Είναι θέμα παιδείας – η νέα εποχή

Αν βρεθείς μπροστά σε καμιά δεκαριά συζητήσεις που μιλάνε για κοινωνικά ζητήματα, τουλάχιστον στη μια απ’ αυτές, στο υπογράφω, θα ακούσεις να αναφέρεται η λέξη «παιδεία». Είναι το πασπαρτού μαϊντανοκλισεδάκι, η απάντηση σε όλα τα δεινά του σύμπαντος, που λήγει τη συζήτηση γιατί βέβαια μετά απ’ αυτό, τίποτα άλλο δεν έχει νόημα, ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότητα.

Αν μάλιστα πετύχεις τη συζήτηση στα σόσιαλ μίντια, ο πεφωτισμένος σχολιαστής θα προσθέσει ότι δεν έχει καν νόημα να μιλάμε εκεί γιατί δεν είναι πραγματική ζωή, τα σόσιαλ μίντια δεν διορθώνουν συμπεριφορές και δεν λύνουν κανένα πρόβλημα, δεν φέρνουν καμία αλλαγή. Θέλω να φωνάξω δυνατά ότι φτάνει πια. Αλλά ποια είμαι εγώ να διαφωνήσω στο ότι η παιδεία είναι η αρχή;

Μόνο που, παρόλο που θα βρεις ορισμούς που θέλουν την «παιδεία» κάτι θεωρητικό και ιδεατό, που μιλούν για την ιδανική παιδαγωγική διαδικασία από οικογένεια και κοινωνία, που δημιουργεί τέλειους ανθρώπους που κάνουν πάντα σωστές επιλογές, οι ορισμοί αυτοί δεν μας βοηθούν παρά στο να κλείσουμε μια συζήτηση με τετριμμένους (έως και τρύπιους) αφορισμούς.

Η παιδεία που λαμβάνει ο καθένας απ’ τη στιγμή που θα γεννηθεί και μετά, από γονείς, σχολείο, περιβάλλον, βιβλία, ΜΜΕ κι όλα αυτά, είναι διαφορετική για τον καθένα και την καθεμιά. Και απέχει πολύ από τα ιδανικά.

Άλλο παιδί θα μεγαλώσει σε οικογένεια που δεν έχει λεφτά για πράγματα που οι άλλοι θεωρούμε βασικά, άλλο παιδί θα μεγαλώσει με ενδοοικογενειακή βία, άλλο παιδί θα μεγαλώσει παραμελημένο, άλλο παιδί θα μεγαλώσει με αναπηρία, άλλο παιδί θα μεγαλώσει ορφανό, άλλο παιδί θα έχει δυσλεξία, άλλο παιδί θα πασχίζει να ανήκει, άλλο παιδί θα μεγαλώσει μέσα στη θρησκεία, άλλο παιδί δεν θα τα παίρνει τα γράμματα, άλλο παιδί θα υποφέρει από μπούλιινγκ μέχρι την εφηβεία, άλλο παιδί θα νιώθει διαφορετικό, άλλο παιδί θα μεγαλώσει γκέι στην επαρχία, άλλο παιδί θα νιώθει εγκλωβισμένο, άλλο παιδί θα νιώθει μόνο, άλλο παιδί θα υποστεί βία.

Η παιδεία δεν μπορεί να είναι ιδανική γιατί οι γονείς δεν μπορεί να είναι ιδανικοί. Γιατί οι δάσκαλοι δεν μπορεί να είναι ιδανικοί. Γιατί οι άνθρωποι δεν είναι ιδανικοί και γιατί η ζωή δεν είναι ιδανική.

Το ίντερνετ άνοιξε ένα παράθυρο στη συλλογική γνώση, στην εμπειρία και στη συνείδηση των ανθρώπων και φύσηξε μια ανάσα ζωής και ανακούφισης για όλα εκείνα τα παιδιά, για όλους εμάς που δεν μας έφτανε ό,τι είναι γύρω μας ή εδώ κοντά κι είναι προσβάσιμο στη μικρή μας της ύπαρξης την οφλάιν γειτονιά.

Δεν υπάρχει το «δεν είναι πραγματική ζωή». Το αντίθετο. Πραγματική ζωή δεν είναι το χωριό σου. Πραγματική ζωή είναι αυτό που είμαστε σε όλο τον κόσμο, όλοι μαζί. Το ίντερνετ είναι παράθυρο στη μεγάλη εικόνα. Το ίντερνετ είναι ελευθερία. Όχι μόνο ελευθερία αλλά κι ό,τι πιο κοντινό έχουμε στην αναρχία. Και, είτε μας αρέσει, είτε όχι, είναι παιδεία.

Γιατί παιδεία είναι ό,τι παίρνει το ρόλο της παιδείας. Και το ίντερνετ έχει τη δύναμη να αλλάζει απόψεις, να χτίζει πεποιθήσεις, να διαμορφώνει συνειδήσεις.

Και ναι, φυσικά και θα βρεις πάρα πολλά σκατά στο ίντερνετ, και συνωμοσιολογίες και ψευδές ειδήσεις, πράγματα από τα οποία θες να μείνεις μακριά. Αλλά είναι ακριβώς όσα σκατά θα βρεις και μέσα στα μυαλά των ανθρώπων. Εμείς είμαστε το ίντερνετ. Εμείς το κάνουμε αυτό που είναι. Εμείς κρίνουμε τι είναι καλό και τι είναι σκατά. Και τώρα θα ρωτήσεις. Πώς μπορεί να κρίνει κάποιος, αφού λέω ότι το ίδιο το ίντερνετ είναι παιδεία;

Θα το πω απλοϊκά. Οι βασικοί μηχανισμοί της Αναζήτησης, που είναι ο πυρήνας λειτουργίας του διαδικτύου, βασίζονται στη δημοτικότητα. Εκτός κι αν πληρώνεις πολλά, αυτά που προτιμάει το google ή όπου ψάχνεις, είναι αυτά που προτιμάει ο κόσμος. Στα σόσιαλ ισχύει ακόμα περισσότερο. Ο αλγόριθμος του τι σου δείχνει το φέισμπουκ, βασίζεται στη δημοφιλία. Βλέπεις ό,τι αρέσει σε πολλούς. Μαθαίνεις ό,τι ενδιαφέρει τους πολλούς. Και όλα σε προτρέπουν να αντιδράσεις, να σχολιάσεις, να μοιραστείς και να αναπαράγεις ιδέες και ειδήσεις που απασχολούν και τους άλλους.

Φυσικά και μας οδηγεί στο να ασχολούμαστε και με ανοησίες. Φυσικά και θα δεις αντιδράσεις και σχόλια από πλάσματα καημένα και τρομακτικά.

Αλλά. Δες τι είναι κοινώς αποδεκτό. Δες τι μοιράζεται ξανά και ξανά, από ανθρώπους αξιόλογους που χαίρουν σεβασμού -και είναι μακριά από συμφέροντα κομματικά. Δες τι μπαίνει στα Μέσα που αγαπιούνται και θεωρούνται σημαντικά. Δεν διώχνεται πια ο Ξένος, αλλά ο ρατσιστής. Δεν διασύρεται πια ο ομοφυλόφιλος, αλλά ο ομοφοβικός. Δεν διαπομπεύεται πια η τσούλα, αλλά ο σεξιστής. Και κάτω από καθένα απ’ αυτά τα άρθρα και τα ποστ, εξήγηση κι επιχειρηματολογία. Δεν περνάει τόσο εύκολα όσο παλιά η αδικία.

Όχι απλά αλλάζει ο κόσμος, αλλά αλλάζει πιο γρήγορα από ποτέ. Δεν χρειάζεται να πας σε βιβλιοθήκες να ψάξεις, να ανοίξεις βιβλία. Όλα είναι εδώ μπροστά σου, δεν μπορείς να μην τα δεις. Δεν μπορείς να κλείσεις τελείως τα μάτια στα γεγονότα, στις αποδείξεις, στη λογική και στην ουσία. Θέλοντας και μη. Δεν μπορείς να μείνεις στάσιμος, ούτε να απέχεις.

Αλλάζουμε όλοι μαζί. Κι ό,τι κι αν συμβαίνει, όποιος κι αν κυβερνάει, όσο τρομακτικός κι αν φαίνεται ο κόσμος γιατί για πρώτη φορά τον βλέπεις καθαρά ενώ ως τώρα ζούσες στα τυφλά, όσο κι αν μένουν άπειρες μάχες να κερδηθούν, να ξέρεις, το Καλό έχει νικήσει. Γιατί το Καλό έχει γίνει μέινστριμ. Κι αυτό είναι κάτι ανεπανάληπτο που η ανθρωπότητα έχει κατακτήσει.

Πήγα στο Γυμνάσιο το 1989. Ήταν πριν το διαφωτισμό που πέρασε η γενιά μου (και ο κόσμος όλος) στα μέσα της δεκαετίας του 90. Πριν μπει στις ζωές μας το ίντερνετ, πριν να μπορούμε καν να φανταστούμε πόσο θα άλλαζε η πραγματικότητά μας, πόσο δραστικά, πόσο ολοκληρωτικά. Το 1989. Και πρέπει να ήταν εκείνη τη χρονιά, που η αγαπημένη μας φιλόλογος, η Μπασακάρου, με είχε σηκώσει για μάθημα. Δεν είχα διαβάσει αλλά δεν διάβαζα ποτέ τα θεωρητικά, καταλάβαινα στην παράδοση και στο διάλειμμα έριχνα μια ματιά, αυτό έφτανε και περίσσευε, αρκούσε να ξέρεις το νόημα, οι καθηγητές μας δεν ζητούσαν και πολλά.

Και σηκώνομαι και λέω απ’ τη θέση μου ό,τι είναι να πω, έχοντας μπροστά μου το βιβλίο ανοιχτό, και νιώθω ήρεμη και χαλαρή γιατί ξέρω το ζουμί, αν και το βλέμμα μου είναι μισό μισό, για να τσεκάρω γεγονότα και να μην χάσω τίποτα ουσιαστικό. Και σηκώνει χέρι ένα άλλο παιδί και λέει Κυρία, Κυρία, πείτε κάτι, έχει το βιβλίο ανοιχτό η Γεωργή.

Αν φαινόταν η φάτσα μου κάτω απ’ το μεϊκάπ, θα είχα κοκκινήσει από απέραντη ντροπή, μα η Φιλόλογος, ατάραχη και χαμογελαστή, λέει «αν μπορεί με δικά της λόγια να τα πει, και πού στο βιβλίο είναι το κάθε τι, ώστε να ξέρει πού να το βρει, αυτό μου φτάνει».

Για μένα αυτά τα λόγια συνοψίζουν το ρόλο του σχολείου με τη μορφή που είχε τότε (και που έχει ακόμα, γιατί αυτό αργεί να ανατραπεί), αλλά ήταν και σαν προφητεία, γιατί αυτό είναι που τώρα μπορεί να προσφέρει το ίντερνετ, αρκεί να του ζητηθεί.

Τα όρια κάθε σχολείου και κάθε εκπαιδευτικού ταξιδιού, έχουν σήμερα απέραντα διευρυνθεί. Υπάρχουν ήδη εκπαιδευτικά προγράμματα και εγκύκλιοι στο εξωτερικό, που βασίζονται σε εμπειρίες, σε παιχνίδια, σε περιπέτειες, σε ζωντανές ανθρώπινες μαρτυρίες, σε βίντεο και συζητήσεις, σε πειραματισμό, σε κλίσεις και δεξιότητες, σε ό,τι ενδιαφέρει το κάθε παιδί. Εμείς δεν τα προλάβαμε όλα αυτά, αλλά έστω, ήμασταν εδώ όταν έγινε η αρχή.

Και η αρχή έχει γίνει. Καθένας μας μπορεί να κάνει λίγη ακόμα Γνώση δική του και να γίνει του εαυτού του μια καλύτερη εκδοχή. Τώρα πια, είναι δική μας ευθύνη. Μπορεί όταν το σχολείο τελειώσει να μην χρειάζεται πια για μάθημα να σηκωθείς, αλλά κάθε φορά που θ’ ανοίξεις το στόμα σου να μιλήσεις ή που ένα ποστ θα πληκτρολογήσεις, θα εξεταστείς και θα κριθείς.

Ναι, είναι θέμα παιδείας. Αλλά, στην ενηλικίωση πια, την παιδεία σου μπορείς να την καθορίσεις εσύ.

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News