Σε ένα διάσημο πείραμα, ζητήθηκε από τους ανθρώπους να καθίσουν ήσυχα για 15 λεπτά σε ένα δωμάτιο χωρίς καμία άλλη παρέα ή απασχόληση, εκτός από τις σκέψεις τους. Είχαν επίσης τη δυνατότητα να πατήσουν ένα κουμπί και να προκαλέσουν στον εαυτό τους ηλεκτροσόκ.
Όσο και αν φανεί τρομακτικό, πολλοί ήταν εκείνοι που επέλεξαν να πατήσουν το κουμπί του ηλεκτροσόκ (!), αντί να προτιμήσουν τη συναισθηματική δυσφορία που θα τους προκαλούσε μια ολιγόλεπτη πλήξη.
Συγκεκριμένα, από τους 42 συμμετέχοντες, σχεδόν οι μισοί επέλεξαν να πατήσουν το κουμπί τουλάχιστον μία φορά, παρόλο που είχαν βιώσει το ηλεκτροσόκ νωρίτερα στη μελέτη και ανέφεραν ότι θα πλήρωναν χρήματα για να αποφύγουν να το ξαναζήσουν. (Ένας άντρας που ξεχώρισε επέλεξε να προκαλέσει ηλεκτροσόκ στον εαυτό του 190 φορές…).
Η πλήξη, γνωστή και ως βαρεμάρα, είναι ένα καθολικά φοβερό συναίσθημα. Το να βαριέσαι σημαίνει ότι θέλεις να ασχοληθείς με κάτι άλλο, ενώ δεν μπορείς. Είναι ο εγκέφαλός μας που μας λέει να αναλάβουμε δράση, όπως ο πόνος είναι ένα σημαντικό σήμα κινδύνου ή ενδεχόμενης βλάβης σε κάποιο ζωτικό όργανα του σώματός μας.
Η πλήξη είναι επίσης ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλός μας μας ειδοποιεί ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά. Οι επιστήμονες που μελετούν το συναίσθημα σημειώνουν ότι κάθε επεισόδιο πλήξης δημιουργεί μια ευκαιρία για να κάνουμε μια θετική αλλαγή αντί να ψάχνουμε αντιδραστικά την πιο γρήγορη και εύκολη διέξοδο. Απλά πρέπει να δώσουμε προσοχή σ’ αυτό που μας λέει το σώμα μας εκείνη τη δεδομένη στιγμή.
“Η βαρεμάρα είναι κάτι σαν ένα συναισθηματικό φως σε μία νοητή φωτεινή επιγραφή, που ανάβει ξαφνικά, λέγοντας μας “Επ, εσύ δεν είσαι σε καλό δρόμο”, δήλωσε η Έριν Γουέστγκεϊτ, κοινωνική ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, η οποία μελετά την πλήξη και συνυπογράφει το πείραμα με τα ηλεκτροσοκ.
“Είναι αυτό το σήμα πως ό,τι κι αν είναι αυτό που κάνουμε είτε δεν έχει νόημα για εμάς είτε δεν είμαστε σε θέση να ασχοληθούμε επιτυχώς με αυτό”, εξηγεί.
Η πλήξη είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι και είναι πραγματικά απαραίτητο”, συμπληρώνει.
Μπορεί η πλήξη να σας κάνει μοχθηρούς;
Σε μια μελέτη του 2021, η Westgate και οι συνάδελφοί της διαπίστωσαν ότι η πλήξη οδήγησε τους συμμετέχοντες σε πιο σαδιστικές συμπεριφορές. Σε ένα πείραμα, οι βαριεστημένοι συμμετέχοντες που παρακολουθούσαν ένα βαρετό βίντεο διάρκειας 20 λεπτών ήταν ακόμη πιο πιθανό να κάνουν κάτι που κατά πάσα πιθανότητα κανένας από αυτούς δεν είχε σκεφτεί να κάνει πριν: να τεμαχίσουν σκουλήκια με τα ονόματα Toto, Tifi και Kiki σε έναν μύλο καφέ. (Οι ερευνητές έδωσαν ονόματα στα σκουλήκια για να τα εξανθρωπίσουν και κάπως να δημιουργηθεί ένας συναισθηματικός δεσμός με τους συμμετέχοντες).
Μεταξύ 67 συμμετεχόντων που παρακολούθησαν το βαρετό βίντεο, 12 από αυτούς (18%) έριξαν ένα σκουλήκι στον μύλο του καφέ. Συγκριτικά, σε μια άλλη ομάδα που παρακολουθούσε ένα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ, μόλις ένας από τους 62 συμμετέχοντες στη μελέτη προσπάθησε να τεμαχίσει ένα σκουλήκι.
(Αξίζει να σημειωθεί ότι το μηχάνημα που τεμάχιζε τα σκουλήκια ήταν ψεύτικο. Κανένα σκουλήκι δεν έπαθε πραγματικά κακό κατά τη διάρκεια των πειραμάτων).
Άλλα πειράματα έχουν δείξει έναν συσχετισμό ανάμεσα στην πλήξη και διάφορα είδη κακής συμπεριφοράς, από το διαδικτυακό τρολάρισμα μέχρι τον εκφοβισμό στην τάξη και τη λεκτική και σωματική κακοποίηση από μέλη του στρατού μεταξύ τους.
Τα καλά νέα είναι ότι η πλήξη δεν μας κάνει πάντα πιο κακούς – απλώς μας καλεί να αναλάβουμε δράση, καλή ή κακή. Όταν υπάρχουν καλύτερες εναλλακτικές λύσεις, η πλήξη μπορεί επίσης να μας ενεργοποιεί στο να κάνουμε καλές πράξεις.
“Νομίζω ότι η πλήξη έχει κακή φήμη που δεν της αξίζει”, συμπληρώνει η Westgate. Η πλήξη “συνδέεται με πολλά από αυτά που οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε από τη ζωή, όπως το να ζούμε μια πλούσια, ικανοποιητική, ενδιαφέρουσα, ουσιαστική ζωή. Η πλήξη είναι απλώς ένα είδος χρήσιμου σήματος – ίσως φαινομενικά ανεπιθύμητου σήματος – που μας βοηθά να φτάσουμε εκεί”.
Σε μια άλλη σειρά πειραμάτων που αφορούσαν σχεδόν 2.000 άτομα, η Westgate και η ομάδα της ζήτησαν από τα υποκείμενα της μελέτης να παρακολουθήσουν είτε ένα πεντάλεπτο βίντεο με έναν βράχο (!) είτε ένα πιο ενδιαφέρον βίντεο.
Όλοι οι συμμετέχοντες στη μελέτη είχαν τη δυνατότητα να μειώσουν την αμοιβή των άλλων συμμετεχόντων στη μελέτη, χωρίς όφελος για τους ίδιους. Μέσα στην πλήξη τους, οι άνθρωποι που παρακολουθούσαν βράχο ήταν πολύ πιο πιθανό να μειώσουν την αμοιβή εκείνων που παρακολουθούσαν το πιο ενδιαφέρον βίντεο.
Όταν όμως οι συμμετέχοντες που βαρέθηκαν είχαν δύο επιλογές – να μειώσουν ή να αυξήσουν την αμοιβή ενός ξένου, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων αποφάσισε να δώσει περισσότερα χρήματα.
Η βαρεμάρα φαίνεται να ενεργοποιεί τους μηχανισμούς αναζήτησης του καινούργιου, όχι του κακού
Εν ολίγοις, η ποιότητα των επιλογών έχει σημασία: Αν έχετε έναν αντιπερισπασμό, όπως ένα βιβλίο που θέλατε να διαβάσετε ή ένα χόμπι που πάντα θέλατε να δοκιμάσετε, μπορεί να είστε πιο πρόθυμοι να στραφείτε σε αυτά όταν βαριέστε αντί να κάνετε ηλεκτροσόκ στον εαυτό σας ή να τεμαχίζετε προνύμφες (έλεος!).
Η πλήξη, όπως την αντιλαμβάνεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος
Η πλήξη είναι μια διαφορετική εμπειρία από την αδράνεια της ανάπαυλας ή της χαλάρωσης. Το να βαριέσαι σημαίνει ότι θέλεις να ασχολείσαι με κάτι, ενώ δεν μπορείς, να ένα πραγματικά άβολο συναίσθημα.
Ο James Danckert, γνωστικός νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Waterloo, και οι συνεργάτες του έβαλαν 10 ενήλικες σε έναν τομογράφο fMRI και μέτρησαν την εγκεφαλική τους δραστηριότητα καθώς παρακολουθούσαν είτε ένα απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ για τη φύση Planet Earth, είτε ένα βίντεο με δύο άνδρες να απλώνουν μπουγάδα, είτε μια στατική εικόνα.
Το να καθίσει κανείς ήσυχα μέσα στο μηχάνημα fMRI ή να παρακολουθήσει το βαρετό βίντεο με τη μπουγάδα ενός ξένου, ενεργοποίησαν αμφότερα το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας του εγκεφάλου, έναν αστερισμό εγκεφαλικών περιοχών που είναι ενεργές κατά τη διάρκεια της εσωτερικής σκέψης, όπως όταν το μυαλό μας περιπλανιέται και ονειροπολεί.
Ταυτόχρονα, το βαρετό βίντεο “έκλεισε” τον πρόσθιο νησιωτικό φλοιό, μια περιοχή του εγκεφάλου που πιστεύεται ότι σηματοδοτεί ότι κάτι σημαντικό συμβαίνει στον έξω κόσμο.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Μέσα από μια σάρωση fMRI, ο βαριεστημένος εγκέφαλος μοιάζει με τον εγκέφαλο ενός δυστυχισμένου ανθρώπου.
“Είναι κακό συναίσθημα το να βαριέσαι”, εξηγεί ο Danckert, συν-συγγραφέας του βιβλίου “Out of My Skull: The Psychology of Boredom”.
Το πρόβλημα με την πλήξη είναι ότι ενώ μας λέει ότι κάτι δεν πάει καλά, δεν μας λέει τι να κάνουμε γι’ αυτό. Το να βρούμε υγιείς τρόπους να ξεπεράσουμε την πλήξη εξαρτάται από εμάς.
Και τι κάνουμε συνήθως; Παίρνουμε στο χέρι μας το κινητό ή το τάμπλετ και σκρολάρουμε δίχως αύριο. Αλλά μια τέτοια αντίδραση μπορεί να πυροδοτήσει έναν “φαύλο κύκλο”, λέει ο Danckert.
“Ο χρόνος στο τηλέφωνό σας δεν έχει ιδιαίτερο νόημα, πράγμα που σημαίνει ότι πιθανότατα θα βαρεθείτε ξανά”. Τι προτείνουν, λοιπόν, οι ειδικοί;
“Αντί να αντιδράτε στην πλήξη, προσπαθήστε να είστε πιο προσεκτικοί με το σήμα που σας στέλνει. Εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία που σας δίνει για να επαναφέρετε, να προβληματιστείτε ή να επαναπροσδιορίσετε τις προτεραιότητές σας.
Ποιες άλλες επιλογές είναι πιο ουσιαστικές; Ποιοι είναι οι στόχοι σας, μεγάλοι και μικροί; Και γιατί αυτό που κάνετε έχει σημασία, ακόμη και αν δεν φαίνεται έτσι;
Και πάρτε θάρρος ότι η πλήξη, και η αναζήτησή μας να βρούμε ανακούφιση, είναι απαραίτητη για την ανθρώπινη εμπειρία μας”, λέει ο Danckert.
“Νομίζω ότι η πλήξη έχει κακή φήμη που δεν της αξίζει”, συμπληρώνει η Westgate. Η πλήξη “συνδέεται με πολλά από αυτά που οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε από τη ζωή, όπως το να ζούμε μια πλούσια, ικανοποιητική, ενδιαφέρουσα, ουσιαστική ζωή. Η πλήξη είναι απλώς ένα είδος χρήσιμου σήματος – ίσως φαινομενικά ανεπιθύμητου σήματος – που μας βοηθά να φτάσουμε εκεί”.
ΠΗΓΗ: Washington Post
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
