Προσωπική ιστορία: Δικηγορία για μονόκερους

Είμαι – κι εγώ – δικηγόρος. Χασμουρηθείτε ελεύθερα.

Η ιστορία της επαγγελματικής μου ζωής ξεκινάει με άρωμα χωριάτικης σαλάτας, κοινής, κλασικής χωριάτικης, τόσο αφοπλιστικά εύκολης που τη φάγαμε πολλοί. Άριστη μαθήτρια μέτριου ελληνικού σχολείου, γονείς μεσαίας τάξης με τον πάτερ φαμίλιας στιβαρό και σοβαρό, απόφοιτο πολυτεχνείου, και μητέρα νοικοκυρά, μικρή και άγουρη. Είπα ότι ήθελα να γίνω ψυχολόγος, μου είπαν ότι θα είμαι άνεργη. Είπα ότι θέλω να γίνω συγγραφέας, μου είπαν ότι θα γίνω άστεγη και ελαφρώς γελοία γιατί δεν είμαι η Άγκαθα Κρίστι. Νομίζω ήταν η μοναδική γυναίκα συγγραφέας που ήξεραν. Το όνομα έμεινε για λίγα χρόνια, η «Άγκαθα Κρίστι» της πρώτης λυκείου κλεισμένη σε ένα δωμάτιο με θέα τον ακάλυπτο να ονειρεύεται μονόκερους. Το ξέχασαν. Δεν το ξέχασα. Ήταν ένα ποτήρι νερό πάνω σε μία μικρή τοσοδούλα σπίθα. Κρύφτηκα κάτω από στοίβες βιβλίων προετοιμασίας για τις πανελλήνιες. Θα έμπαινα νομική. Ο πατέρας μου ήταν σίγουρος για την επιλογή του. Θα ήμουν ο πράκτορας της επιτυχίας του και μία δικηγόρος που θα τους έκανε περήφανους.

Μπήκα νομική. Το ενδιαφέρον μου για το αντικείμενο ήταν ελάχιστο και τα τραπεζάκια των κομματικών παρατάξεων στη είσοδο με έκαναν να θέλω να μπω από το παράθυρο, μόνο που και το παράθυρο ήταν θολό από τη βρώμα και έμοιαζε ακινητοποιημένο στη σκουριά ετών. Μάζευα κι εγώ σκουριά, κάθε φορά που έμπαινα σε μία παρέα και άστραφταν μάτια για την πολιτική δικονομία και πήγαιναν οι γλώσσες ροδάνι, και βαριόμουν, βαριόμουν τόσο που σταμάτησα να πηγαίνω στη σχολή. Σιγά σιγά φοβόμουν να εκτεθώ. Κρύφτηκα ξανά. Δεν έχει σημασία που ήμουν και τι έκανα, αλήθεια. Η κατάθλιψη βγάζει εκτός πορείας και αυτός ο εκτροχιασμός ήταν η δική μου ανακούφιση, το πολύτιμο διάλειμμα από τον τρόμο μίας ζωής χωρίς πάθος για την καριέρα που ίσως είχα αν τελείωνα τη σχολή. Μία καριέρα που μου φαινόταν ανταγωνιστική, στεγνή και στρυφνή και τετράγωνη και όλα τα στραβά του κόσμου, ενώ εγώ ήθελα λουκουμά αφράτο και γλυκό, μια ζωή όπου θα βουτάω στη δημιουργία και θα βγαίνω πασπαλισμένη με ζάχαρη, ζαλισμένη. Ήμουν μικρή.

Μετά δεν ήμουν τόσο μικρή. Ήρθαν ταυτόχρονα η κρίση και το τέλος της νομικής σε έναν αγώνα δρόμου, ήρθαν έρωτες, χαρές και απογοητεύσεις και καθυστερημένη ενηλικίωση. Χρόνος αρκετός να φάω τα μούτρα μου μόνη μου, χωρίς τη βοήθεια των γονιών, των παππούδων και των άστρων όλων. Έκανα μία άσκηση τυπική, όπου δεν έμαθα τίποτα ουσιαστικό. Έκανα μεταπτυχιακό στο εξωτερικό σε αντικείμενο δικαίου που μου φαινόταν λιγότερο βαρετό και είχε «προοπτικές». Οι γονείς μου μπορούσαν και με στήριζαν. Ευχόμουν τότε να μην μπορούσαν για να είχα την καλύτερη δικαιολογία να τα παρατήσω. Δεν είμαι περήφανη αλλά ένιωθα αδύναμη να δράσω. Ήμουν μόνο αντίδραση.

Στο μεταπτυχιακό έζησα όπως δεν είχα ζήσει ποτέ. Βρήκα τον εαυτό μου. Πάτησα σε πόδια στιβαρά που μέχρι τότε νόμιζα ότι ήταν σαρδέλες μπαγιάτικες διπλωμένες στα δύο. Ξάφνιασα τον εαυτό μου. Ήμουν μακριά, μόνη και έτοιμη. Έζησα καλά, γέμισα.

Βγήκα πρώτη στο μεταπτυχιακό. Η νέα μου ειδικότητα δε θα έλυνε τα προβλήματα του πλανήτη αλλά είχα βρει κάτι στο οποίο ήμουν καλή.

Μπορεί αυτό να ήταν αρκετό για να νιώσω ότι θα μπορέσω ίσως τελικά να συντηρήσω τον εαυτό μου αλλά δεν ήταν αρκετό για να με προετοιμάσει για την ελληνική εργασιακή πραγματικότητα. Γιατί επέστρεψα, μετά από χρόνια ακαδημαϊκής πορείας έξω για λόγους που διαφεύγουν της παρούσης, και βρήκα μια κατάσταση που έμοιαζε με περιπλανώμενο τσίρκο. Οι μόνοι πρώην συμφοιτητές του μεταπτυχιακού που είχαν δουλειά είχαν επίσης κονέ επιπέδου 5G σε κάποια μεγάλη εταιρεία. Οι υπόλοιποι ήταν άνεργοι ή δούλευαν σε δικηγορικά γραφεία και εταιρείες με εργασιακούς όρους αρχαίου Αιγύπτιου σκλάβου που μόλις στραβοκοίταξε κατά λάθος την αγαπημένη καμήλα του Φαραώ. Και ενώ είχα ένα βιογραφικό με διακρίσεις, δεν είχα εμπειρία.

Στην πρώτη δουλειά πέτυχα ένα αφεντικό που φώναζε φτύνοντας παντού, δούλευε ατελείωτες ώρες απαιτώντας το ίδιο και κοσμούσε τις γυναίκες με εμετικά επίθετα. Όμως δεν είχε διάδοχο και με θεωρούσε άξια εν δυνάμει αντικαταστάτρια, αν και γυναίκα. Ήταν ευκαιρία! Μα τι τύχη! Και με πλήρωνε κιόλας, ένα ποσό ελαφρώς πάνω από την τιμή αγοράς (με μπλοκάκι φυσικά, ώστε να μην έχει καμία εργασιακή ευθύνη προς εμένα και να είναι ασαφείς οι όροι της παροχής εργασίας μου, χωρίς ωράριο, χωρίς συγκεκριμένη άδεια) – αλλά με πλήρωνε εγκαίρως! Περίπου. Αλλά θα με μάθαινε τη δουλειά και θα μου έδινε το γραφείο! Λίγη υπομονή ας έκανα, μερικά χρόνια μόνο, και μετά όλα θα πήγαιναν ρολόι. 

Καμία υπομονή και καμία ανοχή. Κάθε μέρα που γύριζα σπίτι ήμουν έναν σακί σφιχτοδεμένο που ξεχείλιζε θυμό, κούραση και απογοήτευση. Έφυγα στους οχτώ μήνες ενάντια στις συμβουλές όλων. Ήμουν τυχερή που είχα το προνόμιο να το κάνω. Ξέρω πολύ καλά ότι δεν το έχουν όλες και όλοι. Ζούσα με τις λίγες οικονομίες μου και με αβέβαιο μέλλον αλλά ήξερα ότι έτσι δεν ήθελα να δουλέψω. Το περιβάλλον της δουλειάς μου θα έπρεπε να είναι ανθρώπινο. Έψαχνα εναλλακτικές έξω όταν ήρθε η επόμενη ευκαιρία.

Το δεύτερο γραφείο δεν είχε φωνές. Το «αφεντικό» μιλούσε κόσμια. Όμως δεν είχα αντικείμενο ούτε ιδιαίτερες προοπτικές εξέλιξης. Θα είχα όσο ήμουν εκεί έναν ταπεινό μισθό για να κάνω κάτι σαν δικηγορική γραμματειακή υποστήριξη. Κι αυτό γιατί ο δικηγόρος αυτός προσλάμβανε μόνο γυναίκες δικηγόρους γιατί έλεγε ότι είναι πιο σταθερές από τους άντρες, δε φεύγουν εύκολα. Θέλουν απλώς ένα μισθό. Και όλη τη δουλειά που κάναμε την παρουσίαζε ως δική του. Στους πελάτες ήθελε να πηγαίνουμε καφέδες.

Έπρεπε να φεύγουμε πάντα βράδυ, είτε είχαμε δουλειά είτε όχι, για να μας βλέπει να είμαστε εκεί, στις καρέκλες του, σύμβολο της επιτυχίας του.

Ε λοιπόν, ξέρετε, ενώ είναι εξαιρετικά χρήσιμη η δουλειά της γραμματέως, εξίσου σημαντική με τη δική μου σε ένα γραφείο, δεν είναι η δουλειά μου. Είμαι δικηγόρος στο επάγγελμα και έχω αντίστοιχες φιλοδοξίες. Θέλω να δείξω τι μπορώ να κάνω, να σκαλίσω τις λεπτομέρειες μια σύνθετης υπόθεσης και να βρω το νικητήριο συνδυασμό πληροφοριών, να συνδυάσω, να δημιουργήσω όσο μπορώ μέσα σε αυτά τα στενά όρια. Εκεί δε θα το έκανα ποτέ. Έφυγα μετά από ένα χρόνο.

Στην επόμενη συνέντευξη που έκανα ήξερα πια τι θέλω και τι μπορώ να κάνω και ήμουν αποφασισμένη ότι ή θα το πάρω εδώ ή θα το βρω στο εξωτερικό. Σε συνέντευξη με εταιρεία εξειδικευμένη στο αντικείμενό μου, είπα ευθέως και ευθαρσώς, αν θέλετε κάποιον να τον βλέπετε να κάνει υπερωρίες όσο κάθεται, δεν είμαι εγώ. Μπορώ να κάνω αυτό και αυτό και τα κάνω καλά. Θέλω να επενδύσω στην εταιρεία σας αν θέλετε να επενδύσετε σε μένα αλλά για να γίνει αυτό χρειάζομαι ισορροπία μεταξύ προσωπικού χρόνου και εργασίας. Και θα κυνηγήσω θέσεις ευθύνης. Η συνεργασία μας μπορεί και πρέπει να είναι αμοιβαία ωφέλιμη και ξέρω ότι από την πλευρά μου μπορώ να το παράσχω. Εσείς?

Και κάπως έτσι βρέθηκα να δουλεύω γύρω στα 30 σε μία πολυεθνική εταιρεία μονόκερο.  Έχω ευθύνες και προοπτικές εξέλιξης. Είμαι η μοναδική και πρώτη γυναίκα συνεργάτης στο τμήμα μου. Θα το αλλάξουμε κι αυτό. Οι άντρες με τους οποίους συνεργάζομαι έμαθαν γρήγορα να μη με υποτιμούν. Δε χρειάστηκε να υψώσω ποτέ τον τόνο της φωνής μου. Γίνομαι δυσάρεστη αυτόματα και ψυχρά όταν χρειαστεί, όχι συχνά. Πληρώνομαι εξαιρετικά και δουλεύω οχτάωρο.

Είμαι γυναίκα δικηγόρος στην Ελλάδα και η εργασιακή ζωή μου δεν είναι κόλαση.

Έχουμε πολλές ιδέες για το μέλλον μας που χτίζονται γύρω από στερεότυπα. Τελικά δεν αντιπαθούσα τόσο τη δικηγορία όσο εκείνη τη στενή πραγματικότητα της δικηγορικής καριέρας που νόμιζα ότι αναγκαστικά μου αναλογούσε γιατί δεν άκουγα ποτέ καμία ιστορία επιτυχίας. Αν λοιπόν βρίσκεται κάποια στη θέση μου και έχει το προνόμιο να μπορεί να φύγει από ακατάλληλες δουλειές αλλά έχει μάθει να φοβάται, να μη διεκδικεί και να θεωρεί δεδομένο ότι ως εργαζόμενη –δικηγόρος ή μη – στην Ελλάδα θα υποφέρει, να μια ανέλπιστη ιστορία επιτυχίας. Χωρίς κονέ και χωρίς να νιώσω ποτέ ότι η νομική είναι το αρχαίο κάλεσμα των προγόνων μου για το οποίο είμαι φτιαγμένη. Με προσπάθεια, κάποια τύχη, αρκετό θάρρος και θράσος, και το προνόμιο της οικονομικής βοήθειας των γονιών μου όσο σπούδασα.

Όποιος έχει τη δυνατότητα να μη συμβιβαστεί με το ελάχιστο, ας το κάνει. Ας μη φοβηθεί. Η ανασφάλεια κάποιες φορές είναι προτιμότερη από την καθημερινή τριβή μιας ζοφερής εργασιακής κατάστασης που μας ροκανίζει από τη βάση και μας βγάζει εκτός ισορροπίας σε κάθε άλλο τομέα της ζωής. Κι έτσι ίσως βοηθήσουμε κι εκείνους που δεν έχουν το αντίστοιχο προνόμιο να βρουν μια πιο ανθρώπινη αγορά εργασίας να τους περιμένει. Κάτι σα να ανεβαίνει η βάση για όλους., εκείνος ο παλιός εφιάλτης των πανελληνίων που ήταν ο μεγάλος φόβος πολλών μικρών και αθώων από εμάς, σε μία πιο αξιόλογη εκδοχή.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News