Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι η κατάθλιψη είναι από τις πιο συχνές ασθένειες στους εφήβους. Ωστόσο πολλοί ειδικοί της ψυχικής υγείας δεν γνωρίζουν πώς να το αντιμετωπίσουν.
Ο Timo Ewald ήταν επτά χρονών όταν συνειδητοποίησε ότι διασκέδαζε πολύ λιγότερο εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης του. Ενώ οι συμμαθητές του έπαιζαν μεταξύ τους και διαπραγματεύονταν κάρτες ποδοσφαίρου στην παιδική χαρά, ο Τimo περνούσε τις περισσότερες ώρες της ημέρας μόνος.
«Τα άλλα παιδιά φαινόντουσαν πάντοτε χαρούμενα» θυμάται ο 25χρονος. «Εγώ ακόμη και όταν βρισκόμουν στο σπίτι είχα το αίσθημα ότι ποτέ μου δεν θα χαρώ, δεν θα μπορούσα ποτέ να διασκεδάσω». Εκείνη την περίοδο ο Τimo δεν μπορούσε να καταλάβει από που προέρχονται αυτές οι σκέψεις. Στα 14 είχε μια ψυχική κατάρρευση και εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική. Τότε ήταν που διαγνώστηκε με κατάθλιψη.
Δεν υπάρχει ξεκάθαρη, οριστική εικόνα για το ποσοστό των παιδιών που έχουν κατάθλιψη. Στη Γερμανία το Συμβούλιο Ψυχοθεραπευτών της Βόρειο Ρηνανίας-Βεστφαλίας, εκτιμά ποσοστό 1 στους 20, ενώ το Γερμανικό φιλανθρωπικό Ίδρυμα Κατάθλιψης εκτιμά ότι το 10% των εφήβων πάσχουν από καταθλιπτικές νόσους. Πέρυσι μια κοινή μελέτη του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ διαπίστωσε ότι το 24% των κοριτσιών και το 9% των αγοριών απέκτησαν κατάθλιψη σε ηλικία 14 ετών. Ωστόσο παρά τα υψηλά ποσοστά, ελάχιστοι λαμβάνουν επαρκή υποστήριξη.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας(ΠΟΥ): η κατάθλιψη είναι η κυρίαρχη αιτία της ασθένειας και της αναπηρίας τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια ηλικίας 10 εως 19 ετών, με την αυτοκτονία να αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη αιτία θανάτων των εφήβων. Ο Timo δηλώνει πως και ο ίδιος είχε φλερτάρει με την ιδέα της αυτοκτονίας. «Αν δεν είχα λάβει κατάλληλη θεραπεία είναι σίγουρο πως δεν θα ήμουν εδώ σήμερα».
Για να βοηθήσει τους άλλους να αισθάνονται λιγότερο μόνοι ο Timo έχει ξεκινήσει ένα blog, μέσω του οποίου οι νέοι μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί αν χρειάζονται οτιδήποτε- από το να συμπληρώσουν μια φόρμα πρόσληψης για δουλειά μέχρι να κάνουν παρέα ή να πάνε για ένα καφέ. Στο παρελθόν ο Timo δυσκολευόταν πολύ να προσεγγίσει άλλον κόσμο. Μεγάλωσε ως ένα ήσυχο παιδί που έβρισκε ασφάλεια και θαλπωρή μόνο μέσα στην οικογενειακή εστία.
Η μητέρα του Τimo συμβουλεύτηκε αμέτρητους γιατρούς σε μια προσπάθεια να καταλάβει γιατί το παιδί της φαινόταν τόσο διαφορετικό από τα υπόλοιπα παιδιά στην ηλικία του. «Η απροθυμία μου να μιλήσω ανοιχτά για τις σκέψεις και τα συναισθήματα μου δημιουργούσε μεγάλο βάρος στους γονείς μου» δηλώνει.
Ωστόσο ανά διαστήματα υπήρχαν απροσδόκητες στιγμές που τα συναισθήματα του Timo θα εκρήγνυνταν ξαφνικά και από το πουθενά. «Ήμουν μόνιμα ευερέθιστος» αναφέρει. Δύο χρόνια πριν από τη νευρική κατάρρευση που τον έκανε να νοσηλευτεί για εννέα μήνες, είχε ένα ιδιαιτέρως άσχημο επεισόδιο στο οποίο αναμείχθηκε η αστυνομία που τον μετέφερε τελικά στην ψυχιατρική κλινική.
«Στην πραγματικότητα τότε ήταν η πρώτη φορά που μου ανέφεραν το ενδεχόμενο να έχω κατάθλιψη» εξηγεί ο Τimo. Τελικά όμως οι γιατροί τον διέγνωσαν με σύνδρομο Asperger και του είπαν πως ήταν παχύσαρκος. Το βάρος του, εξηγεί, διογκώθηκε ως αποτέλεσμα του χρόνιου εκφοβισμού που υπέστη. Εκτός αυτού οι γιατροί διέγνωσαν πως η απροθυμία του Timo να μιλήσει οφείλονταν σε αγχώδεις διαταραχές. «Στο παρελθόν υπέφερα από επιλεκτική αλαλία. Έτσι δυσκολευόμουν να εξηγήσω στους ανθρώπους τι ήταν αυτό που μου δημιουργούσε κατάθλιψη» εξηγεί.
Ο παιδοψυχολόγος Stefan Luttke πιστεύει ότι ο λόγος για τον οποίο οι επαγγελματίες του ιατρικού κλάδου δυσκολεύονται να προσδιορίσουν εάν ένας έφηβος ζει με μια καταθλιπτική ασθένεια, είναι επειδή η έρευνα για την κατάθλιψη εστιάζει κυρίως στους ενήλικες.
«Aκόμη και το στατιστικό σύστημα, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, για τον ορισμό της κατάθλιψης δεν προορίζεται για παιδιά και εφήβους αλλά για ενήλικες» αναφέρει ο Luttke. Οι έμπειροι παιδοψυχολόγοι, μπορούν να διαγνώσουν και να συμπεριφερθούν ανάλογα στους νεαρούς ασθενείς, ωστόσο άλλοι επαγγελματίες του κλάδου δυσκολεύονται να ανιχνεύσουν τα συμπτώματα, ειδικά για τα παιδιά κάτω των 10 ετών, των οποίων τα συμπτώματα διαφέρουν από τους ενήλικες.
Σύμφωνα με τον παιδοψυχολόγο όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος τόσο πιο φανερά γίνονται τα σημάδια της ασθένειας. «Οι έφηβοι είναι συχνά πιο ευερέθιστοι ή επιθετικοί» εξηγεί ο ψυχολόγος «ενώ τα μικρότερα παιδιά μαζεύονται, απομονώνονται και προσπαθούν να αποφύγουν το σχολείο».
Αρκετοί ερευνητές όπως ο Luttke έχουν πλέον ξεκινήσει να καθορίζουν και να ορίζουν ένα σύνολο κριτηρίων για τη διάγνωση της κατάθλιψης στους νέους- αλλά δεν είναι εύκολο, ειδικά επειδή τα παιδιά δεν εκφράζονται όπως οι ενήλικες ενώ πολλές φορές δεν εκφράζονται καθόλου.
«Ένα σημαντικό σύμπτωμα που πρέπει να είστε σε θέση να εντοπίσετε είναι οι διαρκείς, μακροπρόθεσμες αλλαγές συμπεριφοράς» λέει ο Luttke. «Εάν κάποιος παραιτηθεί από τις αγαπημένες του δραστηριότητες και την καθημερινή του ρουτίνα για τουλάχιστον 2 εβδομάδες, θα πρέπει να εξετάσετε προσεκτικά τι το προκαλεί αυτό».
Οι λόγοι που προκαλούν την εμφάνιση καταθλιπτικών ασθενειών ποικίλλουν όσο οι συμπεριφορές εκείνων που επηρεάζουν. Η κατάθλιψη μπορεί να μεταδοθεί γενετικά – εάν ένας γονέας είναι σοβαρά καταθλιπτικός το παιδί του είναι τέσσερις φορές πιο πιθανό να υποφέρουν από μια καταθλιπτική ασθένεια.
Στη μακροχρόνια μελέτη BELLA για την ψυχική υγεία και την ποιότητα ζωής των παιδιών και των νέων, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι εξωτερικοί παράγοντες, όπως το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζουν έντονα την ψυχική υγεία του ατόμου. Ειδικότερα οι νέοι που προέρχονται από μη προνομιούχο περιβάλλον, υπέφεραν από άγχη που ήταν πιθανότερο να οδηγήσουν σε κατάθλιψη. Ταυτόχρονα αυτά τα παιδιά ήταν τα λιγότερα πιθανά να λάβουν θεραπεία.
«Η κατάθλιψη μου προήλθε από τον τρόπο που μου συμπεριφέρονταν οι συμμαθητές μου στο σχολείο» λέει ο Timo. «Ακόμη και τα τελευταία χρόνια υπήρχαν μερικοί που το έβρισκαν διασκεδαστικό να με φοβίζουν». Οι γονείς του προσπάθησαν υπομονετικά να κατανοήσουν τι δεν πήγαινε καλά μαζί του αλλά ακόμη και μετά από αυτό το μακρύ διάστημα νοσηλείας του στην κλινική στην ηλικία των 14, πήρε αρκετό χρόνο μέχρι να λάβει τη βοήθεια που χρειαζόταν. «Το 2008 βρήκα έναν ψυχολόγο που με βοήθησε να αντιμετωπίσω την ασθένεια στην καθημερινότητα μου» αναφέρει «μόλις δύο χρόνια πριν ξεκίνησα να ασχολούμαι ουσιαστικά με τον εαυτό μου». Ο Timo έμαθε να ανοίγεται και να μιλάει στους άλλους για τα συναισθήματα του- ακόμη και αν αυτό δεν του έβγαινε φυσικά.
Μέχρι το 2020, η ΠΟΥ εκτιμά ότι η κατάθλιψη και άλλες διαταραχές της διάθεσης θα είναι η δεύτερη πιο συχνή ασθένεια παγκοσμίως. Ακόμα και αν τα σημάδια της κατάθλιψης εντοπίσουν νωρίς αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα λάβουν την βοήθεια που χρειάζονται.
Σύμφωνα με μελέτη του Bertelsmann Charity το 2014, οι μισοί από αυτούς που πάσχουν από κατάθλιψη δεν υποστηρίζονται επαρκώς και το 18% δεν υποστηρίζεται καθόλου– πρόβλημα που μπορεί να προκαλέσει σοβαρές μελλοντικές συνέπειες. «Η πλειοψηφία των εφήβων που πάσχουν από κατάθλιψη θα συνεχίσουν να πάσχουν και ως ενήλικες» επιβεβαιώνει ο ειδικός.
Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Φροντίδας συμβουλεύει πως τα άτομα με κατάθλιψη θα πρέπει πρώτα να έρχονται σε επαφή με έναν ψυχοθεραπευτή, πρωτού λάβουν φαρμακευτική αγωγή. Παρόλαυτα σπάνια συνταγογραφούνται φάρμακα για τους νέους καθώς δεν υπάρχουν αρκετές αξιόπιστες μελέτες για την αποτελεσματικότητα τους.
Σήμερα και με τη βοήθεια θεραπείας ο Timo κατάφερε να επιφέρει ισορροπία στη ζωή του. Γνωρίζει πως αυτό με το οποίο παλεύει μπορεί να τον συντροφεύει σε όλη του τη ζωή αλλά πιστεύει πως έτσι έμαθε να δέχεται τις αδυναμίες ως εξίσου σημαντικές με τις δυνάμεις του. «Προσπαθώ να βλέπω τα θετικά σε κάθε περίπτωση» λέει. «Τώρα αισθάνομαι καλύτερα από ποτέ».