Έκανα αίτηση συμμετοχής σε ένα πρόγραμμα σεμιναρίων ενδυνάμωσης γυναικών. Στην πρώτη μας συνάντηση διαδικτυακά σήμερα, η πρώτη ομιλήτρια τόνισε ποσό όμορφες είναι οι leaders μας, και μετά συνέχισε για μερικά λεπτά να λέει ότι όσο έχουμε τα νιάτα μας είμαστε έτσι κι αλλιώς όμορφες και να μη μας απασχολεί αν βγάλαμε ένα σπυράκι γιατί στα νιάτα η ομορφιά είναι πηγαία και να το ευχαριστηθούμε. Ένιωσα να βουλιάζω, μου έφυγε όλος ο ενθουσιασμός. Θα τα έλεγε αυτά σε σεμινάριο που υπήρχαν μόνο άντρες; Γιατί έπρεπε ακόμα και σε σεμινάριο τέτοιου είδους να αναφερθούμε στην ρημάδα την ομορφιά;!;! Γιατί πετιέται παντού; Ίσως το έκαναν σαν ice breaker small talk, αλλά πραγματικά ήταν τόσο μα τόσο απογοητευτικό. Σκέφτηκα να διακόψω τη συμμετοχή μου, ένιωσα πολύ προσβεβλημένη που κάπου που θεωρούσα ότι θα είναι safe space άκουσα πάλι στα πρώτα 5’ για το ποσό όμορφες είμαστε όλες. Έχω άδικο που το πήρα τόσο πολύ άσχημα;
Λέγομαι Στέλλα Κάσδαγλη και είμαι συγγραφέας και συνιδρύτρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Women On Top, που σχεδιάζει και υλοποιεί δράσεις για την επαγγελματική ενδυνάμωση των γυναικών και την ισότητα στην εργασία. Η Λένα μού πρότεινε να απαντήσω στην ερώτησή σου και θα δοκιμάσω να το κάνω όσο καλύτερα μπορώ -πρώτα ως Στέλλα και μετά ως συνιδρύτρια ενός οργανισμού που υλοποιεί δράσεις όπως αυτή που περιγράφεις.
Ως Στέλλα, πρώτα, λοιπόν: όχι, δεν νομίζω ότι έχεις άδικο που το πήρες τόσο άσχημα. Κι εγώ θα το έπαιρνα κάπως έτσι. Όχι μόνο επειδή είναι όντως άσχημο να προσδιοριζόμαστε και να αλληλοπροσδιοριζόμαστε από την εμφάνισή μας, όποια κι αν είναι αυτή, αλλά και γιατί στην προσπάθειά μας να βρούμε καταφύγιο και αλληλεγγύη σ’ έναν κόσμο που ακόμα βράζει από πατριαρχία, συντηρούμε στο μυαλό μας μια φαντασίωση -κι εγώ μαζί σου, καμιά φορά, κάτσε να σου την περιγράψω: ότι είμαστε, λέει, εμείς κι αυτοί/αυτές, οι μεν από τη μία, οι δε από την άλλη, σαν στρατόπεδα.
Πράγμα που σημαίνει, πιστεύουμε, ότι έχουμε την πολυτέλεια να μαζευόμαστε μεταξύ μας και να κρίνουμε το απέναντι στρατόπεδο, να βασιζόμαστε σε πολύ ξεκάθαρες γραμμές για το ποιοι και ποιες βρίσκονται από δω, ποιοι και ποιες βρίσκονται από εκεί, και με βάση αυτές τις γραμμές να οργανώνουμε τις συμμαχίες μας, να σχεδιάζουμε αμυντικά έργα και επιθετικές τακτικές, να αναγνωρίζουμε φίλους, φίλες και εχθρούς από τις στολές τους και να απορρίπτουμε όσους ανακαλύπτουμε ότι κατά λάθος προσχώρησαν στις τάξεις μας.
Είναι μια ωραία φαντασίωση αυτή. Μας βοηθάει να πιστεύουμε ότι, αν κάνουμε τις σωστές επιλογές, θα έχουμε την ευκαιρία να βρεθούμε σε πραγματικά «safe spaces» κι εκεί να χαλαρώσουμε. Μας επιτρέπει να καταφεύγουμε στις πρωταρχικές δομές του καλού και του κακού με τις οποίες μεγαλώσαμε και να αποφύγουμε να κάνουμε αυτό που η Μπρενέ Μπράουν περιγράφει (πολύ πετυχημένα, κατά τη γνώμη μου) ως «να κάνουμε χώρο μέσα μας για δύο ταυτόχρονες αντικρουόμενες αλήθειες».
Κοίτα όμως τώρα τι συμβαίνει. Η πραγματικότητα δεν είναι ποτέ τόσο «καθαρή» και η προσπάθεια για ουσιαστική ισότητα δεν είναι πόλεμος, αλλά προσπάθεια για κοινωνική αλλαγή. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχουν στρατόπεδα δικών μας και άλλων, αλλά ότι όλοι και όλες μας βρισκόμαστε κάτω από την ίδια βροχή. Άλλοι και άλλες βρήκαμε κάπου ένα υπόστεγο ή μια πετσέτα κι έτσι δεν στάζουμε πια, αλλά τα μαλλιά και τα ρούχα μας είναι ακόμα υγρά. Άλλοι και άλλες δεν παραδέχονται καν ότι βρέχει κι έτσι δεν αναζητούν ποτέ κάτι που θα τους βοηθήσει να στεγνώσουν. Υπάρχουν και ομάδες που καταλαβαίνουν ότι κάτι δεν πάει καλά, αλλά στη γειτονιά τους δεν υπάρχουν υπόστεγα, ούτε πετσέτες κι έτσι προς το παρόν δυσκολεύονται να μαζέψουν τα νερά, έστω και λίγο. Κάπως έτσι λειτουργεί η βροχή της πατριαρχίας και είμαστε μαζί βουτηγμένες σε αυτήν. Κι αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχουν safe spaces, αλλά μόνο brave spaces.
Στα brave spaces συνυπάρχουμε με άτομα λιγότερο ή περισσότερο βρεγμένα από εμάς. Πολλές φορές θυμώνουμε με τα μεν και μαθαίνουμε από τα δε -ή το ανάποδο. Κανείς δεν φοράει στολή και είναι δύσκολο να μαντέψουμε τα επίπεδα υγρασίας πάνω τους απλώς και μόνο βλέποντάς τους. Στο κάτω-κάτω, δεν έχει σημασία, γιατί στα brave spaces γνωρίζουμε ότι είμαστε όλοι και όλες βρεγμένοι.
Το ίδιο το πλαίσιο, όμως, και η δική μας στάση απέναντι στη βροχή, μας επιτρέπουν να κάνουμε δύο πράγματα:
Το ένα είναι να μιλήσουμε για τη βροχή. Όταν το κάνουμε, κάποιες και κάποιοι θα είναι πιο δεκτικοί να μας ακούσουν, κάποιες φορές θα μας ακούσουν αλλά δεν θα μας καταλάβουν καλά και άλλες θα βρεθούμε μπροστά σε έναν τοίχο από τον οποίο δεν περνάει τίποτα: στην απέναντι πλευρά οι άνθρωποι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι, εκείνη τη στιγμή, τουλάχιστον, δε βρέχει.
Εδώ, όμως, συμβαίνει κάτι που ξεχνάμε συχνά: όταν μιλάμε για τη βροχή δεν μας ακούνε μόνο εκείνοι και εκείνες στους οποίους προσπαθούμε να αλλάξουμε γνώμη, μας ακούνε και τα άτομα που στέκονται γύρω μας, ακόμα κι αν δεν συμμετέχουν στη συζήτηση απευθείας. Αν σηκώσεις το χέρι και πεις τη δική σου γνώμη, ότι το να αλληλοπροσδιοριζόμαστε, ακόμα και «θετικά», από την εμφάνισή μας δεν είναι συνεπές με τις αρχές της ισότητας και των φεμινισμών, το άτομο που έκανε την αρχή μπορεί να μη συμμεριστεί το επιχείρημά σου (τουλάχιστον όχι εκείνη τη στιγμή), ταυτόχρονα όμως θα σε ακούσουν τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας που, ακριβώς επειδή δεν βρίσκονται εκείνη τη στιγμή στο στόχαστρο της παρατήρησής σου, θα έχουν την ευκαιρία να την σκεφτούν και να την ζυγίσουν ουσιαστικά. Κι αυτό είναι ένα τεράστιο βήμα για όλες.
Το δεύτερο που μπορούμε (και κατά τη γνώμη μου, οφείλουμε) να κάνουμε στα brave spaces, είναι να ρωτήσουμε «γιατί το λες αυτό;». Αυτή η, φαινομενικά απλή και εύκολη ερώτηση, όταν γίνεται με ειλικρινή περιέργεια και ακολουθείται από αυτό που λέμε «ενεργητική ακρόαση» (στην οποία, με απλά λόγια, ακούμε το άτομο που μιλάει με γνήσια προσοχή), μπορεί να αποκαλύψει αμύθητους θησαυρούς πεποιθήσεων, στρεβλώσεων και στερεοτύπων και να μας οδηγήσει σε μια ουσιαστική συζήτηση που δεν βάζει στο στόχαστρο καμία και κανέναν και γι’ αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε η μία την άλλη λίγο πιο καλά.
Κι αυτό είναι σημαντικό γιατί, είπαμε, δεν υπάρχουν safe spaces. Σε όλη μας τη ζωή, κάθε μέρα, βρισκόμαστε και συνομιλούμε με ανθρώπους που είναι λιγότερο ή περισσότερο βρεγμένοι από εμάς. Και, φυσικά, έχουμε πάντα την επιλογή να φύγουμε από κοντά τους (και πρέπει να το κάνουμε, όταν απειλείται η ασφάλειά μας) αλλά αν φεύγουμε πάντα, νομίζω, δε θα φέρουμε ποτέ την αλλαγή.
Και για έναν ακόμη λόγο: από μια ηλικία και μετά, δεν μαθαίνουμε πια τόσα πολλά από σεμινάρια και διαλέξεις, βιβλία και εγχειρίδια, θεωρίες. Μαθαίνουμε περισσότερα η μία από την άλλη και, για να το κάνουμε αυτό, θα πρέπει να καλλιεργήσουμε τα πλαίσια που θα μας επιτρέψουν να μοιραστούμε τη γνώση. Η ενδυνάμωση που υπόσχονται αυτά τα σεμινάρια (σου το λέω γιατί το βλέπω και από τα δικά μας) δεν προέρχεται από τις leaders/guru που οφείλουν να συμφωνούν πάντα μαζί μας ή να μας προσφέρουν την απόλυτη σοφία με την οποία πρέπει να συμφωνήσουμε κι εμείς. Ο δικός τους ρόλος είναι να δημιουργήσουν και να προστατεύσουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορέσουμε όλες (και εκείνες οι ίδιες) να αλληλεπιδράσουμε, να κάνουμε δύσκολες συζητήσεις και να ξεπεράσουμε τα όρια και τις προκαταλήψεις μας, μία ερώτηση τη φορά.
Αλλά τώρα είναι η ώρα να σου απαντήσω και ως συνιδρύτρια του Women On Top: αν σε κάποιο από τα δικά μας σεμινάρια συνέβαινε κάτι που, για κάποιες συμμετέχουσες τουλάχιστον, αντιβαίνει τις αρχές των φεμινισμών, είτε α) επειδή εμείς, σε κάποιο σημείο, είμαστε πολύ βρεγμένες και κάτι έχουμε καταλάβει λάθος, είτε β) επειδή κάποιο άτομο στο οποίο έχουμε εμπιστευτεί έναν ρόλο συντονισμού στον οργανισμό, δεν μπόρεσε, εκείνη τη στιγμή, να φανεί συνεπές στις αρχές του Women On Top, τότε θα θέλαμε να το ξέρουμε. Θα θέλαμε είτε να μας εξηγήσεις γιατί δομικά το πρόγραμμα που προσφέρουμε δεν είναι βοηθητικό είτε να μας ενημερώσεις ότι στην υλοποίησή του έγινε ένα ανθρώπινο λάθος από κάποιον ή κάποια συνεργάτιδά μας. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να δημιουργούμε όλο και πιο ολοκληρωμένα, χρήσιμα και ουσιαστικά brave spaces και να αναπτυχθούμε, μέσα από αυτά, όλες.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
Συμφωνώ απολύτως μαζί σου ως προς το ότι είναι πλέον μη πολιτικά ορθό να θεωρούμε ως αυτονόητη προσφώνηση προς της γυναίκες χαρακτηρισμούς σχετικά με την εξωτερική εμφάνιση, Ο σκοπός είναι να απεμπλακούμε από την σύνδεση της εικόνας μας ως όμορφο αντικείμενο και με ότι συνεπάγεται αυτή η ταύτιση. Δεν το λέω ως υπεράνω. Επί χρόνια χαιρόμουν (το ζώον) όταν με πείραζαν στο δρόμο ή όταν σε άσχετους χώρους μου έλεγαν σχετικά με την ομορφιά. Όταν κατάλαβα πόσο ύπουλα σου δίνουν την κατώτερη θέση στην κοινωνία με μέσον, αυτά τα χαριτωμένα. προβληματίστηκα και άλλαξα. Αλλά είχα ήδη περάσει τα 40 όταν… Διαβάστε περισσότερα »
¨Όμως τα νιάτα και η υγεία, είτε αναφέρονται σε γυναίκες, είτε σε άντρες, παιδιά, ζώα, φυτά ή εξωγήινους, είναι όμορφο πράγμα. Οι αρχαίοι ημών έλεγαν ότι η ομορφιά και τα νιάτα πρέπει να εκτιμούνται ακριβώς γιατί θα χαθούν. Να εκτιμούνται βεβαίως, όχι να αποτελούν αποκλειστικά διαβατήρια.
Αν έχω καταλάβει σωστά το πρόγραμμα, συμμετέχω και εγώ σε αυτό. Η αλήθεια είναι ότι μου φαίνεται και κάπως οικεία η σκηνή. Και εννοείται που έχεις δίκιο που τα πήρες. Και εγώ τουλάχιστον είχα άλλες απαιτήσεις όταν μιλάμε για ένα πρόγραμμα ενδυνάμωσης.
Επειδή είχα και εγώ μια παρόμοια εμπειρία από το σεμινάριο ενδυνάμωσης (δεν ξέρω εάν είναι το ίδιο ή όχι). Συγκεκριμένα, ειπώθηκαν μερικά κατά την γνώμη μου απαράδεκτα σχόλια σχετικά με τον θηλασμό, έκανες κάποια κίνηση να επικοινωνήσεις μαζί τους; Από καθαρή περιέργεια να μάθω εάν στην περίπτωσή σου ήταν πιο δεκτικοί στην κριτική από την δική μου περίπτωση.
Γεια σας! Και γω συμμετέχεμω σε αυτό το πρόγραμμα. Δυστυχώς έχασα το συγκεκριμένο σεμινάριο με τα θέματα υγείας. Γενικά, ενώ έχουν καλές προθέσεις, εχω παρατηρήσει και γω καποια πράγματα να τους ξεφεύγουν. Αλλα νομίζω παίζει μεγάλο ρόλο σε ποιο άτομο θα πέσεις. Ενημερώστε μας για την εξέλιξη με τα μέιλ 🙂
Πραγματικά, υπέροχη Στέλλα Κάσδαγλη. Συμφωνώ τόσο πολύ για την δύναμη και την ανάγκη ουσιαστικής, αληθινής επικοινωνίας.