Αγαπητή «Α,μπα» γιατί μετασχηματίζομαι;

Πριν κάποια χρόνια παρακολούθησα μια εκπαίδευση για την μετασχηματίζουσα μάθηση που αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές θεωρίες στην εκπαίδευση ενηλίκων.

Ως μετασχηματίζουσα μάθηση θεωρείται οποιαδήποτε εμπειρία που έχει ως αποτέλεσμα να αμφισβητήσουμε τις πεποιθήσεις μας (κοινωνικές, πολιτικές, ηθικές κτλ), να συνειδητοποιήσουμε ότι κάποιες από αυτές μας δυσκολεύουν και τελικά να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας ή ακόμα και τον τρόπο δράσης μας.

Για παράδειγμα, μετασχηματίζουσα μάθηση μπορεί να είναι ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης για τον ρατσισμό ή ακόμα και η επίσκεψη σε ένα περιβαλλοντικό πάρκο.

Μαθαίνοντας για την μετασχηματίζουσα μάθηση συνειδητοποίησα με έκπληξη, ότι ενώ είχα πρόσφατα βιώσει μεγάλες αλλαγές στην προσωπική μου ζωή, που λογικά θα ήταν το έναυσμα για να αλλάξω και να ωριμάσω, αυτό που συνειδητά αναγνώριζα ως μετασχηματιστική εμπειρία για μένα ήταν ότι τα τελευταία χρόνια διάβαζα ανελλιπώς την στήλη της Αγαπητής Α,μπα στην Lifo και στη συνέχεια το site.

Πως είναι δυνατόν ένα site στο internet να με έχει επηρεάσει τόσο; Kαι γιατί έγινε αυτό; Εντάξει, η προφανής απάντηση είναι ότι η Λένα είναι ένας μορφωμένος, έξυπνος, καλλιεργημένος άνθρωπος με βαθιά σκέψη και ωραία γραφή. Όμως, τι ακριβώς κάνει η Λένα, τι ακριβώς συμβαίνει στο site που τόσες γυναίκες έχουμε αναφέρει ότι συνειδητοποιήσαμε πράγματα για τον εαυτό μας που μας δυσκόλευαν και αποφασίσαμε να κάνουμε αλλαγές, περισσότερο ή λιγότερο ριζικές; προς το καλύτερο;

Θα προσπαθήσω με απλό τρόπο (και σίγουρα όχι επιστημονικό) να σας εξηγήσω κάποια βασικά σημεία της θεωρίας της μετασχηματίζουσας μάθησης.

Στην μετασχηματίζουσα μάθηση, ο εκπαιδευτής εντοπίζει τις δυσλειτουργικές νοητικές συνήθειες των εκπαιδευόμενων και με διάφορες μεθόδους τις αναδεικνύει και ωθεί τους εκπαιδευόμενους να σκεφτούν κριτικά γι’ αυτές, να σκεφτούν, δηλαδή, γιατί πιστεύουν αυτό που πιστεύουν, τι συνέπειες έχει, πόσο χρήσιμο είναι κτλ.

Δυσλειτουργική νοητική συνήθεια είναι μια πεποίθηση που έχουμε, που μπορεί να μην την συνειδητοποιούμε καν και που μας βάζει εμπόδια και δυσκολεύει την ζωή μας. 

Σας θυμίζει κάτι αυτό;

Πόσες φορές η Λένα έχει εντοπίσει το βαθύτερο πρόβλημα (δηλαδή την δυσλειτουργική νοητική συνήθεια, εν προκειμένω ο σεξισμός) και απαντά σε διαφορετική ερώτηση από αυτήν που ρωτά αυτή που γράφει;

Πόσες φορές η ερώτηση ήταν «Λένα, τι να κάνω με τον πεθερό, πεθερά μου που κάνουν αυτό και το άλλο» και η απάντηση ήταν -το πρόβλημα σου δεν είναι με εκείνους αλλά με τον/την σύντροφο σου; Δηλαδή, ότι επειδή είσαι γυναίκα και ζεις σε μια πατριαρχική κοινωνία πιστεύεις ότι είναι δικό σου ζήτημα να διαχειριστείς την σχέση με τον πεθερό σου αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι δικό σου ζήτημα και το θέμα είναι με τον σύντροφό σου.

Ή «Λένα, δεν τα προλαβαίνω με τις υποχρεώσεις μου για το σπίτι και την οικογένεια και τι να κάνω για να διαχειριστώ τον χρόνο μου καλύτερα» και η απάντηση ήταν – ότι επειδή είσαι γυναίκα πιστεύεις ότι οι υποχρεώσεις είναι μόνο δικές σου αλλά οι υποχρεώσεις είναι και του συντρόφου σου και είναι απαραίτητο να ξαναμοιράσετε τις ευθύνες κτλ.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η νοητική συνήθεια είναι μια πολύ βαθιά πεποίθηση του ατόμου που στην πραγματικότητα είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει. Από μια νοητική συνήθεια, όμως, απορρέουν πολλές απόψεις και αυτές είναι πολύ πιο εύκολο να αλλάξουν. Μία άποψη μπορεί να αλλάξει ενώ η νοητική συνήθεια μπορεί να μείνει ως έχει. Όταν μετασχηματιστούν πολλές απόψεις που εκπορεύονται από την ίδια νοητική συνήθεια τότε υπάρχει πιθανότητα το άτομο να αλλάξει και την νοητική συνήθεια του. Έτσι εξηγούνται οι ερωτήσεις του τύπου «ο φίλος μου δεν είναι σεξιστής αφού κάνει όλες τις δουλειές του σπιτιού, όμως, μου λέει ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να βρίζουν, να αυνανίζονται κτλ». Για τον άνδρα αυτό, η άποψη ότι οι δουλειές του σπιτιού είναι γυναικεία ευθύνη έχει μετασχηματιστεί αλλά η νοητική συνήθεια του σεξισμού όχι.

Απαραίτητη προϋπόθεση στην μετασχηματίζουσα μάθηση είναι ο ορθολογικός διάλογος που οδηγεί στον κριτικό αναστοχασμό.

Ορθολογικός διάλογος είναι μια συζήτηση ομαδική μεταξύ ώριμων, ενημερωμένων, αντικειμενικών και ορθολογικά σκεπτόμενων συνομιλητών. Ο στόχος είναι η κατανόηση του νοήματος μιας εμπειρίας και η αποτίμηση της εγκυρότητας μιας εξήγησης ώστε οι συνομιλητές να καταλήξουν σε μια βελτιωμένη κρίση και απόφαση.

Είναι φανερό, λοιπόν, ότι η δομή της στήλης και του site ολόκληρου με τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις της Λένας και φυσικά με την ενεργή κοινότητα των σχολιαστριών και ο τρόπος που σχολιάζουν με ευαισθησία, με ενσυναίσθηση, με καθαρότητα σκέψης, με σεβασμό και ορθή κρίση δημιουργούν τις συνθήκες ορθολογικού διαλόγου.

Συμμετέχοντας ή διαβάζοντας τους διαλόγους και τις διαφορετικές σκέψεις, τις διαφορετικές αντιλήψεις, τις διαφορετικους τρόπους αντιμετώπισης μας βοηθά όλες να κατανοήσουμε και σκεφτούμε κριτικά για μια εμπειρία και ενδεχομένως να αλλάξουμε το νόημα της εμπειρίας αυτής.

Για παράδειγμα, εγώ στο παρελθόν όταν δεχόμουν κάποιο προσβλητικό σεξιστικό σχόλιο από κάποιον άνδρα σκεφτόμουν τι πάνω μου του έδωσε το θάρρος να μου μιλήσει έτσι. Το νόημα που έδινα, δηλαδή, στην εμπειρία αυτή ήταν ότι εγώ είχα την ευθύνη, ότι με κάποιον τρόπο (με τα ρούχα μου, με την ομιλία μου) εγώ το προκάλεσα. Με την βοήθεια του site πλέον ξέρω και το πιστεύω βαθιά ότι το νόημα είναι ότι η συμπεριφορά αυτή δεν αφορά εμένα ότι αυτός είναι σεξιστής και η γνώση αυτή μου δίνει τη δύναμη να αντιδράσω αναλόγως.

Από τον ορισμό του ορθολογικού διαλόγου επιβεβαιώνεται και η απόφαση του site να κόβονται τα σχόλια που δεν ανήκουν στο πνεύμα του.

Ορθολογικός διάλογος μπορεί να γίνει από ανθρώπους ώριμους, ενημερωμένους, ορθολογικούς και αντικειμενικούς. Διαφορετικά, ο διάλογος αποσυντονίζεται, διασπάται και χάνει την δύναμη του.

Το τελευταίο σημείο που θα ήθελα να σας πω είναι ότι σύμφωνα με την θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης και ως αποτέλεσμα αυτής ο εκπαιδευτής είναι ένας πολιτισμικός ακτιβιστής (ένα είδος ακτιβιστή που αφήνει την απόφαση για κοινωνική δράση αποκλειστικά και μόνο στους εκπαιδευόμενους). Και νομίζω ότι όλοι συμφωνούμε ότι η ύπαρξη ενός τέτοιου site σε μια συντηρητική χώρα όπως η Ελλάδα είναι πράξη ακτιβισμού.

Λένα και συντελεστές, σας ευχαριστούμε!

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News