Έχω κατάθλιψη ή είμαι απλά θλιμμένος;

Το κείμενο είναι της ιατρού-ψυχιάτρου Άρτεμις Παπαναστασίου.

Έχω κατάθλιψη, ή μήπως είμαι απλά αποτυχημένος/η; Τι να κάνω;

Τα τελευταία δέκα χρόνια που ασχολούμαι με την ψυχική υγεία, διαπιστώνω το εξής:

Υπάρχει μια μεγάλη σύγχυση μεταξύ της κατάστασης που ονομάζουμε θλίψη (που μπορεί να είναι ακόμα κι ένα γόνιμο, δημιουργικό συναίσθημα) και της ασθένειας που είναι η κατάθλιψη, και σε κάποιες περιπτώσεις, δεν εκφράζεται καν με θλίψη. Ας μην καταφύγω στο γνωστό κλισέ (που όμως είναι κλισέ, γιατί είναι αλήθεια, που είναι όμως κλισέ) για την ασφυκτική εικονική ευτυχία από την οποία κατακλυζόμαστε νυχθημερόν, λες και το νορμάλ είναι η συνεχόμενη υπέρτατη ηδονή. Η ευτυχία και η χαρά δεν είναι φυσιολογικό, ούτε επιθυμητό να είναι μονίμως και αδιακρίτως παρούσες.

Πολλές φορές, η θλίψη και γενικά τα δυσάρεστα συναισθήματα είναι αυτά που μας δίνουν ώθηση και κίνητρο να υπερπηδήσουμε τα εσκαμμένα μας και να εξελιχθούμε. Όμως, όπως ο σωματικός πόνος είναι προειδοποιητικό σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά, και κάτι πρέπει να κοιτάξουμε ή να προσέξουμε, διαφορετικά θέτουμε σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία μας, έτσι και ο ψυχικός πόνος μας εγκαλεί να κάνουμε μια «στροφή προς τα έσω» και να εξερευνήσουμε τι είναι αυτό που μας συμβαίνει και τι θέλει να μας πει.

Σε αντίθετη περίπτωση, ενδέχεται να καθηλωθούμε σε αυτή την κατάσταση που μας αποστερεί από τη ζωτικότητα και το δυναμικό της ύπαρξής μας, και τελικά από την ίδια μας τη ζωή. Το να πάσχει κανείς από κατάθλιψη δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι είναι «αδύνατος χαρακτήρας», όμως το δυστύχημα είναι ότι η ίδια η ασθένεια εμπεριέχει από τη φύση της τέτοια παραίτηση, που το άτομο να δυσκολεύεται να αναζητήσει βοήθεια.

Πότε χρειάζεται κανείς να ανησυχήσει, για τον εαυτό του ή για κάποιον δικό του, ότι μπορεί να βιώνει κάτι παραπάνω από απλή στενοχώρια, και αγγίζει τα όρια της κατάθλιψης;

Σε γενικές γραμμές, όταν για χρονικό διάστημα πάνω από δύο εβδομάδες, εκδηλώνονται τα περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα, και οπωσδήποτε το πρώτο ή το δεύτερο σύμπτωμα:

1) Καταθλιπτική διάθεση, για τις περισσότερες ώρες της μέρας. Αυτή τη διαφορά στη διάθεση, συνήθως αλλά όχι πάντα, την αντιλαμβάνεται και το ίδιο το άτομο στον εαυτό του, και δε συνδέεται απαραίτητα με κάποιο δυσάρεστο γεγονός. Στους άλλους, και ειδικά στους κοντινούς του ανθρώπους, φαίνεται από την κατηφή έκφραση του προσώπου του, το χαμηλωμένο βλέμμα του, την έλλειψη διάθεσης να αστειευτεί και να συμμετάσχει σε μια συζήτηση, να φροντίσει την εμφάνιση του και την προσωπική του υγιεινή και τη γενικότερη αλλαγή στη συμπεριφορά του. Μπορεί ο άνθρωπος να βάζει εύκολα τα κλάματα, ή αντίθετα να φαίνεται απαθής στα πάντα (δεν είναι όμως!). Σε κάποιες, όχι σπάνιες περιπτώσεις, όπου το καταθλιπτικό συναίσθημα θα ήταν απαράδεκτο για την εικόνα που έχει το ίδιο το άτομο για τον εαυτό του ή οι άλλοι για αυτό, μπορεί να φαίνεται σαν θυμός, νευρικότητα ή ευερεθιστότητα. Αυτή την εικόνα παρουσιάζεται κυρίως στο αντρικό φύλο, όπου η εκδήλωση τέτοιου συναισθήματος θα εκλαμβανόταν σαν «αδυναμία».

2) Ανηδονία, δηλαδή πράγματα ή ασχολίες που ευχαριστούσαν συνήθως τον άνθρωπο, τώρα του δίνουν ελάχιστη ευχαρίστηση, ή του είναι αδιάφορες, ή ακόμα και δυσάρεστες, ή τον εκνευρίζουν.
3) διαταραχή της όρεξης, δηλαδή σημαντική μείωση της όρεξης για φαγητό, και συχνά απώλεια βάρους, χωρίς ο άνθρωπος να έχει σκοπό να χάσει κιλά. Μπορεί επίσης, σπανιότερα, να συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή να αυξάνεται η όρεξη, και το άτομο να τρώει πολύ μεγαλύτερες ποσότητες απ’ό,τι συνήθως, με αποτέλεσμα να αυξήσει το βάρος του.

4) Διαταραχή ύπνου, δηλαδή το άτομο δυσκολεύεται να αποκοιμηθεί, ξυπνά συχνά κατά τη διάρκεια του ύπνου, ή/και ξυπνά πολύ νωρίτερα από το συνηθισμένο, νιώθοντας μεγάλη κούραση. Παρ’όλ’αυτά, μπορεί να παραμένει στο κρεβάτι όλη τη μέρα, αδυνατώντας να σηκωθεί και να κάνει τις καθημερινές του δραστηριότητες. Μπορεί όμως να συμβεί και το ανάποδο: να κοιμάται πολλές ώρες, και όπου πολλές, σημαίνει περισσότερες απ’ό,τι συνήθιζε, χωρίς αυτό να εξηγείται λόγω μεγαλύτερης κούρασης ή λόγω περισσότερου διαθέσιμου χρόνου.

5) Σημαντική αλλαγή στην κινητικότητά του (χωρίς να συντρέχει λόγος σωματικής υγείας). Δηλαδή, ο άνθρωπος μπορεί να κάθεται όλη μέρα σε μια γωνιά, στην πολυθρόνα, στο κρεβάτι, τα βήματά του να είναι βαριά και σκυφτά, και να αργεί πάρα πολύ να κάνει το οτιδήποτε. Μπορεί όμως και να μη βρίσκει ησυχία: να πηγαίνει συνεχώς πάνω-κάτω μες στο σπίτι, να φαίνεται (και να είναι) αγχωμένος, να κουνά νευρικά το χέρι του, το πόδι του ή κάποιο αντικείμενο, να ξεφυσά, και γενικά, να μην το χωρά ο τόπος.

6) Κόπωση και απώλεια ενεργητικότητας. Και η παραμικρή συνηθισμένη δουλειά μπορεί να μοιάζει απίστευτα βαριά και δύσκολη, να παίρνει πάρα πολύ χρόνο να πραγματοποιηθεί ή να μη γίνεται και καθόλου, όσο απλή κι αν είναι, πχ να κάνει κανείς ένα μπάνιο.

7) Αισθήματα αναξιότητας και ενοχής . Ο άνθρωπος που πάσχει μπορεί να θεωρεί ότι δεν αξίζει τίποτα, να μηδενίσει όλα τα προηγούμενα επιτεύγματα της ζωής του, να αισθάνεται ανεπαρκής στα πάντα, και ακόμα περισσότερο, να νιώθει ότι ευθύνεται για διάφορα δεινά, πραγματικά ή φανταστικά.

8) Δυσκολίες στην προσοχή και στη συγκέντρωση. Δείχνει και είναι αφηρημένος, αδιάφορος στην εξωτερική πραγματικότητα, απορροφημένος στις σκέψεις του, δύσκολα συγκρατεί πληροφορίες και συγκεντρώνεται για παραπάνω από μερικά λεπτά. Μπορεί να είναι πια αδύνατον να διαβασει ενα ολοκληρο άρθρο, να δει μια σειρά, να συμμετάσχει σε μια κοινωνική δραστηριότητα ή ακόμα και να κάνει μια απλή, καθημερινή συζήτηση.

9) Σκέψεις ή πράξεις για θάνατο ή αυτοκτονία (αυτό οπωσδήποτε είναι από μόνο του λόγος για να απευθυνθεί κανείς άμεσα σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ). Αυτές μπορεί να εκφράζονται άμεσα ή έμμεσα. Δηλαδή, ο άνθρωπος μπορεί να λέει ότι η ζωή δεν αξίζει, ότι καλύτερα να πέθαινε, ότι είναι βάρος σε όλους, ότι πρέπει να, ή όντως να κάνει τη διαθήκη του, ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα για το μέλλον ή ακόμα και να εκφράζει συγκεκριμένους τρόπους να αυτοκτονήσει. Εμμέσως, μπορεί να παραμελεί επί τούτου την υγεία του, για παράδειγμα να αμελεί να πάρει φάρμακα που χρειάζεται για μια σωματική πάθηση, να οδηγεί απρόσεκτα ή επικίνδυνα, να διασχίζει το δρόμο χωρίς να δίνει σημασία στα διερχόμενα οχήματα κλπ.

Τι μπορούμε, και τι χρειάζεται να κάνουμε εάν συναντήσουμε στη ζωή μας μια τέτοια κατάσταση? Να απευθυνθούμε σε ειδικό επαγγελματία ψυχικής υγείας. Εύκολη απάντηση, αλλά συχνά χωλαίνει στην πράξη, για οικονομικούς λόγους, για λόγους που συνδέονται με το στίγμα της ψυχικής νόσου, αλλά κυρίως, κατά τη γνώμη μου, λόγω της πεποίθησης ότι η κατάθλιψη δεν είναι μια «πραγματική» νόσος, αλλά μια ψυχολογική αδυναμία ή δυσκολία.

Είναι πάρα πολύ σημαντική για τον άνθρωπο που πάσχει η στήριξη από τους δικούς του ανθρώπους, ωστόσο από μόνη της δε φτάνει για να τη θεραπεύσει. Όπως ακριβώς θα ήταν πολύτιμη, αλλά δε θα επαρκούσε, για τη θεραπεία ενός ανθρώπου που έχει καρκίνο, για παράδειγμα. Η κατάθλιψη μάλιστα είναι συχνά το πρώτο σύμπτωμα διάφορων σωματικών ασθενειών, όπως του υποθυρεοειδισμού, του λύκου, της άνοιας και άλλων παθήσεων. Οπότε, το πρώτο βήμα είναι να επισκεφθεί κανείς έναν ειδικό γιατρό (ψυχίατρο) που θα υποδείξει τις κατάλληλες εξετάσεις ώστε να αποκλειστεί κάποια σχετική νόσος, και στη συνέχεια να γίνει η κατάλληλη ψυχοθεραπεία (από εκπαιδευμένο ψυχίατρο/ψυχολόγο) ή φαρμακευτική θεραπεία (από ψυχίατρο).

Σε κανέναν δεν αρέσει να περνάει το χρόνο του και να δίνει τα χρήματά του σε εξετάσεις και τα συναφή. Όμως, δεν υπάρχει πιο αναντικατάστατο και απαραίτητο δώρο από το να προσφέρει κανείς σε κάποιον, ή στον ίδιο, τον εαυτό του πίσω.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News