«Από άνδρες που τα ξέρουν, τα μπορούν και τα αντέχουν όλα, έχουμε χορτάσει»
Οι περισσότερες από εμάς το ξέρουμε, όχι μόνο ως θεωρητικό σχήμα ή κοινωνική παρατήρηση αλλά ενσώματα. Η γνώση μας πηγάζει πρωτογενώς από το βίωμα μας. Το έχουμε ζήσει και το ζούμε. Η τοξική αρρενωπότητα, η ηγεμονική δηλαδή μορφή αρρενωπότητας μέσα στην πατριαρχία, αυτό που στα λαϊκά συμφραζόμενα έχει κωδικοποιηθεί ως «σωστός άνδρας», δεν είναι αρετή. Το αντίθετο. Το λέει πλέον κι επίσημα η Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία: η τοξική αρρενωπότητα είναι επιβλαβής. Λειτουργεί ως μηχανή καταπίεσης, συχνά και κακοποίησης, πάνω σε γυναίκες, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, μη τοξικές αρρενωπότητες. Δεν την επιτελούν κάποιοι άγνωστοί, απόκοσμοι, διαβολικοί άνδρες κρυμμένοι σε σκοτεινούς δρόμους και σπηλιές αλλά οι καθημερινοί άνδρες που συναντάμε στη δουλειά, στο σπίτι, σε παρέες, στην πολιτική, στον αθλητισμό, στην τέχνη. Για την αποτίναξη της, δεν αρκεί απλά μια πύρινη δήλωση κατά της έμφυλης βίας. Θέλει ριζικές τομές και επίμονες διεργασίες. Ο Βαγγέλης Κοσμάτος ψυχολόγος και ο Γιώργος Νικολαΐδης, εκπαιδευτής ενηλίκων, δύο άνθρωποι που πρωτοστάτησαν για τη δημιουργία της «Συμμαχίας των Φύλων», έχουν παιδευτεί πάνω στο συγκεκριμένο πεδίο και καταθέτουν το απόσταγμα της εμπειρίας τους για την αναγκαιότητα μετάβασης σε υγιείς αρρενωπότητες.
— Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της τοξικής αρρενωπότητας και γιατί είναι επιβλαβής κοινωνικά;
Πρόκειται εν συντομία για μια κυριαρχική και τοξική επιβολή πάνω στα σώματα και τις ζωές γυναικών, θηλυκοτήτων, λοατκι+ συνανθρώπων μας, καθώς και άλλων-μη στερεοτυπικών- αρρενωποτήτων. Μιλάμε δηλαδή για «αντρίκιες» συμπεριφορές σεξουαλικής και ψυχολογικής παραβίασης, επίδειξης ισχύος, εκδηλώσεων βίας όλων των μορφών, γυναικοκτονίες, δολοφονίες άλλων έμφυλων ταυτοτήτων και εκφράσεων που τα σώματά τους δεν υποτάσσονται στα παιχνίδια εξουσίας τους.
Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι αυτή η παραδοσιακή αρρενωπότητα μαθαίνεται από πολύ νωρίς και εκφράζεται διαγενεαλογικά ως μία πρακτική άσκησης κυριαρχίας πάνω σε άλλα όντα. Μάλιστα, όπως καταδεικνύεται σε σχετικές επιστημονικές μελέτες, η δυνατότητα άσκησης ελέγχου ως ένδειξη εξουσίας γίνεται ταυτόχρονα και η απόδειξη της αρρενωπότητας, ως προϋπόθεση, πλέον, του πραγματικού ανδρισμού.
Η κυριαρχική, λοιπόν, μορφή αρρενωπότητας καταλήγει να δομεί την ίδια την κοινωνία πατριαρχικά μέσω του ελέγχου και της εξουσιαστικότητας, μην αφήνοντας περιθώρια έκφρασης στην αυτοδιάθεση και την ελεύθερη ατομική επιλογή.
Η κυριαρχική, λοιπόν, μορφή αρρενωπότητας καταλήγει να δομεί την ίδια την κοινωνία πατριαρχικά μέσω του ελέγχου και της εξουσιαστικότητας, μην αφήνοντας περιθώρια έκφρασης στην αυτοδιάθεση και την ελεύθερη ατομική επιλογή. Έχουμε, έτσι, ένα φαινόμενο που βασίζεται στην ανδρική κυριαρχία έναντι των άλλων και την αναπαραγωγή έμφυλης βίας, με αγωγούς, κυρίως, άνδρες και με θύματα, κυρίως, γυναίκες όπως αποκαλύπτουν πολλαπλές έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού υγείας και άλλων οργανισμών.
Οι επιπτώσεις αυτού του τοξικού φαινομένου δεν περιορίζονται – όπως ίσως νομίζουμε – μόνο στα ζητήματα ισότητας. Απλώνονται και σε όλους τους τομείς της ζωής μας, στην πολιτική ζωή δημιουργεί ένα συγκρουσιακό κλίμα, στο οικονομικό σύστημα φέρνει εκμετάλλευση και ανισότητες, στο περιβάλλον την καταστροφή του οικοσυστήματος και συσχετίζεται άμεσα με φαινόμενα εθνικισμού, μιλιταρισμού και πολέμων.
— Ποιες συμπεριφορές είναι «ασυγχώρητες» με βάση τη νόρμα της τοξικής αρρενωπότητας;
Οι άντρες έχουν το δικό τους σκληρό έμφυλο κουτί που ορίζει τι είναι η αρρενωπότητα και τι σημαίνει το να είσαι άντρας και το οποίο είναι γεμάτο με ‘’άνωθεν’’ επιβαλλόμενες άκαμπτες προδιαγραφές. Οποιαδήποτε συμπεριφορά έξω από αυτό το κουτί είναι καταδικαστέα και κοινωνικά μη-αποδεκτή σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Οτιδήποτε δεν περιλαμβάνεται σε αυτό το manual επιβεβλημένης αντρικής ορθότητας, όπως το να κλάψουν, να εκφράσουν συναισθήματα (πλην θυμού), να κάνουν εργασίες που θεωρούνται θηλυκές, να αγκαλιαστούν μεταξύ τους, να αποφασίσουν να μείνουν σπίτι με τα παιδιά ενώ η σύντροφός τους εργάζεται, κρίνεται ως επικίνδυνο για την συνολική συστημική πατριαρχική δόμηση και ως εκ τούτου καταδικαστέο. Οι έμφυλοι περιορισμοί της παραδοσιακής αρρενωπότητας έχουν λόγο σε κάθε τομέα της ζωής ενός άντρα: στο χειρισμό της ψυχικής και σωματικής τους υγείας, στην επαφή με τα συναισθήματα, τη σεξουαλική απόλαυση, την εσωτερική τους ισορροπία.
— Επομένως, θα λέγατε πως και οι εναλλακτικές αρρενωπότητες (οι μη τοξικές) καταπιέζονται εντός της πατριαρχίας;
Αυτό το βάρος της αρρενωπότητας δημιουργεί φυσικά διακρίσεις και ανάμεσα στους άνδρες, καθώς όσοι δεν ανταποκρίνονται στο πρότυπο μπορούν να γίνουν αντικείμενα παρενόχλησης και κακομεταχείρισης από τους άλλους άνδρες. Αν λ.χ. ένα αγόρι δεν θέλει να παίζει ξύλο ή έχει λεπτή φωνή ή είναι ήσυχο, τότε θεωρείται πως κάτι δεν πάει καλά. Φυσικά υπάρχει και η ομοφοβία που συνδέεται πολύ στενά με τη γυναικοφοβία, άρα με τον μισογυνισμό: καθώς το θηλυκό θεωρείται κατώτερο, αντίστοιχα οι άνδρες που θυμίζουν θηλυκό υποτιμώνται. Συμπερασματικά, ένας παραδοσιακός άντρας που έχει εμποτιστεί με την πατριαρχία και την κυριαρχία μπορεί να ελέγχει, να κρίνει και να τιμωρεί κάθε γυναίκα, κάθε λοατκι άνθρωπο, κάθε εν δυνάμει θηλυκότητα, αλλά και κάθε μη στερεοτυπική αρρενωπότητα που δεν υπακούει στον κανόνα. Γίνεται λοιπόν αναπότρεπτο, η έκφραση αυτής της τοξικής αρρενωπότητας να μετρά και θύματα του ίδιου φύλου, όταν αυτά δεν συμμορφώνονται στα παραδοσιακά ανδρικά πρότυπα, όπως τα πολυάριθμα και εν πολλοίς άγνωστα περιστατικά παρενοχλήσεων, προσβολών, επιθέσεων, ξυλοδαρμών αγοριών και αντρών με εναλλακτική έκφραση αρρενωπότητας, τις «σιωπηλές» αυτοκτονίες τους, έως και τις δολοφονίες και τους θανάτους, όπως στην περίπτωση του Ζακ Κωστόπουλου και του Βαγγέλη Γιακουμάκη.
— Υπάρχουν άνδρες που επειδή π.χ. δεν έχουν ασκήσει σωματική βία, αλλά μπορεί να μετέχουν στην αναπαραγωγή του καθημερινού σεξισμού, θέτουν τους εαυτούς τους εκτός του κάδρου της συζήτησης για την έμφυλη βία. Δεν είναι βολικό και μικρονοϊκό αυτό;
Ένας άντρας δεν βρίσκεται ξαφνικά ένα πρωί, στο τελευταίο σκαλί, στην κορυφή της πυραμίδας της έμφυλης βίας, που είναι η γυναικοκτονία. Δεν είναι η αγάπη κι ο έρωτας αυτά που τον τυφλώνουν αλλά η απληστία – η απληστία της εξουσίας και του ελέγχου πάνω σε ένα άλλο σώμα, το αίσθημα της ιδιοκτησίας και της κατοχής μιας άλλης ζωής, για «ίδια χρήση». Η βίαιη κυριαρχία και επιβολή ονομάζεται και βία καταναγκαστικού ελέγχου και βασίζεται στην τρομοκρατία συντρόφων, παιδιών, μη κυριαρχικών ατόμων, με σκοπό τον έλεγχο.
Ένας άντρας δεν βρίσκεται ξαφνικά ένα πρωί, στο τελευταίο σκαλί, στην κορυφή της πυραμίδας της έμφυλης βίας, που είναι η γυναικοκτονία. Δεν είναι η αγάπη κι ο έρωτας αυτά που τον τυφλώνουν αλλά η απληστία – η απληστία της εξουσίας και του ελέγχου πάνω σε ένα άλλο σώμα, το αίσθημα της ιδιοκτησίας και της κατοχής μιας άλλης ζωής, για «ίδια χρήση».
Έχουμε πια επαρκή επιστημονικά δεδομένα ώστε να γνωρίζουμε πώς όλο αυτό το φαινόμενο ξεκινά «από τα κάτω», από καθημερινές συμπεριφορές όπως τα σεξιστικά, ομοφοβικά και τρανσφοβικά αστεία και σχόλια που αντικειμενοποιούν συγκεκριμένες ταυτότητες και εκφράσεις, από αναπαραγωγή άκαμπτων έμφυλων κοινωνικών ρόλων, από μια σειρά κακοποιητικών συμπεριφορών. Όλες αυτές οι «πρώιμες εκδηλώσεις» αποτελούν την βάση της πυραμίδας, όπου η επαναλαμβανόμενη και πολλαπλή έκφρασή τους οδηγούν στην κανονικοποίηση του εκάστοτε φαινομένου, αρχίζοντας από την υποβίβαση και την αστειοποίηση που μπορεί να οδηγήσει στην κορυφή της εκδήλωσής τους, εκεί δηλαδή που βρίσκεται ο βιασμός και η γυναικοκτονία. Τα χαμηλότερα σκαλοπάτια της πυραμίδας δεν οδηγούν απαραιτήτως στα υψηλότερα, όμως τα υψηλότερα σίγουρα περιλαμβάνουν τα χαμηλότερα.
— Ποιες θεσμικές πρωτοβουλίες και κοινωνικές αλλαγές θεωρείτε αναγκαίες για το χτίσιμο υγιών αρρενωποτήτων;
Σε πρόσφατη σχετική επεξεργασίας μας, με τίτλο «Άντρες και αρρενωπότητες για ένα νέο έμφυλο κόσμο: «7 βήματα συμπερίληψης, μεταμόρφωσης και απελευθέρωσης», περιγράφουμε διεξοδικά συγκεκριμένα βήματα αποδέσμευσης των αγοριών, των αντρών και των αρρενωποτήτων από τα δεσμά της πατριαρχίας, στην κατεύθυνση αναδόμησης υγιών/φροντιστικών εκφάνσεων της αρρενωπότητας. Ένα πρώτο βήμα είναι το άνοιγμα της συζήτησης, η αποκάλυψη ενός σκοτεινού πέπλου σιωπής που χρόνια καλύπτει εκδηλώσεις «αντρίκιας» κυριαρχίας σε όλους τους τομείς της ζωής μας: από τα σπίτια μας, μέχρι τους χώρους εργασίας, τις γειτονιές, τα σχολεία, τα ΜΜΕ, την πολιτική. Κι έτσι θα καταστεί εφικτό μέσα από ένα σκοτάδι που δεν κρύβεται πια, να αναδυθούν συζητήσεις, προβληματισμοί, εικόνες και ιδέες για την αναγκαιότητα μιας νέας επεξεργασίας, εξερεύνησης και τοποθέτησης, τελικά, των ανδρών πάνω στην έμφυλη ταυτότητά τους.
Ένα άλλο βήμα, επεξεργάζεται τον προβληματισμό «Γιατί και οι άνδρες;». Όλ@ συμφωνούμε ότι η αντιμετώπιση του φαινομένου μέχρι τώρα φέρει, και χρειάζεται να φέρει, στο κέντρο της την ενδυνάμωση και την ορατότητα των γυναικών, των λοατκι+ ανθρώπων, των μη στερεοτυπικών αρρενωποτήτων, και γενικά, όλων των θυμάτων της πατριαρχικής βίας. Σε αυτήν την κατεύθυνση εστιάζουμε στη νομική κατοχύρωση δικαιωμάτων, τη νομική προστασία θυμάτων, αλλά και την υιοθέτηση νομικών όρων που αναγνωρίζουν την ύπαρξη της πατριαρχικής βίας, όπως η γυναικοκτονία. Από την άλλη πλευρά της αντιμετώπισης, έρχεται ως πρακτική η πρόληψη, περιλαμβάνοντας την ενημέρωση και εκπαίδευση όλων των κοινωνικοπολιτικών θεσμών. Η πρόληψη, ωστόσο, μιας -κατά κύριο λόγο- ανδρικής προνομιούχας επιβολής ελέγχου και βίας χρειάζεται να εστιάζει απαραίτητα και στους ίδιους τους άνδρες ως ενδεχόμενους πολλαπλασιαστές αυτών. Και, φυσικά, με οργανωμένη και έγκαιρη φροντίδα κατάλληλης ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης των μικρών αγοριών. Το βήμα αυτό μοιάζει να ανταποκρίνεται στο σύνθημα «εκπαιδεύστε τους γιους σας, αντί να προφυλάσσετε τις κόρες σας» που ακούγεται ολοένα και πιο συχνά μετά από κάθε γυναικοκτονία.
— Μπορούμε να πούμε πιο συγκεκριμένα τι σημαίνει αυτό;
Σημαίνει ενεργή συμπερίληψη των ανδρών στη φεμινιστική σκέψη και κινητοποίηση. Και περιλαμβάνει, ως απολύτως αναγκαία συνθήκη και προϋπόθεση, την συνειδητοποίηση εκ μέρους μας -των αντρών εννοώ- όλων εκείνων των εκφράσεων της τοξικής αρρενωπότητας, το ακανθώδες ζήτημα των προνομίων μας, αλλά και μικρότερα βήματα συνειδητοποίησης και μετασχηματισμού καθημερινών συμπεριφορών και πρακτικών σε ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο.
Η ενεργή συμπερίληψη των ανδρών στα έμφυλα ζητήματα αποτελεί πραγματικά ένα πολύ καθοριστικό βήμα. Μια τέτοια -αληθινά καινοτόμα- οπτική αφορά στην ενεργοποίηση και συμπερίληψη των ανδρών-αρρενωποτήτων σε όλα τα επίπεδα: ατομικό, κοινωνικό, κινηματικό και θεσμικό. Στο σημείο αυτό θα χρειαστεί να αναδείξουμε (και)εκείνες τις πλευρές της πατριαρχίας που επηρεάζουν και τους άνδρες με τεράστια κόστη στην ψυχική, σωματική και κοινωνική τους υγεία (αυτοκτονικότητα, ατυχήματα, κατάθλιψη, ουσίες, βία, αλκοόλ, μοναξιά κλπ), λαμβάνοντας υπόψιν ότι ακόμα και η λήψη βοήθειας για τα παραπάνω κατακρίνεται ως ανδρική αποτυχία.
Ως συνέχεια -και συνέπεια- όλων των παραπάνω, πολλά ακόμη μικρά βήματα μπορούν να ακολουθήσουν εκ μέρους των ίδιων των αντρών, αρκεί ο καθένας από εμάς να αντιληφθεί και να αναλάβει την ευθύνη των επιλογών και των κοινωνικών του συμπεριφορών, όπως και των προνομίων που διαθέτουμε σε σχέση με λιγότερα προνομιούχα άτομα. Μπορούμε να εντείνουμε την προσοχή μας στον άμεσο κοινωνικό μας περίγυρο, σε μικρές καθημερινές λεκτικές αναφορές και συμπεριφορές μας όπως πχ τα σεξιστικά, ομοφοβικά και τρανσφοβικά αστεία και σχόλια που υποβιβάζουν και αντικειμενοποιούν. Συνεχίζοντας, μπορούμε να παρατηρήσουμε έμφυλους κοινωνικούς μας ρόλους, κανόνες και στερεότυπα σε σχέση με το φύλο και έπειτα πιθανές συμπεριφορές λεκτικής και άλλης κακοποίησης που υιοθετούμε χωρίς πολλές φορές να το αντιλαμβανόμαστε καν – ως φυσική συνέπεια των προνομίων μας καθώς και της κανονικοποίησης τέτοιων εκδηλώσεων από μέρους μας. Κι όλα αυτά τα βήματα δεν μπορούν παρά να εντάσσονται σε μια συνολικότερη οπτική, που δεν είναι άλλη από την προοπτική εξερεύνησης, επεξεργασίας και αναδημιουργίας ενός κόσμου έμφυλης ειρήνης και συνεργασίας, όπου κάθε έμφυλη ταυτότητα και ύπαρξη θα είναι άξια σεβασμού, υποστήριξης και φροντίδας.
— Πάνω σ’ αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό, δεν πρέπει οι άνδρες να ακούν κιόλας τα βιώματα, τις απόψεις, τις θέσεις των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, για το πώς επιδρά η δική τους στάση πάνω τους; Να δίνουν χώρο;
Φυσικά. Από άντρες που τα ξέρουν, τα μπορούν και τα αντέχουν όλα έχουμε χορτάσει. Το mansplaining, επίσης, δεν μπορεί να είναι μια στάση αλλαγής και μετασχηματισμού των αρρενωποτήτων μας. Χρειάζεται να κάνουμε πολλές φορές, με κάθε ευκαιρία, stepbacks, με γενναιότητα και ταπεινότητα συνάμα, ως μια δυνατότητα για εμάς να αναστοχαστούμε και να επεξεργαστούμε την ίδια μας την ταυτότητα. Και το βίωμά μας ως αποτέλεσμα αυτής της κατασκευασμένης ταυτοτικής συγκρότησης. Το έμφυλο προνόμιο είναι ένα μαχαίρι που κόβει κι από τις δυο μεριές. Αυτό το δήθεν σταριλίκι μιας ανεξάντλητης και αλώβητης υπερδύναμης δεν έχει τίποτα το FUN! Και κυρίως δεν είναι ανέξοδο, αλλά αντιθέτως κοστίζει και μάλιστα ακριβά: σε ψυχική και σωματική υγεία, σε συναίσθημα, σε υγιείς σχέσεις…
— Υπάρχουν δυνατότητες, εργαλεία, δομές για την ειλικρινή αναμόρφωση των θυτών, ώστε να μην επαναλαμβάνουν το κακοποιητικό τους έργο;
Για τους κακοποιητικούς άνδρες η μετάβαση στην υγιή αρρενωπότητα προϋποθέτει αρκετή δουλειά. Θέλει προσοχή να μην πέσουμε στην παγίδα μιας πιο ψυχολογιοποιημένης και ατομοκεντρικής θεώρησης της έμφυλης βίας. Στη δική μας οπτική η άσκηση του προνομίου από τους άνδρες δεν είναι στοιχείο ατομικών χαρακτηριστικών. Είναι αυτό που λέμε στο φεμινιστικό κίνημα και το ξέρεις καλά κι εσύ: δεν είναι κάποιοι άνδρες. Οποιοσδήποτε από εμάς, στο βαθμό που έχουμε αυτή την ανάθεση από ένα συστημικό πατριαρχικό μοντέλο που μας δίνει μια εξουσία, μπορεί να την ασκήσει. Αν πάμε να δουλέψουμε με τους άνδρες μόνο ψυχολογικά, αυτό οι άνδρες μπορεί να το χρησιμοποιήσουν σαν ένα πρόσθετο εργαλείο για να κακοποιούν τις γυναίκες και τα παιδιά τους. Μπορούμε να δουλέψουμε με τους άνδρες, ο τρόπος πρέπει να είναι και προσωπικός και αναστοχαστικός για τα προνόμια τους αλλά και ψυχοκοινωνικός. Είναι βολικό να πούμε ότι κάποιος έχει ψυχολογικά προβλήματα, θα πάει σ’ έναν ψυχολόγο, θα κάνει 10 συνεδρίες και θα βρει τη ρίζα του κακού. Δεν είναι κολυμβήθρα του Σιλωάμ η ψυχοθεραπεία. Ο θύτης πρέπει να τεθεί ενώπιον της νομικής, της ψυχολογικής, της κοινωνικής διάστασης αυτού που διέπραξε. Γι’ αυτό μιλάμε για έναν γενναίο έμφυλο μετασχηματισμό, γι’ αυτό χρειάζεται να δουλεύουμε σε όλα τα επίπεδα.
— Πείτε μου κάποια πράγματα για το εγχείρημα σας, για τη «Συμμαχία των Φύλων»
Η πρώτη έμπνευση ήρθε από ταξίδια σε Ευρώπη – Αφρική και Ασία, καθώς εκεί συναντήσαμε οργανώσεις στις οποίες συνυπήρχαν και συνεργάζονταν για την έμφυλη ισότητα και δικαιοσύνη άντρες ,γυναίκες και λοατκι+ μαζί. Είδαμε ζωντανά παραδείγματα με συμπόρευση-συμμαχίες-συνέργειες για την από κοινού αντιμετώπιση της πατριαρχίας και των έμφυλων νορμών. Ξεκινήσαμε επαφές με γυναικείες φεμινιστικές οργανώσεις και πρόσωπα αναφοράς του γυναικείου κινήματος, επαφές με λοατκι+ οργανώσεις και πρόσωπα, και συναντήσεις με άντρες φεμινιστές, με στόχο την αναζήτηση κοινών τόπων και συγκλίσεων. Ολοκληρώνοντας τις επαφές αυτές δημιουργήσαμε τη Συμμαχία των Φύλων. Συνεχίζουμε τα ταξίδια στο εξωτερικό και την επαφή με μικτές οργανώσεις και οργανώσεις αντρών για την έμφυλη ισότητα. Έχουμε ενταχθεί στο διεθνές δίκτυο Men Engage Alliance, με κεντρικό πρόταγμα την συμπερίληψη των αντρών και των αγοριών στην έμφυλη ισότητα. Διατηρούμε αδιάλειπτη και ενεργή συμμετοχή στο ευρωπαϊκό μας δίκτυο MenEngageEurope, με άλλες 100 σχεδόν οργανώσεις από κάθε γωνιά της Ευρωπαϊκής Ηπείρου.
Μπορούμε να δουλέψουμε με τους άνδρες, ο τρόπος πρέπει να είναι και προσωπικός και αναστοχαστικός για τα προνόμια τους αλλά και ψυχοκοινωνικός. Είναι βολικό να πούμε ότι κάποιος έχει ψυχολογικά προβλήματα, θα πάει σ’ έναν ψυχολόγο, θα κάνει 10 συνεδρίες και θα βρει τη ρίζα του κακού. Δεν είναι κολυμβήθρα του Σιλωάμ η ψυχοθεραπεία. Ο θύτης πρέπει να τεθεί ενώπιον της νομικής, της ψυχολογικής, της κοινωνικής διάστασης αυτού που διέπραξε.
Στην υλοποίηση των δράσεών μας αναπτύσσονται εξειδικευμένα εκπαιδευτικά εργαλεία, τεχνικές και υλικά πολλαπλών δεξιοτήτων, που έχουν στόχο να ενεργοποιήσουν τα συμμετέχοντα πρόσωπα, ισοδύναμα, σε σωματικό, συναισθηματικό και διανοητικό επίπεδο. Σε αυτά περιλαμβάνονται (ενδεικτικά): βιωματικές ασκήσεις, μελέτες περίπτωσης, οπτικές αναπαραστάσεις, παιχνίδια ρόλων, θεωρητικά κείμενα και σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, βίντεο, φωτογραφίες, καμπάνιες μόδας, στατιστικά στοιχεία. Ένα τελευταίο στοιχείο μεθοδολογικής καινοτομίας αποτελεί το γεγονός ότι μελετάμε και αντιμετωπίζουμε αυτά τα φαινόμενα με ταυτόχρονη, ισότιμη και χωρίς αποκλεισμούς εμπλοκή, ενεργοποίηση και ενδυνάμωση των ανδρών και αγοριών (και ατόμων αυτοπροσδιορίζονται ως τέτοια), των γυναικών και κοριτσιών (και ατόμων που αυτοπροσδιορίζονται ως τέτοια) και των λοατκι+ και μη δυαδικών ατόμων.
— Η φεμινιστική αφύπνιση των τελευταίων ετών μπορεί να λειτουργήσει ως πυξίδα όχι μόνο για την ενδυνάμωση των γυναικών αλλά και ευρύτερα στην κοινωνική συνειδητοποίηση και την κοινωνική δικαιοσύνη;
Ναι, υπάρχει αυτή η διερώτηση σε εμάς, μήπως δηλαδή έχει έρθει ο καιρός το ερώτημα για τη συστημική διάσταση του ζητήματος της έμφυλης ισότητας (και του αποκλεισμού ή της εξόντωσης του θηλυκού από τη ζωή μας) να το δούμε και ως μέρος μιας ευρύτερης εικόνας: σε μια οικοσυστημική διάσταση. Να ξαναδούμε αν αυτός ο (σχεδόν 4000 χρόνων) κόσμος της κυριαρχίας, της εξουσίας, μιας ανεξέλεγκτης και αδιάκοπης επέκτασης (και ανάλωσης) σε ανθρώπους, πόρους, περιβάλλον, στο πλανητικό σώμα, έχει ακόμα νόημα. Αν έχει ακόμα μέλλον αυτή η τοξική, σε όλες τις διαστάσεις, πατριαρχική-αρσενική δόμηση της κοινωνίας και του πολιτισμού μας… Ή μήπως έχει έρθει ο καιρός για έναν γενναίο έμφυλο, κοινωνικό και πολιτισμικό μετασχηματισμό. Ξεκινώντας από τις αρρενωπότητες και τις θηλυκότητες και περνώντας σε πιο δομικές αλλαγές: οικονομικής, κοινωνικής, πολιτισμικής και οικοσυστημικής συγκρότησης. Η φεμινιστική αφύπνιση μαζί με την κοινωνική δικαιοσύνη και την περιβαλλοντική φροντίδα ίσως να μας δείχνουν το μονοπάτι για έναν άλλο κόσμο.