Η Γαία ξεδιπλώνει την τρίτη διάσταση του ουρανού

Πόσο μακριά είναι τ’ άστρα; Αυτή η απλή ερώτηση απασχολεί την ανθρωπότητα από την εποχή του Ιππάρχου, μα παραμένει από τις πιο σημαντικές και πιο δύσκολες ερωτήσεις που μπορείτε να κάνετε σ’ έναν αστρονόμο. Τώρα, μετά από δεκαετίες σχεδιασμού, και χρόνια λήψης δεδομένων, η διαστημική αποστολή Gaia (ελληνιστί Γαία) της ESA μας φέρνει επιτέλους την τρίτη διάσταση τ’ ουρανού, και μαζί της την ιστορία δημιουργίας του Γαλαξία, την εξέλιξη των άστρων, και την ίδια τη δομή του χωροχρόνου.

H Γαία είναι εκεί έξω από το 2013, αλλά φέτος τον Απρίλιο μας παρέδωσε τον πιο ποθητό από τους θησαυρούς της: τις ακριβείς αποστάσεις και ταχύτητες 1.7 δισεκατομμυρίων άστρων! Ακούγονται πολλά -και είναι-, αλλά μόλις που αρκούν για να εξερευνήσουμε την εξέλιξη της κοσμικής μας γειτονιάς, αφού αποτελούν περίπου το 1 τοις εκατό των άστρων του Γαλαξία (Όχι ότι μπορούμε να τα μετρήσουμε, αλλά ξέρουμε ότι είναι τουλάχιστον 100 δισεκατομμύρια, κι αυτό «ζυγίζοντας» το Γαλαξία, και ξέροντας περίπου ποια είναι η μάζα ενός άστρου.)

Οι ταχύτητες των άστρων προέρχονται από το νέφος που τα δημιούργησε, και δεν αλλάζουν ιδιαίτερα στα δισεκατομμύρια χρόνια που ακολουθούν. Έτσι, γνωρίζοντας τις ταχύτητές όλων αυτών των αστέρων τώρα, αποκαλύπτουμε τις συνθήκες την εποχή του σχηματισμού τους.

Οι αποστάσεις από την άλλη, εκτός από την τρισδιάστατη δομή του Γαλαξία, μας επιτρέπουν να μελετήσουμε τη φύση των άστρων. Όταν παρατηρούμε ένα λαμπρό άστρο, δε μπορούμε να πούμε αν είναι ένας φωτεινός γίγαντας, ή ένας κοινός αστέρας σαν τον Ήλιο χωρίς να ξέρουμε πόσο μακριά είναι. Έτσι, το έργο της Γαίας επεκτείνεται και στο πεδίο της αστρικής εξέλιξης, ένα από τα πιο θεμελιώδη της αστροφυσικής.

Ένα έργο καθόλου εύκολο, αφού για τα αστέρια του Γαλαξία μας η Γαία χρησιμοποιεί την πιο ακριβή, και πιο απαιτητική μέθοδο υπολογισμού αποστάσεων, τις λεγόμενες παραλλάξεις. Παράλλαξη είναι η γωνία με την οποία προβάλλεται η ακτίνα της γήινης τροχιάς  από ένα μακρινό ουράνιο σώμα. Τη μετράμε συγκρίνοντας τη θέση ενός αστέρα στον ουρανό από δύο αντιδιαμετρικά σημεία της τροχιάς της Γης -ή, στην προκειμένη περίπτωση, της Γαίας. Προφανώς, όσο πιο μακρινό το αστέρι, τόσο πιο μικρή είναι αυτή η γωνία, και η μέτρησή της απαιτεί εξαιρετική ακρίβεια.

Εκτός από τις παραλλάξεις, η Γαία θα μετρήσει και τις αποστάσεις μεταβλητών αστέρων σε άλλους γαλαξίες. Έτσι, θα παρέχει το πρώτα από τα (μεταφορικά και κυριολεκτικά αμέτρητα) βήματα για τη χαρτογράφηση του Σύμπαντος. Εν τω μεταξύ όμως, εδώ μπορείτε να παίξετε με το χάρτη των αστεριών του Γαλαξία μας, και να πάρετε μια ιδέα του πόσα μπορούμε να μάθουμε ξέροντας απλά, πόσο μακριά είναι τ’ άστρα.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News