in

Νέα στήλη: Πώς η γλώσσα που χρησιμοποιούμε εξαφανίζει ή υποτιμά τις γυναίκες επαγγελματίες

«Γιατρός» ή «γιατρίνα»;

Το χειρότερο, νομίζω, με τα στερεότυπα και την παγίωση ιδεολογιών, όπως ο σεξισμός και ο ρατσισμός, είναι όταν τροφοδοτούνται πλέον χωρίς τη θέλησή μας, όταν τα αναπαράγουμε υποσυνείδητα χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

Το χειρότερο, νομίζω, με τα στερεότυπα και την παγίωση ιδεολογιών, όπως ο σεξισμός και ο ρατσισμός, είναι όταν τροφοδοτούνται πλέον χωρίς τη θέλησή μας, όταν τα αναπαράγουμε υποσυνείδητα χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε. Εγώ, για παράδειγμα, δεν είχα ποτέ αναρωτηθεί γιατί χρησιμοποιούσα τη λέξη γιατρός αντί για γιατρίνα, μέχρι να σπουδάσω Γλωσσολογία και Κριτική Ανάλυση Λόγου. Και τώρα που το συνειδητοποίησα, σκέφτομαι πόσες φορές συνέβαλα κι εγώ άθελά μου στην εξαφάνιση του θηλυκού γένους από τη γλώσσα.

Η γλώσσα είναι ένα κατεξοχήν κοινωνικό κατασκεύασμα, το οποίο αντανακλά τον τρόπο που σκεφτόμαστε και τις κοινωνικές σχέσεις και δομές. Η γλώσσα, όμως, δεν αντανακλά μόνο αλλά ταυτόχρονα διαμορφώνει και την κοινωνία μέσω της τεράστιας δύναμης που διαθέτει να κατευθύνει και να επηρεάζει τη σκέψη μας. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν κύκλο, με βάση τον οποίο η γλώσσα καθορίζεται από το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και το ανατροφοδοτεί περαιτέρω. Όταν αυτός ο κύκλος αναπαράγει στερεότυπα και ιδεολογίες που μειώνουν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, όπως τις γυναίκες εν προκειμένω, πρέπει να σπάσει, ώστε η γλώσσα να μπορέσει να διαμορφώσει τη σκέψη μας με νέους όρους.

fe3d5a61b55493d068694d26e4bc2350

Το πώς θα σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος είναι ένα πρόβλημα που αφορά όλες τις κοινωνικές πρακτικές, άρα και τη γλώσσα. Δύσκολα. Με συνειδητοποίηση αρχικά. Για να σταματήσουν οι λέξεις -με την ιδεολογία που κουβαλούν από πίσω τους- να μοιάζουν τόσο φυσικές.

Ένα κλασικό παράδειγμα, στο οποίο η γλώσσα αντικατοπτρίζει τον τρόπο σκέψης της κοινωνίας μας και την ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών στον επαγγελματικό τομέα, είναι η υπεροχή των αρσενικών ουσιαστικών, όταν αναφερόμαστε σε επαγγέλματα που απολαμβάνουν υψηλής κοινωνικής αποδοχής. Οι λέξεις γιατρός, μηχανικός, δικηγόρος (για να ασχοληθούμε με τα πιο διαδεδομένα) είναι αρσενικού γένους και η μόνη επιλογή που έχουμε, για να αναφερθούμε σε γυναίκα που ασκεί αυτό το επάγγελμα είναι απλώς το θηλυκό άρθρο (η γιατρός, η δικηγόρος κλπ).

Αυτό δηλαδή που κάνουμε με τη γλώσσα είναι να εξαφανίζουμε τις γυναίκες από ένα πεδίο δραστηριότητας, το οποίο αφορά ενεργούς, έξυπνους και μορφωμένους ανθρώπους με τη δυνατότητα να βγάλουν πολλά χρήματα. Δεν έχουμε, όμως, άλλη επιλογή; Το χειρότερο είναι ότι η επιλογή που μας δίνεται από τη γλώσσα και η οποία προφανώς αντανακλά το συλλογικό υποσυνείδητο, είναι εξίσου προβληματική. Αν αποφασίσουμε να χρησιμοποιήσουμε τα αντίστοιχα ουσιαστικά θηλυκού γένους (γιατρίνα, δικηγορίνα, βουλευτίνα), όταν βέβαια υπάρχουν, θα διαπιστώσουμε ότι αυτά έχουν αρνητική συνυποδήλωση, αφού σημαίνουν κάτι κατώτερο ή ευτελές για το εν λόγω επάγγελμα και σε καμία περίπτωση δεν έχουν το ίδιο κύρος με τα αντίστοιχα αρσενικά.

Αν ψάξει κανείς στον Εθνικό Θησαυρό Ελληνικής Γλώσσας, το βασικότερο σώμα ελληνικών κειμένων με πάνω από 47 εκατομμύρια λέξεις, θα διαπιστώσει ότι η λέξη γιατρίνα εμφανίζεται μόνο 24 φορές! Οι προτάσεις, μάλιστα, στις οποίες εμπεριέχεται, είναι ενδεικτικές:

«Δεν μου έκανε καρδιά να ερωτευτώ καμία από τις γιατρίνες ή τις νοσοκόμες»

«Η γιατρίνα αισθάνθηκε ταπεινωμένη»

«Ο Σάκης να μπλέξει με μία γιατρίνα που ‘χε τις γκόμενες δέκα το μήνα;»

Πουθενά δεν εμφανίζεται αυτή η λέξη σε μια πρόταση που δηλώνει καθαρά και μόνο το επάγγελμα ενός ανθρώπου, όπως το αρσενικό ουσιαστικό γιατρός. Για τη λέξη δικηγορίνα δεν μπόρεσα να βρω δεδομένα, γιατί απλώς εμφανίζεται μόνο 2 φορές.

039c4b8562e9ba78156812058ed902bc

Μπορούμε, συνεπώς, να μιλήσουμε για διπλή παγίδευση των γυναικών. Αν μια γυναίκα αποφασίσει να χρησιμοποιήσει το θηλυκό ουσιαστικό, για να αναφερθεί στον εαυτό της και τη δουλειά της, τότε κινδυνεύει να μην την πάρουν στα σοβαρά και να παρουσιαστεί ως κατώτερη. Αν θελήσει να αποφύγει αυτόν τον κίνδυνο και χρησιμοποιήσει την παραδοσιακή λέξη, το αρσενικό δηλαδή ουσιαστικό, τότε διαιωνίζει την κατάσταση και τη γλωσσική παγίωση της υποτίμησης των γυναικών.

Λίγες γυναίκες έχουν το θάρρος να σπάσουν αυτό το φαύλο κύκλο. Για να μπορέσει να γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει γυναίκες εγνωσμένου κύρους, των οποίων η θέση και η υπόληψη δεν διακυβεύεται, να τολμήσουν να προωθήσουν τη γλωσσική αλλαγή χρησιμοποιώντας τη θηλυκή εκδοχή των ουσιαστικών, όταν αναφέρονται στον εαυτό τους. Όπως κάποιες εμπνευσμένες καθηγήτριες πανεπιστημίου στην Ελλάδα που υπογράφουν ως κοσμητόρισσα και όχι κοσμήτωρ.

Μάθαμε πως το «φυσιολογικό» σε αυτά τα ουσιαστικά (μα και στο άνθρωπος ακόμα) είναι το αρσενικό. Το να το ξεμάθουμε είναι σίγουρα μια πολύ καλή αρχή.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News

35 Comments
δημοφιλέστερα
νεότερα παλαιότερα
Ενσωματωμένα σχόλια
Δείτε όλα τα σχόλια
Lifoworm
Lifoworm
4 χρόνια πριν

Χωρίς να έχω τις γνώσεις σου στη γλωσσολογία αλλά ως απλή χρήστης της ελληνικής γλώσσας μπορώ να πω ότι δεν μ ενοχλεί καθόλου να ειμαι η μηχανικός, η δικηγόρος κλπ. Εξάλλου ένα σωρό άλλα θηλυκά ουσιαστικά τελειώνουν σε -ος. Η πρόοδος, η μέθοδος, η οδός, η δοκός, η κιβωτός, η ψήφος κλπ κλπ.

Αντίθετα το να λέμε η γιατρινα ή η δικηγορίνα μου φαίνεται υποτιμητικό, σίγουρα γιατί υποσυνείδητα έχω επηρεαστεί από τα παραδείγματα που αναφέρεις. Στα αγγλικά όμως με ενοχλεί ο όρος chairman για γυναίκα, προτιμώ την προσφώνηση chairwoman.

Elfa
Elfa
4 χρόνια πριν
Απάντηση σε  Lifoworm

Επίσης στον κλάδο των νηπιαγωγων όπου μέχρι πρότινος το 100% ήταν γυναίκες, δεν υπάρχει καμία προσπάθεια να βρεθεί θηλυκό της λέξης.

mongrel
mongrel
4 χρόνια πριν
Απάντηση σε  Lifoworm

Μαζί σου, lifoworm, άλλωστε εμένα η αίσθηση μου είναι ότι χρησιμοποιώντας έναν τύπο με δύο άρθρα για να δηλώσουμε το γένος, καθόλου δεν “εξαφανίζουμε τις γυναίκες από ένα πεδίο δραστηριότητας, το οποίο αφορά ενεργούς, έξυπνους και μορφωμένους ανθρώπους με τη δυνατότητα να βγάλουν πολλά χρήματα.” το αντίθετο, όσο περισσότερο χρησιμοποιείται, τόσο χάνει στη συνείδηση όλων μας τον αρχικό αρσενικό του χαρακτήρα. (με την ευκαιρία, να επαναλάβω κάτι που είχα σχολιάσει και παλιότερα, γιατί στο μάντρα του Α, μπα η λύση είναι ” ο” ψυχολόγος; όταν μπορούμε, είναι μια χαρά να λέμε “θα πάω σε γιατρό”, η “σε ψυχολόγο”.) η χρήση… Διαβάστε περισσότερα »

The scientist_91
The scientist_91
4 χρόνια πριν
Απάντηση σε  Lifoworm

Συμφωνώ απόλυτα Lifoworm!Ασε που ενίοτε καταντά ακόμα πιο γραφικό.Π.χ.θυμαμαι τη μάνα μου να ρωτάει για την πρόοδο μπυ ατο σχολείο «Πού ειναι η αγγλικού/γαλλικού σου;».

Επισης,υπάρχουν και αλλα επαγγέλματα-ενα που μου έρχεται ειναι ο/η φαρμακοποιός.Τι θα πω;Πηγα στην φαρμακοποια;Νομιζω ότι ο εμπροθετος προσδιορισμός «σε» π.χ. Πηγα σε γιατρό,σε φαρμακοποιό κτλ,μπορει να γλυτωσει αυτό το ατόπημα του γένους.Όπως άλλωστε,και η χρήση του θηλυκού άρθρου..

leas
leas
4 χρόνια πριν
Απάντηση σε  Lifoworm

Lifoworm, συμφωνώ απολύτως με αυτό που λες. Ώρα είναι να τα βάλουμε και με τη λέξη άνθρωπος (έχω διαβάσει ή ακούσει -δεν θυμάμαι- το η ανθρωπίνα και γέλασα. Να αλλάξουμε και το ουδέτερο το άτομο και να το κάνουμε ο άτομος και η ατομίνα. Τώρα αν κάποιος συμβουλευτεί έναν μηχανικό και πει ‘είχα ραντεβού με τον μηχανικό’ αντί να πει ‘είχα ραντεβού με την μηχανικό’, ναι εκεί χρειάζεται αλλαγή.

verve de vie
verve de vie
4 χρόνια πριν

Εμενα το γλωσσικο επιχειρημα δε με πειθει. Εκτος απ τα ουσιαστικα που αναφερθηκαν και τα επιθετα ειναι συχνα δικαταληκτα καιτοι τριγενη οπως ο, η σαφης, ο, η εκτενης κλπ. Νομιζω οτι η γλωσσα ειναι ηδη πλουσια, εχω και την αγαπη μου στην καθαρευουσα & τα αρχαιοπρεπη ως πιο περιεκτικα, οποτε το να υπογραφω ως “δικηγορινα” το κοβω χλωμοτατο!

Leave it to Beaver
Leave it to Beaver
4 χρόνια πριν

Όλα αυτά είναι άνευ νοήματος μέχρι η γράφουσα να απαιτήσει να υπάρχει γυναικεία εκδοχή των λέξεων ΚΑΙ σε βαριά, “ταπεινά” και χωρίς πρεστίζ επαγγέλματα όπως σκουπιδιάρης, βοθρατζής, οικοδόμος κλπ που είναι ταυτισμένα με το ανδρικό φύλο. Αλλιώς μιλάμε απλά για double standards.

no-no
no-no
4 χρόνια πριν

Πάρα πολύ ενδιαφέρον! Πρόσφατα συνειδητοποίησα ότι στη γερμανική γλώσσα υπάρχουν κάποια επαγγέλματα με θηλυκή κατάληξη, τα οποία στα ελληνικά είναι μόνο γένους αρσενικού: die Managerin, die Bareterin, die Ingenieurin: μάνατζερ, σύμβουλος, μηχανικός. Και άλλα, όπως γιατρός, ακόμη και η καγκελαριος, die Kanzlerin Merkel. Θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε και σε άλλες γλώσσες τι ισχύει.

Μίλτος Παπάρας
Μίλτος Παπάρας
4 χρόνια πριν
Απάντηση σε  no-no

Aυτο συμβαίνει γιατί στη γερμανική γλώσσα ούτως ή άλλως, κολλάς ένα in και τα παντα γίνονται γένους θηλυκού. Die Leuterin(η δασκάλα) , die Kundin(η πελάτισσα) , die Kollegin(η συνάδελφος) , die Freundin (φίλη) κτλ.
1Βεβαια στα γερμανικά δεν υπάρχει ο όρος νοσοκόμoς. Η νοσοκόμα είναι Κrankenschwester(η αδελφή του αρρωστου ας το πουμε) ενώ ο αδελφός δεν υπάρχει. Ο νοσηλευτη ς στο πιο επισημο είναι Krankenpfleger που παλι το θηλυκό είναι Κrankenpflegerin.
Δεν είναι θέμα σεξισμου η μη σεξισμου, έτσι φτιάξανε τη γλώσσα τους οι άνθρωποι.

PJ
PJ
4 χρόνια πριν
Απάντηση σε  Αλεξιάννα Τσότσου

Ενδιαφέρον, αλλά σχεδόν πέντε χρόνια εδώ δεν το έχω δει ούτε μια φορά αυτό.

Γβρμ
Γβρμ
4 χρόνια πριν

Αχέμ, λίγο μπερδεμένα μας τα λετε. Αν το πρόβλημα είναι με τα τριγενή και δικατάληκτα, πρέπει απλως να το ξεπεράσετε. Για να το πω λιανότερα, η είσοδος, η μέθοδος, η οδός κλπ δεν είναι θηλυκά ουσιαστικά με αρσενική κατάληξη λόγω πατριαρχίας. Είναι απλως θηλυκά με κοινή κατάληξη με τα αρσενικά. Αν το πρόβλημα είναι με το ότι η γιατρίνα ακούγεται/χρησιμοποιείται μειωτικά, παρολο που υποψιάζομαι ότι ισχύει ακριβώς επειδή είναι λιγότερο λόγιος τύπος από το «η γιατρός», προφανώς και υπάρχει πρόβλημα στη βάση του ότι δημιουργήθηκε νέα θηλυκή κατάληξη με μόνη (; Ενδεχομενως) χρήση να υποβιβάσει ολόκληρη την κατηγορία των γυναικών… Διαβάστε περισσότερα »

Vasilis
Vasilis
4 χρόνια πριν

Πώς γίνεται κάποιος γλωσσολόγος να αναρωτιέται αυτά τα πράγματα;

Χαος
Χαος
4 χρόνια πριν

Και τι θα λεμε ρε παιδια? Αφου υπαρχει το “ο” “η” μπροστα. Και υπαρχουν περιπτωσεις που δεν ξερεις το φυλο απο πριν, πας πχ σε δημοσιο νοσοκομειο, δε ξερεις αν θα ειναι γιατρος η γιατρινα θα πρεπει να ρωτας απο πριν αν ειναι αντρας η γυναικα για να τον/την αποκαλεσεις αναλογα?Επισης δε μπορω να σκεφτω καν να λεω “η ψυχολογα” ή “ψυχολογινα” ή “ψυχογιατρινα” ,και δεν ειναι οτι μου φαινεται υποτιμητικο η κατι τετοιο. Και μου φαινεται και περιπλοκο να κατσουμε να αλλαξουμε ολες τις λεξεις. Αντιστοιχα,στα ζωα πχ λεμε η γατα, ο γατος λεμε οταν ξερουμε σιγουρα οτι ειναι… Διαβάστε περισσότερα »

loglady
loglady
4 χρόνια πριν

Ένας λόγος για τον οποίο η κατάληξη -ίνα θεωρείται ότι μεταφέρει υποτιμητική χροιά είναι διότι σε συγκεκριμένες λέξεις όντως λειτουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο. Ένα παράδειγμα είναι το ουσιαστικό θεατρίνος-θεατρίνα. “Θεατρίνος” σημαίνει ο υποκριτής, όμως παλαιότερα, οι γυναίκες που ασχολούνταν με το θέατρο και την υποκριτική αποκαλούνταν “θεατρίνες” (οι αντίστοιχοι άνδρες “ηθοποιοί”). Μάλιστα, η λέξη “θεατρίνα” είχε μεγάλο (αρνητικό) σημασιολογικό φορτίο για την ελληνική κοινωνία πριν κάποιες δεκαετίες, υποδηλώνοντας όχι μόνο κάτι το ελαφρύ, αλλά και οδηγώντας σε συνειρμούς για τη σεξουαλική δραστηριότητα του υποκειμένου που προσδιόριζε. Με άλλα λόγια, οι θεατρίνες θεωρούνταν χαζοβιόλες που “τα πέταγαν έξω” και ήταν,… Διαβάστε περισσότερα »

otter
otter
4 χρόνια πριν

Θα τα βάλουμε και με τη λέξη άνθρωπος τώρα.