσης πλανητών.
Η κρατούσα θεωρία είναι ότι οι πλανήτες σχηματίζονται σχεδόν ταυτόχρονα με το άστρο τους, όταν καταρρέει βαρυτικά ένα νέφος υδρογόνου. Γύρω από το νέο άστρο σχηματίζεται ένας πυκνός περιστρεφόμενος δίσκος αερίου και σκόνης, σχεδόν αδιάφανος στη δυνατή ακτινοβολία που τον βομβαρδίζει. Μέσα σε αυτό το δίσκο, μικροί κόκκοι σκόνης συγκρούονται μεταξύ τους, μερικοί κολλώντας ο ένας με τον άλλο και σχηματίζοντας μεγαλύτερους, άλλοι καταστρέφοντας ο ένας τον άλλο σε συγκρούσεις που δημιουργούν πολλά μικρά θραύσματα. Η κλασική θεωρία λοιπόν είναι ότι οι πετρώδεις πλανήτες σαν τον δικό μας είναι τα μεγαλύτερα από αυτά τα πλανητοειδή, που μεγάλωσαν από κόκκοι σκόνης σε σώματα μερικών μέτρων, κι επιβιώνοντας προσαύξησαν πάνω τους πολλά ακόμα μικρότερα.
Ταυτόχρονα όμως, η θεωρία προβλέπει ότι και ο ίδιος ο δίσκος μπορεί να διασπαστεί σε μεγάλα, αεριώδη κομμάτια, λόγω της ίδιας της βαρυτικής του αστάθειας, δημιουργώντας απευθείας αεριώδεις γίγαντες με το μέγεθος του Δία ή του Κρόνου. Φυσικά το ποιο στάδιο αυτής της διαδικασίας συμβαίνει πρώτα, και το πώς επηρεάζουν αυτά τα φαινόμενα το ένα το άλλο είναι ένα ενεργό πεδίο έρευνας, με πολλά ερωτηματικά που πρέπει ακόμα να απαντηθούν. Αυτό που ξέρουμε όμως είναι ότι στο τέλος η ακτινοβολία του αστεριού νικά, περνά από τα κενά που ανοίγουν οι πλανήτες κι εξατμίζει το δίσκο, στον οποίο απομένουν, εκτός από τους πλανήτες, και τα πιο μικρά από τα πετρώδη θραύσματα, που τα ξέρουμε ως αστεροειδείς.
Αυτή την πολύπλοκη διαδικασία φαίνεται λοιπόν να παρατήρησαν για πρώτη φορά δύο διαφορετικές ομάδες αστρονόμων, στη φάση όπου οι νεαροί πλανήτες συνυπάρχουν με το δίσκο σκόνης και αερίου. Χρησιμοποιώντας το ραδιοτηλεσκόπιο ALMA (Atacama Large Millimeter Array -ή, σε μετάφραση του ακρωνυμίου από τα ισπανικά, Ψυχή), επιβεβαίωσαν την παρουσία τριών πλανητών γύρω από το νεαρό αστέρι HD 163296, στον αστερισμό του Τοξότη. Η μία ομάδα βρήκε δύο πλανήτες, τον έναν σε απόσταση 14.9 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων, και τον άλλο σε απόσταση 24.7 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από το αστέρι, ενώ η δεύτερη ομάδα εντόπισε τον τρίτο πλανήτη, σε απόσταση 39 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων (Η απόσταση Γης-Ήλιου είναι περίπου 149 εκατομμύρια χιλιόμετρα, περίπου δέκα φορές πιο κοντά από τον πρώτο πλανήτη). Το HD 163296 είναι πολύ πιο λαμπρό από τον Ήλιο, και οι τρεις πλανήτες έχουν μάζες συγκρίσιμες με αυτή του Δία! Ένα σύστημα αρκετά εξωτικό σε σχέση με το δικό μας, αλλά πολύ πιο εύκολο να ανιχνευθεί από τη Γη, λόγω της λαμπρότητας του άστρου και της μεγάλης επιρροής των πλανητών στο δίσκο.
Μέχρι τώρα οι ανακαλύψεις πλανητών αφορούσαν μόνο συστήματα που έχουν χάσει τον αεριώδη δίσκο τους, ενώ οι παρατηρήσεις πρωτοαστρικών δίσκων αυτού του είδους γίνονταν στις χαρακτηριστικές συχνότητες της σκόνης, αποκαλύπτοντας ενδιαφέροντες σχηματισμούς όπως δαχτυλίδια και σπείρες, χωρίς όμως να επιβεβαιώνουν την παρουσία πλανητών.
Η καινοτομία των δύο ομάδων είναι ότι παρατήρησαν τη ροή του αερίου όχι μόνο στις συχνότητες της σκόνης, αλλά και σε αυτές του μονοξειδίου του άνθρακα (CO), και είδαν πώς επηρεάζεται από την παρουσία των νεαρών πλανητών. Η ίδια ροή είναι πολύ απλή όταν υπάρχει μόνο το άστρο, αλλά οι πλανήτες δημιουργούν διαφορές στην πίεση και στην ταχύτητα κατά μήκος της τροχιάς τους που είναι ενδεικτικές της μάζας τους. Έτσι, οι παρατηρήσεις αυτές όχι μόνο επιβεβαίωσαν την παρουσία των πλανητών, αλλά επέτρεψαν και τη μέτρηση της μάζα τους με μεγάλη ακρίβεια.
Σε μια εποχή που ανακαλύπτονται εκατοντάδες νέοι πλανήτες κάθε χρόνο, είναι απαραίτητο να έχουμε μια βαθιά κατανόηση της διαδικασίας αν θέλουμε να κατανοήσουμε καλύτερα πόσο κοινός είναι ο δικός μας κόσμος. Αυτή η όμορφη τριπλή ανακάλυψη μας ανοίγει το δρόμο για να καταλάβουμε καλύτερα την κοσμογέννηση, σε γειτονιές πολύ διαφορετικές από τη δική μας.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
Κι εγώ όποτε βλέπω άρθρο σας διστάζω να το διαβάσω και συνήθως το αφήνω για την επόμενη μέρα. Όταν τελικά το διαβάζω σκέφτομαι πόσο κατανοητός μου φαίνεται ο τρόπος γραφής και πόσο μου άρεσε που διάβασα για ένα θέμα που αν και δεν ανήκει στα ενδιαφέροντά μου, μου προκάλεσε περιέργεια. Δεν είναι καθόλου εύκολο να γράψει κανείς για τέτοια θέματα με τόσο προσιτό τρόπο.
Φωτεινή, δε με στενοχωρήσατε καθόλου. Αντιθέτως, με κάνατε να χαμογελάσω 🙂
Αγαπητή Εύα, η στήλη σας είναι η αγαπημένη μου στο site. Συνεχίστε την εξαιρετική σας ενημέρωση για τον πραγματικό κόσμο!
Ευχαριστώ πολύ, μου φτιάξατε τη μέρα! 🙂 Εννοείται ότι δέχομαι και παραγγελίες: Αν έχετε κάποιο αγαπημένο θέμα στην αστρονομία (ή μια απορία βρε αδερφέ, από πού προέρχεται το φεγγάρι, ή γιατί ο ουρανός είναι μπλε), στείλτε μου να το αναλύσουμε!