Κίρκη: συζητήσαμε για το βιβλίο, με αφορμή το βιβλίο

(Συνέχεια από το Κίρκη: συζητήσαμε για το βιβλίο, με αφορμή το βιβλίο-μέρος 1ο)

Αλλά ας επανέλθουμε στην Κίρκη και στους ήρωες με τους οποίους οι συναντήσεις τη βοηθούν να βρει το δρόμο της. Ο αγαπημένος της αδερφός Αιήτης, ο οποίος έχοντας πρόσβαση στις σάλες της ανδρικής εξουσίας ανακαλύπτει τη δύναμή του πολύ νωρίτερα από την ίδια, την εγκαταλείπει, ξεχνώντας εντελώς πόσο τον φρόντισε. Αναπαράγει και ο ίδιος τον φρικτό, άτεγκτο τρόπο άσκησης εξουσίας που διδάχθηκε στα παλάτια του Ηλιου. Και προστίθεται στους θεούς που απο τη μία σκιαγραφούν τον αγώνα της Κίρκης να διαφοροποιηθεί, να ανακαλύψει τη δύναμή της, αλλά παράλληλα να διατηρήσει την “ανθρωπιά” της, την ενσυναίσθησή της. Από την άλλη συμβολίζουν για τη συγγραφέα του προνομιούχους αυτού του κόσμου, οι οποίοι σύμφωνα με έρευνες ”όσο πιο πολλά χρήματα προνόμια και εξουσία έχουν, αν δεν το αντιπαλέψουν -και είναι εφικτό να το αντιπαλέψουν αν το έχουν στο νου τους- τα επίπεδα ενσυναίσθησης πέφτουν.

Τον καιροσκόπο Ερμή η Κίρκη τον αποκρυπτογραφεί γρήγορα και τον κατατάσσει στην κατηγορία “περιστασιακό σεξ άνευ δέσμευσης”, το οποίο δεν δαιμονοποιείται, δεν ενοχοποιείται, ούτε περιπλέκεται. Είναι απλά αυτό που είναι, περιστασιακό σεξ και παρέα άνευ δέσμευσης, ένα ευχάριστο διάλειμμα στη μοναξιά της Κίρκης και τίποτα παραπάνω. Ο Δαίδαλος, με τον οποίο η Κίρκη συνδέεται για ελάχιστο χρονικό διάστημα λόγω της ευφυΐας του, της εφευρετικότητας και της συμπόνιας του, μεγαλώνει το γιο του ως μονογονέας, μακριά από το στερεότυπο που θέλει την ανατροφή των παιδιών να είναι γυναικεία δουλειά, ταιριάζει στην Κίρκη γιατί τους συνδέει η τέχνη τους. Όμως δυστυχώς δεν είναι παρά μία σύντομη συνάντηση σε ένα σταυροδρόμι η συνάντηση του θνητού που λατρεύεται σαν θεός μέσα από την εφευρετικότητά του και της θεάς που πρέπει να κοπιάσει σα θνητή για να ανακαλύψει τη μαγεία της. Οι άνδρες που περνάνε από το νησί της εκμεταλλεύονται τη φιλοξενία της και τη βιάζουν. Έτσι η Κίρκη μπαίνει σε εγρήγορση να αυτοπροστατευτεί και εφεξής μεταμορφώνει προληπτικά εξαρχής τους μελλοντικούς επισκεπτες σε γουρούνια (αν και η Κίρκη έχει το χάρισμα της μεταμόρφωσης, δεν επιλέγει η ίδια σε τι θα μεταμορφωθεί ο καθένας. Στην πραγματικότητα τα “θύματά” της μεταμορφώνονται σε αυτό που είναι στην ουσία τους).  Και κάπου εκεί φτάνει στην Αία ο Οδυσσέας.

Η Miller συμπαθεί τον Οδυσσέα, γιατί, όπως λέει, από την Οδύσσεια διαφαίνεται πως είναι από τους λίγους ήρωες των αρχαίων κειμένων που βλέπουν τη γυναίκα ως ισότιμη (κάτι που αμφισβητείται στο πολύ ωραίο ποίημα της Χλόης Κουτσουμπέλη, αλλά διατηρείται στην Κίρκη). Όμως εδώ, ο Οδυσσέας που ξέρουμε από το σχολείο αποδομείται. Γίνονται ξεκάθαρες τόσο οι παγαποντιές του, όσο και οι πολλές αρνητικές συνέπειες του μακροχρόνιου πολέμου στον ίδιο (ο κουρασμένος ήρωας σταδιακά παρουσιάζει συμπτώματα PTSD), στους συντρόφους-συμπολεμιστές και στην κοινωνία της Ιθάκης. Μια κοινωνία που από την μακροχρόνια εμπλοκή σε πόλεμο θρηνεί απώλειες και βρίσκεται υπό διάλυση. Πρόκειται για μία συμβολική απόρριψη του προτύπου του άνδρα ήρωα-πολεμιστή.

Η ίδια η Ομηρική αφήγηση του Οδυσσέα αποδομείται (η ιστορία της Κίρκης είναι μία από τις λίγες που αφηγείται με τα ίδια του τα λόγια ο Οδυσσέας στη ραψωδία Κ΄, όπου το παίζει ιστορίας). Σύμφωνα με τα λόγια του Ομηρικού Οδυσσέα η Κίρκη γονατίζει μπροστά του, σύμφωνα με την αφήγηση της Μιλερικής Κίρκης, η Κίρκη δεν πολυψάρωσε κιόλας μπροστά στον ατρόμητο ήρωα. Η συγγραφέας εξηγεί πως αυτό που σταδιακά τους δένει είναι ότι είναι και οι δύο survivors. Για την Κίρκη ο Οδυσσέας δεν είναι ούτε εκμεταλλευτής, όπως ο  Γλαύκος, ούτε ασφαλής επιλογή της πλάκας όπως ο Ερμής. Είναι ένας άνθρωπος με τον οποίον έχει σημεία σύνδεσης, για τον οποίο όμως αναγνωρίζει εξαρχής ότι είναι περαστικός. Και βλέπει τα τρωτά του σημεία, προστατεύει τον εαυτό της. Με άλλα λόγια είναι και ο Οδυσσέας ακόμη ένας άνθρωπος που “πρέπει” να περάσει από τη ζωή της Κίρκης, για να καταλάβει η ίδια τι θέλει και τι αξίζει σε μια σχέση, να αποδομήσει το κλασικό πατριαρχικό στερεότυπο και να είναι έτοιμη για μια σχέση με κοινό όραμα ευτυχίας.

Από τη σχέση αυτή προκύπτει ο Τηλέγονος και μία -επιτέλους!- ρεαλιστική απόδοση της μητρότητας και της μονογονεϊκότητας. Ο Τηλέγονος είναι ένα “δύσκολο” παιδί. Μέσα από τη σχέση του με τη μητέρα του (ξεκινώντας από τη μεγάλη προσπάθεια της Κίρκης να συνδεθεί μαζί του ως βρέφος και φτάνοντας στο σημείο που καταφέρνει να τον αποχωριστεί) βλέπουμε ολοκληρωμένα και χωρίς ωραιοποιήσεις τους αγώνες, τις ενοχές,  τις αγωνίες, τις ματαιώσεις και τον πόνο που συνεπάγεται η μητρότητα. Παράλληλα βλέπουμε και τη δυσκολία και το emotional labour που συναντούν συχνά οι γυναίκες που αναλαμβάνουν να αναπληρώσουν την απουσία, τα κενά και τις αδυναμίες του “λάθος” πατέρα. Στα μάτια του Τηλέγονου ο απόντας, απροσπέλαστος γονέας ηρωοποιείται. Ο Τηλέγονος ρωτάει συνεχώς την Κίρκη για τον Οδυσσέα και τις ιστορίες του και φαίνεται σαν να μην αντιλαμβάνεται τους κόπους, τις θυσίες αλλά και την (θεϊκή) ουσία της μητέρας του, την οποία θεωρεί δεδομένη. Και σαν έφηβος επιθυμεί με όλη του την ψυχή να φύγει μακριά της.

Προκειμένου να τον προστατεύσει η Κίρκη είναι διατεθειμένη να ρισκάρει ακόμη και την ίδια της τη ζωή. Όταν αισθάνεται να απειλείται η ταυτότητα που για πολλα χρόνια την καθορίζει, εκείνη της μητέρας που έχει την δύναμη να προστατευει τον γιο της από τους θεούς και με αυτόν τον τρόπο να έχει κάποιο έλεγχο στη ζωή της στην εξορια, αποφασίζει να αποκτήσει ένα δυνατό όπλο με κάθε θυσία. Παραμερίζει τους φοβους και τον πόνο που νιώθει και καταλήγει να φέρει εις πέρας έναν τεράστιο άθλο που κανείς θνητός ή θεός δεν είχε μέχρι τότε τολμησει: να αντιμετωπίσει έναν αρχαίο θεό στα βάθη της Θάλασσας και να δεχτεί να βιώσει αφόρητο πόνο σε αντάλλαγμα για το όπλο που θα της δώσει δύναμη.

Το Σαλάχι της παραχωρεί το κεντρί του, ένα όπλο που κανένας άλλος θεός δεν έχει καταφέρει μέχρι τότε να αποκτήσει, σε έναν ισχυρό συμβολισμό για το τι μπορεί η καθεμια μας να καταφέρει όταν είναι αποφασισμένη να αντιμετωπίσει τους φόβους της. Το όπλο το οποίο τελικά κρατάει ο Τηλέγονος, όταν ο πατέρας του, θολωμένος από θυμό του επιτίθεται και βρίσκει το θάνατο. Ο Τηλέγονος επιστρέφει συντετριμμένος στην Αία μαζί με την Πηνελόπη και τον Τηλέμαχο. Η Μιλερική απόδοση της Πηνελόπης αποκαθιστά και εκείνη στα μάτια μας, από παθητική, υπομονετική σύζυγο σε μία δυναμική και ευφυή γυναίκα που αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα τόσο για τον σύζυγό της, όσο και για τα δικά της λάθη. Η συνάντηση της Κίρκης με την Πηνελόπη είναι μία υπέροχη απεικόνιση για το πως οι γυναίκες μπορούν να είναι φίλες και σύμμαχοι.  Η Πηνελόπη όμως δεν είναι η μοναδική σύμμαχος που κερδίζει η Κίρκη. Ο ευγενικός, ήπιος Τηλέμαχος δεν έχει καμία δίψα για τις ιαχές πολέμου και τους ηρωισμούς που τόσο αγαπούσε ο πατέρας του και ερωτεύεται την Κίρκη.

Το τέλος της ιστορίας βρίσκει την ηρωίδα να αποδέχεται την ενηλικίωση του Τηλέγονου και να τον αφήνει επιτέλους να φύγει από τη μητρική προστασία και να ταξιδέψει βασιζόμενος στις δικές του δυνάμεις. Να αντιμετωπίζει ατρόμητη τον πατέρα της κερδίζοντας την ελευθερία της και συνειδητοποιώντας πως είχε στα χέρια της τον τρόπο να τον απειλήσει από την αρχή, έφτανε απλώς να παραμερίσει το πέπλο που την εμπόδιζε να δει την αληθινή δύναμή της. Να επιτρέπει στον εαυτό της να συντροφευτεί από έναν άνδρα ισάξιό της, με τον οποίο ταιριάζει λόγω των κοινών δυνατών τους σημείων και όχι λόγω των τραυμάτων τους. Να χρησιμοποιεί το κεντρί, το πανίσχυρο όπλο που απέκτησε ούσα διατεθειμένη να πονέσει προκειμένου να διορθώσει το μεγάλο λάθος του παρελθόντος της και να το ξορκίσει. Και με τον άθλο αυτό (την εξολόθρευση της Σκύλλας) να φτάνει στην λύτρωση. Η Κίρκη έχει στα χέρια της όλη τη δύναμη του κόσμου και την έχει αποκτήσει χωρίς να χάσει την ενσυναίσθηση, τη συμπόνια και όλα τα όμορφά της κομμάτια. Η ιστορία τελειώνει όπως ξεκινάει με την Κίρκη να χρησιμοποιεί και παλι μώλυ, το αντίδοτο των υγρών φαρμάκων, όχι για να μεταμορφώσει κάποιον θνητό σε θεό, αλλά για να αποκαλύψει τη δική της υπέροχη ουσία και να μας θυμίσει δείξει πως όλη η δύναμη και η ομορφιά κρύβεται στην δυνατότητα της αλλαγής και στην αυτογνωσία.

Η Ιθάκη της Κίρκης, είναι το αντίκρισμα του ειδώλου της στον καθρέφτη με ματιά καθαρή, απαλλαγμένη από διαστρεβλώσεις, ένα αντίκρισμα που καταφέρνει μέσα από περιπέτειες που περιλαμβάνουν μοναξιά που συχνά αγγίζει το σημείο της ερημιάς, αποδόμηση φαντασιώσεων, ανάληψη ευθυνών, κόπο και πόνο. Μόνο που σε αντίθεση με τις περιπέτειες του Οδυσσέα τα κυριολεκτικά ταξίδια της στάσιμης στο νησί της Αίας Κίρκης, είναι ελάχιστα. Και αυτό γιατί το ταξίδι της είναι κατά κύριο λόγο εσωτερικό :“ταξίδεψε η καρδιά και αυτό μου φτάνει”. Το δικό μας επόμενο λογοτεχνικό ταξίδι στις 3/10 έχει ως προορισμό τον κόσμο της Bernardine Evaristo, όπως αυτός παρουσιάζεται στο Κορίτσι, γυναίκα, άλλο. Το Νοέμβριο (στις 7/11) βουτάμε στα βαθιά με Judith Butler και το βιβλίο-ορόσημο της φεμινιστικής θεωρίας Αναταραχή Φύλου και σας ευχόμαστε καλές φθινοπωρινές αναγνώσεις!

(Για την ανταπόκριση Εύα, Trillian και Between Worlds)

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News