Τα ζώδια και οι πραγματικοί αστερισμοί του ζωδιακού

Όπως υποσχέθηκα, κάνουμε ένα μικρό διάλειμμα από τα αστρονομικά νέα και τα κάπως πιο τεχνικά θέματα, για ν’ αγγίξουμε μία ερώτηση που, ενώ απασχολεί πολύ κόσμο, συχνά κάνει τους αστρονόμους ν’ ανατριχιάζουν: «Τα ζώδια/οι πλανήτες, επηρεάζουν τη ζωή μας;» Φυσικά είναι μεγάλο το θέμα για να το εξαντλήσουμε εδώ, αλλά μπορούμε να εξερευνήσουμε κάποιες θεμελιώδεις πτυχές του.  

Κατ’ αρχάς, τι είναι τα ζώδια; Σύμφωνα με την αστρολογία, τα ζώδια είναι οι 13 αστερισμοί που τέμνονται από μια νοητή γραμμή στον ουρανό που λέγεται εκλειπτική, και αποτελούν το λεγόμενο ζωδιακό κύκλο. Οι αστερισμοί γενικότερα είναι τυχαία σχήματα στον ουρανό που στη δυτική αστρονομία αποτελούνται από άστρα, και που αρχαίοι πολιτισμοί ταύτισαν με φιγούρες από την καθημερινή τους ζωή, την παράδοση ή τη θρησκεία τους. Οι αστέρες που αποτελούν έναν αστερισμό, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν βρίσκονται κοντά ο ένας στον άλλο στις τρεις διαστάσεις, απλά προβάλλονται κοντά στο επίπεδο του ουρανού. Συνήθως οι αστρολόγοι μιλούν μόνο για 12 αστερισμούς του ζωδιακού αντί για 13, πιθανότατα γιατί ένας κύκλος έχει 360 μοίρες, κι άρα διαιρείται ακριβώς με το 12.  Ο αστερισμός που συνήθως δεν αναφέρεται, παρόλο που είχε καταγραφεί ήδη από τον καιρό του Πτολεμαίου, είναι ο Οφιούχος, ανάμεσα στον Σκορπιό και στον Τοξότη. Εδώ όμως η πιο ξεκάθαρη υπεραπλούστευση είναι ότι οι δυτικοί αστρολόγοι διαιρούν σε ίσα κομμάτια τον ουρανό, δίνοντας 30 μοίρες σε κάθε αστερισμό, ενώ οι αστερισμοί στην πραγματικότητα έχουν διαφορετικές εκτάσεις. 

Η εκλειπτική είναι η πορεία που ακολουθεί φαινομενικά ο Ήλιος στον ουρανό κατά τη διάρκεια ενός έτους (και ανάλογα, το «ζώδιό μας» στην αστρολογία είναι ο αστερισμός στον οποίο προβαλλόταν ο Ήλιος στον ουρανό τη μέρα που γεννηθήκαμε). Φυσικά, στην πραγματικότητα είναι η Γη εκείνη που περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, αλλά με τα πόδια κολλημένα στο έδαφος, και με το μυαλό μόνο δυο μέτρα πιο ψηλά, ο άνθρωπος είδε τον Ήλιο να αλλάζει θέση σε σχέση με τα πιο μακρινά, και φαινομενικά ακίνητα άστρα. Επειδή η εκλειπτική είναι στην ουσία το επίπεδο της τροχιάς της Γης, κι επειδή όλοι οι πλανήτες του Ηλιακού συστήματος περιστρέφονται λίγο πολύ στο ίδιο επίπεδο, τους βρίσκουμε κι εκείνους στον ουρανό μας να προβάλλονται πάντα περίπου επάνω στη γραμμή της εκλειπτικής, δηλαδή σε κάποιο από τα ζώδια. Έτσι μάλλον πήρε το όνομά του στα ελληνικά ο αστέρας Αντάρης, ο κατακόκκινος υπεργίγαντας στον αστερισμό του Σκορπιού, για να μην τον μπερδεύουμε με τον επίσης κόκκινο Άρη, που κάνει τις βόλτες του στην εκλειπτική.

Οι αστερισμοί του ζωδιακού ανατέλλουν και δύουν σε διαφορετικές ώρες κατά τη διάρκεια του έτους, και κατατάσσονται στους «αμφιφανείς» αστερισμούς, δηλαδή στους αστερισμούς που δεν φαίνονται στον ουρανό μας όλο το χρόνο. Αυτό σε διαφορετικούς πολιτισμούς τους έχει συνδέσει με συστήματα μέτρησης χρόνου, ακόμα από τις εποχές που δεν υπήρχαν ρολόγια κι επίσημα ημερολόγια. Έτσι, η εμφάνιση ενός ζωδίου στον ουρανό μπορεί να σήμαινε την αρχή της εποχής του θερισμού, ενός άλλου τη μεταφορά των κοπαδιών σε άλλα βοσκοτόπια, και ούτω καθεξής. Ακόμα και το ίδιο το όνομα, «ζώδια», «μικρά ζώα», θυμίζει αυτή τη σχέση με τη φύση. Άλλωστε, αν δείτε το σχήμα των αστερισμών, δε θυμίζει ακριβώς αυτό που υποτίθεται ότι αναπαριστούν: η ονομασία τους είχε περισσότερο να κάνει με το νόημα που τους έδιναν οι άνθρωποι βλέποντας τη δική τους καθημερινότητα να καθρεφτίζεται στους ουρανούς.  

Κάτι άλλο πολύ ενδιαφέρον είναι ότι, ενώ τ’άστρα δεν αλλάζουν τις θέσεις τους στον ουρανό κατά τη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής, την αλλάζουν σε διάρκεια χιλιάδων χρόνων, λόγω ενός φαινομένου που ονομάζεται «μετάπτωση των ισημεριών», και οφείλεται στην αργή, περιοδική κίνηση του άξονα της Γης (όπως η κίνηση του άξονα μιας σβούρας λίγο πριν σταματήσει να γυρίζει). Έτσι, οι αστερισμοί όπως τους περιέγραψαν οι Βαβυλώνιοι, ή ο Πτολεμαίος, έχουν αλλάξει λίγο θέση σε σχέση με τις εποχές, και κάποιος που τότε θα είχε γεννηθεί, φερ’ ειπείν, κάτω από τον αστερισμό του Ζυγού με το τότε σύστημα, τώρα θα είχε γεννηθεί όταν μεσουρανούσε η Παρθένος. Αυτό, σε συνδυασμό με τη λάθος έκταση των αστερισμών, συχνά οδηγεί τους αστρολόγους σε ξεκάθαρα λανθασμένες περιγραφές σε σχέση με το τι θα βλέπαμε απλά κοιτώντας έξω μια ξάστερη βραδιά (ας πούμε, μπορεί να λένε ότι τώρα ο Άρης είναι στον Υδροχόο, ενώ είναι ανάμεσα στον Τοξότη και στον Αιγόκερω).

Μια άλλη πτυχή της αστρολογίας θέλει τις θέσεις των πλανητών να επηρεάζουν την προσωπικότητά μας, τη διάθεσή μας ή τις συνθήκες της ζωής μας. Αυτό είναι κάτι που μπορούμε εύκολα να εξετάσουμε ποσοτικά ακόμη κι εδώ, μιας και η μόνη δυνατή επιρροή των πλανητών επάνω μας είναι η βαρυτική, κι έτσι η μόνη εξίσωση που θα χρειαστεί είναι η γνωστή του Νεύτωνα που εκφράζει τη δύναμη της βαρύτητας. Σύμφωνα με αυτήν λοιπόν, η βαρυτική έλξη ανάμεσα σε δύο σώματα είναι ανάλογη με το γινόμενο των δύο εμπλεκόμενων μαζών δια την μεταξύ τους απόσταση στο τετράγωνο. Στην προκειμένη περίπτωση η μία από αυτές τις μάζες είναι η δική μας, κι ευτυχώς δε χρειάζεται να αποκαλύψουμε γιατί απλά θα συγκρίνουμε δύο υπολογισμούς μεταξύ τους, κι η άλλη είναι η μάζα του πλανήτη, ή οποιουδήποτε άλλου σώματος του οποίου θέλουμε να υπολογίσουμε την επιρροή.

Ας δοκιμάσουμε λοιπόν τον υπολογισμό για πιο κοντινό σε μας πλανήτη, την Αφροδίτη, που έχει μάζα 4 -ακολουθούμενο από 24 μηδενικά- κιλά, και είναι σε απόσταση περίπου 41.6 εκατομμυρίων χιλιομέτρων, κι ας συγκρίνουμε τη δύναμη που μας ασκεί, με αυτή που μας ασκεί ας πούμε ένα μικρό αυτοκίνητο, μάζας 1000 κιλών, που βρίσκεται σε απόσταση ενός μέτρου. Η μάζα της Αφροδίτης είναι 10 -ακολουθούμενο από 21 μηδενικά- φορές μεγαλύτερη από αυτή του αυτοκινήτου, αλλά η απόσταση είναι 41.6 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη, που στο τετράγωνο σχεδόν εξισορροπεί τη διαφορά στη μάζα. Δηλαδή, η βαρυτική επιρροή ενός αυτοκινήτου που περνά από δίπλα μας είναι σχεδόν ίση με αυτή της Αφροδίτης.

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η επιρροή της Σελήνης, που είναι πολύ κοντά μας (384.000 χιλιόμετρα), και έχει αρκετά μεγάλη μάζα (βγάλτε δυο μηδενικά απ’τη μάζα της Αφροδίτης). Πράγματι, η κίνηση της Σελήνης γύρω από τη Γη προκαλεί τις παλίρροιες στη θάλασσα, αφού έλκει μεγάλες μάζες νερού στη μία ή στην άλλη κατεύθυνση ανάλογα με τη θέση της. Παρόλα αυτά, ακόμα κι αυτή η αισθητή περιοδική κίνηση δε φαίνεται με κάποιο μετρήσιμο τρόπο να επηρεάζει τη διάθεση ή, ακόμα λιγότερο, τη συνολική μοίρα ενός ποσοστού των ανθρώπων.

Η αστρολογία λοιπόν, είναι εντελώς άχρηστη; Ως μέθοδος πρόβλεψης της προσωπικότητας ενός ανθρώπου, ή του μέλλοντός του, ναι, εντελώς. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αστρολογία γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να δώσει νόημα και τάξη σε κάτι μακρινό και μυστηριώδες, όταν το πείραμα δεν ήταν κάτι προσβάσιμο, πρακτικά ή πολιτισμικά.

Δεν υπάρχει πολιτισμός που να μην είδε την αντανάκλαση της δικής του κοσμοθεωρίας στον ουράνιο θόλο: Οι Μάγιας και οι Αιγύπτιοι λάτρευαν τον Ήλιο ως Θεό, αφού έδινε ζωή στα πάντα. Οι Βαβυλώνιοι, από τους οποίους κληρονομήσαμε πολλούς από τους αστερισμούς της δυτικής αστρονομίας, είδαν στον αειφανή αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου το κάρο που στην εποχή τους περνούσε να πάρει τους νεκρούς. Στο Αλτιπλάνο των Άνδεων οι Ίνκας, και στις ερήμους της Αυστραλίας οι Αβορίγινες, έφτιαχναν αστερισμούς με τα σκοτεινά κομμάτια τ’ ουρανού, που τους έδειχναν το δρόμο σε αχανείς, επίπεδες εκτάσεις.

Τα παραδείγματα είναι ατελείωτα, κι όλα τους έχουν μια βαθιά, πνευματική κι ανθρώπινη αξία, που μας ενώνει πέρα από πολιτισμικά ή χρονικά πλαίσια. Αυτό όμως που μας εξύψωσε σαν είδος, που τελικά μας έβγαλε από το σκοτάδι και το φόβο, δεν ήταν οι δοξασίες ή τα τυχαία σχήματα στον ουρανό, αλλά η επιστημονική μέθοδος. Ήταν η στιγμή που ο Γαλιλαίος ύψωσε το τηλεσκόπιό του προς τ’ άστρα κι άρχισε να μετράει, ανοίγοντας το δρόμο για κάτι μεγαλύτερο ίσως ακόμα κι από εμάς τους ίδιους: μια νέα εποχή, στην οποία η κριτική σκέψη και το πείραμα έγινε η βάση της ανθρώπινης γνώσης. Μια εποχή που μας επέτρεψε την εξερεύνηση του πραγματικού νοήματος στους ουρανούς.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News