Αιμιλία Μπαλάσκα: Για πάρα πολλά χρόνια έθαβα το δικό μου το πτώμα κάτω απ’το χαλί 

Η Αιμιλία Μπαλάσκα είναι εικαστική καλλιτέχνιδα που έχει διακριθεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό με τα projects της ‘Dotter’ και ‘ΜIASMA’. Σπούδασε γραφιστική  και τώρα κάνει μεταπτυχιακό στη φωτογραφία με υποτροφία από το Middlesex University σε συνεργασία με την ΑΚΤΟ. Γεννήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ, έχασε τη μητέρα της σε πολύ νεαρή ηλικία και μεγάλωσε στους κόλπους της σέχτας των Πεντηκοστιανών στην Αθήνα. Κατά την παιδική της ηλικία βίωσε παρενόχληση από τον παππού της και αυτό είναι ένα βίωμα που έχει επεξεργαστεί σε μεγάλο βαθμό μέσω της τέχνης της. 

Η συνέντευξη που ακολουθεί αποτελεί συμπύκνωση μιας πολύωρης συζήτησης. Θα ήθελα με κάποιον τρόπο να σας τη μεταφέρω αυτούσια αλλά είναι αδύνατον. Θέλω μόνο να πω, πριν ξεκινήσετε να διαβάζετε, ότι η Έμυ είναι μια γυναίκα απαστράπτουσα, γεμάτη φλογάτη, ηλεκτρισμένη ενέργεια και ότι η απομαγνητοφώνηση ήταν λίγο πιο δύσκολη απ’ό,τι συνήθως επειδή συχνά, οι προτάσεις της στολίζονταν με γέλιο. Συζητήσαμε πράγματα δύσκολα και συζητήσαμε πράγματα ευχάριστα. Σημείο εκκίνησης της συνέντευξης είναι η αναφορά της στο ότι μοιράστηκε την εμπειρία της παρενόχλησης που υπέστη με την αδερφή της. Ελπίζω, με όλα όσα είπαμε, να βρείτε κάτι δικό σας στην κουβέντα μας. Καλή ανάγνωση. 

 

Έμυ, απ’ό,τι καταλαβαίνω πέρασαν χρόνια ανάμεσα στην παρενόχληση που δέχτηκες απ’τον παππού σου και την εξωτερίκευσή της σε δικούς σου ανθρώπους. 

Πέρασαν, ναι. Στα 25 παίρνω την απόφαση να το επικοινωνήσω με την αδερφή μου. Κατάλαβα  ότι κι αυτή υπήρξε θύμα. Στην πορεία βγήκαν διάφορα πράγματα στη φόρα, η αδερφή μου είναι μεγαλύτερη κι έζησε πολύ πιο βίαιες καταστάσεις απ’ό,τι εγώ.

Ο πατέρας σου δεν ήξερε τίποτα? 

Ο πατέρας μου ήταν στην θρησκεία. Στο σπίτι ήταν απών. Ήταν σα να είχα χάσει και τους δύο μου τους γονείς. Δεν υπήρχε στην εικόνα πουθενά. Οπότε,καταλαβαίνεις πώς ένιωσα  όταν το θέμα στην Καλών Τεχνών ήταν ‘τι σημαίνει σπίτι για σας΄. Απόφάσισα ότι θα βγάλω αυτό που σημαίνει το σπίτι για μένα και δεν θα ωραιοποιήσω καταστάσεις. Έτσι ξεκινάει το Dotter. Το ξεκίνησα το 2018 και το τελείωσα το 2019. Με αυτό το project θέλησα να να μιλήσω για το στίγμα που υπάρχει. Για το κοινωνικό στίγμα που υπάρχει στα παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση και κανένας δεν τα βλέπει. 

Μέσα από το ‘Dotter’, που η αλήθεια είναι πως είναι μεταβαλλόμενο project που ξεκινά από μια μαύρη τρύπα, μια μαύρη εικόνα και έχει μια εξελικτική πορεία, ξεκίνησε και η ιδέα για το ‘MIASMA’. Για τους Πεντηκοστιανούς, η γυναίκα δεν επιτρεπόταν να μιλήσει δημόσια, δεν επιτρεπόταν το μέικ απ, ούτε η τηλεόραση, ούτε τα βιβλία εκτός από τη Βίβλο. 

 

Πώς πιστεύεις ότι νιώθουν οι άνθρωποι που μοιράζονται με άλλους κάτι κακό και άσχημο που τους έχει συμβεί; 

Ότι το κακό ξεφουσκώνει. 

Έχεις συγχωρέσει τον πατέρα σου για την απουσία του; 

Πιστεύω ότι η συγχώρεση είναι μεγάλη λέξη. Δεν προέρχεται από τα παιδιά προς τους γονείς αλλά από τους γονείς προς τα παιδιά. Τα παιδιά μπορούν να κατανοήσουν. Δεν ξέρω αν μπορούν να συγχωρήσουν. 

Γιατί το λες αυτό; 

Γιατί η οικογένεια έχει μια δομή. Δεν μπορεί η συγχώρεση να έρθει από κάτω. Την κατανόηση αυτού του πράγματος την οφείλω στην ψυχοθεραπεία.  

Υπάρχει,πιστεύω, η πεποίθηση ότι η κακοποίηση ενός ανθρώπου ‘φαίνεται΄. Ότι ένα άτομο που την έχει υποστεί με κάποιον εμφανή τρόπο θα το δείχνει ,ενώ η εμπειρική παρατήρηση μου λέει ότι αυτό δεν ισχύει καθόλου και ότι πολλές γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί στην παιδική τους ηλικία έχουν ένα χαρακτήρα τόσο ανοιχτό και προσηνή που δεν θα φανταζόσουν ποτέ την προδοσία και τις ματαιώσεις που υπέστησαν από φροντιστικές φιγούρες.

Πάρα πολλές φορές δημιουργούμε μια δικιά μας πραγματικότητα γιατί πρέπει να συνεχίσουμε να ζούμε. Η ανάγκη μας να συνεχίσουμε να ζούμε ενεργοποιεί μηχανισμούς εκλογίκευσης γιατί αλλιώς, όλο αυτό το πράγμα πρέπει να το αντιμετωπίσουμε. 

 

Τι σημαίνει αντιμετωπίζω; 

Σημαίνει ότι το φέρνεις απέναντί σου και κάτι πρέπει να το κάνεις. Πρέπει να πάρεις μία θέση. Αυτό αποφεύγουν πάρα πολλοί άνθρωποι, να πάρουν μία θέση. Και μάλιστα είναι κοινωνικοπολιτική αυτή η θέση που πρέπει να πάρουν. 

Εσύ πιστεύεις ότι το αντιμετώπισες;

Εγώ όπως σου είπα, μίλησα πρώτη φορά στην αδερφή μου 25 χρονών. Για πάρα πολλά χρόνια έθαβα το δικό μου το πτώμα  κάτω απ’το χαλί, εκεί το’βαζα και το έθαβα. Είναι πολύ μεγάλη διαδικασία να τα επικοινωνήσεις αυτά τα πράγματα γιατί σαν έφηβη, σαν ενήλικας, έπρεπε να ζήσω φυ-σι-ο-λο-γι-κά. 

 

 

Τα έργα σου με τραβάνε πολύ. Όταν τα βλέπω αναρωτιέμαι πόση πίεση πρέπει να δέχτηκες για να έλαβε η αποσυμπίεση αυτή τη μορφή.

Πολλή πίεση. Έχω δουλέψει πολύ με τον εαυτό μου και τώρα κάνω ψυχοθεραπεία για να καταφέρω να επικοινωνήσω πράγματα. 

Σε βοήθησε η ψυχοθεραπεία; 

Ναι. Ναι. Είναι ένας άλλος τρόπος επικοινωνίας, όπως ένας άλλος τρόπος επικοινωνίας είναι και η τέχνη. Χρησιμοποιούν και τα δύο συγκεκριμένες γλώσσες, αυτή της ψυχοθεραπείας έχει στόχο να σε ξεκλειδώσει.

Καταλαβαίνω γιατί το ονόμασες MIASMA. Πριν καταλήξεις στο όνομα είχες κι άλλες ιδέες? 

Όχι. Ήταν μονόδρομος.

Είχες σκεφτεί ποτέ όταν ήσουν παιδί να προσπαθήσεις ν’απευθυνθείς κάπου εκτός οικογένειας; 

Ποτέ. Κατ’αρχήν για πάρα πολλά χρόνια, θεωρούσα μέσα στο μυαλό μου ότι ‘τι έγινε;’. Δεν θέλω να πω ότι το θεωρούσα φυσιολογικό αλλά δεν μπορεί να χωρέσει στη σκέψη ενός παιδιού η ιδέα ότι κάποιος απ’την οικογένειά του που υποτίθεται ότι το αγαπάει μπορεί να του κάνει και κακό. Μέχρι να διαχωριστούν αυτά τα δύο πρέπει να γίνει μια τεράστια διαδικασία. Γι’αυτό πρέπει να λέμε στα παιδιά από μικρά τι είναι το χάδι. Γιατί τα χάδια έχουν και διαφορετική χροιά. 

Θα έλεγες ότι ως κοινωνία έχουμε κανονικοποιήσει τη βία και ότι μπερδεύουμε ή ίσως ταυτίζουμε τη βία με την αγάπη?

Ναι και πιστεύω ότι το κάνουμε σε όλες τις σχέσεις μας, και οικογενειακές και ερωτικές και φιλικές. Η κανονικοποίηση αυτή της βίας εμένα προσωπικά με τρομάζει, ότι το θεωρούμε ‘ε, ναι εντάξει’. Το βλέπεις παντού γύρω σου από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μέχρι κουβέντες που ακούς στο δρόμο.

Το βλέπεις και στη Βίβλο; 

Ξεκάθαρα. Η Βίβλος είναι δομημένη πάνω στη βία. Κι επίσης η Βίβλος είναι δομημένη πάνω σ’ένα τιμωρό Θεό. ‘Έφαγες τον καρπό; Σε αποβάλλω’. Αν δεν ακολουθήσεις τις εντολές μου θα έρθει η τιμωρία. Αυτό είναι μία μορφή ξεκάθαρης βίας.

Πιστεύεις ότι ο συγκεκριμένος τρόπος δόμησης της θρησκείας είναι απότοκο μιας πατριαρχικής κοινωνίας ή πιστεύεις ότι από ένα σημείο και μετά, η θρησκεία είναι αυτή που επιβάλλει την πατριαρχική δομή;

Θεωρώ ότι το τρίπτυχο ΄πατριαρχία-εξουσία-θρησκεία’ αποτελείται από έννοιες που μπλέκονται πάρα πολύ μεταξύ τους. Δεν μπορείς να πεις ποιο ακολουθεί ποιο αλλά σίγουρα η θρησκεία υιοθετεί τις πρακτικές της πατριαρχίας για να επιβάλλει τη θέση ισχύος που θέλει να έχει. 

Θα ρωτήσω κάτι του οποίου παραλλαγές βλέπω εδώ και χρόνια στα σχόλια του σάιτ ως προβληματική. Πιστεύεις ότι ο φεμινισμός  συνδυάζεται με τη θρησκεία; 

Κοίταξε να δεις. Απ΄τη στιγμή που είπαμε ότι εμπλέκονται αυτές οι έννοιες, άπαξ και οι γυναίκες μπλέξουν με τη θρησκεία πιστεύω ότι ασυνείδητα τους εγγράφεται μια συγκεκριμένη ταυτότητα. Κάθε μονοθεϊστική θρησκεία εμπεριέχει τη γυναικεία υποταγή στις διδαχές της. Για να συνδυαστούν τα δύο θα έπρεπε οι γυναίκες που ακολουθούν μια θρησκεία ν’απαρνηθούν την ταυτότητα που τους έχει επιβληθεί και να κατασκευάσουν μια νέα. Δεν ξέρω αν γίνεται. Εγώ δεν μπόρεσα να το κάνω. (γελάει). 

Μέσα σ’αυτές τις θρησκείες η γυναίκα δεν έχει καμιά εξουσία πάνω στο σώμα της. Ανήκει στον πατέρα της, έπειτα στον άντρα της και σωζεται δια της τεκνογονίας. Αν δεν κάνεις παιδιά από 20 χρονών κάτι συμβαίνει με σένα.

Θέλω πολύ ένα σχόλιο για την πίστη. Την σκέτη πίστη, την πίστη σε κάτι ανώτερο είτε είναι Θεός, είτε δύναμη, είτε ό,τι. Την πίστη που είναι ξέχωρη απ’τη θρησκεία. 

Η πίστη είναι άλλο ζήτημα. Θεωρώ ότι ο άνθρωπος έχει μια έμφυτη ανάγκη να πιστεύει σε κάτι, να εναποθέτει τις ελπίδες του σε κάτι. Αυτό δεν σημαίνει ότι είσαι αυτόματα χριστιανή, όπως και το να μην ακολουθείς μια συγκεκριμένη θρησκεία δεν σημαίνει ότι δεν έχεις ηθικές αξίες. Καταλαβαίνω την ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν σε κάτι όμως εγώ προέρχομαι από θρησκευτική σέχτα στην οποία αν δεν ακολουθήσεις κανόνες εκδιώκεσαι. 

 

Σ’ένα κόσμο σα το δικό μας, αυξανομένως τεχνοκρατικό που η τέχνη είναι απαξιωμένη και φεύγει απ’τα σχολεία,πού την τοποθετείς; 

Για μένα η τέχνη είναι ένας φάρος στη ζωή μας. Δεν ξέρω κατά πόσο θα βγαινουν φωτεινοί άνθρωποι αν σβήσει. Ωστόσο πιστεύω ότι είναι μια τόσο έμφυτη ανάγκη που τίποτα δεν θα τη σταματήσει. 

Πώς είναι να κάνεις ένα project για την εμπειρία του να έχεις μεγαλώσει σα κόρη χωρίς μητέρα; 

Γίνεσαι παιδί ξανά. Έγινα το 6χρονο παιδί και μου δόθηκε η ευκαιρία να εκφράσω όσα δεν είπα τότε. Ήταν πολύ θεραπευτική διαδικασία. 

Τεχνική ερώτηση, αλλά ας κάνω και μια τέτοια. Τι μέσα χρησιμοποιείς για την καλλιτεχνική σου έκφραση; 

Φωτογραφία και βίντεο. Ξεκίνησα επαναφωτογραφίζοντας το οικογενειακό μου άλμπουμ κι επεμβαίνοντας με διάφορους τρόπους. Συνέχισα φωτογραφίζοντας την παιδική μου Βίβλο σε μια προσπάθεια αποδόμησης της. Είναι ένα σύμβολο χριστιανισμού που στα χέρια μου γίνεται αντικείμενο και αποδομείται. Προσπαθώ μ’αυτό τον τρόπο να εγείρω προβληματισμούς.

Είσαι καλλιτέχνιδα. Παίρνεις κάτι προσωπικό και το δείχνεις στον κόσμο. Πολλοί άνθρωποι στη θέση αυτή θα ένιωθαν ντροπή και έκθεση. Εσύ; 

Ξεκίνησα με τεράστιο φόβο. Με τεράστια αγωνία. Σκεφτόμουν ότι ‘βγάζω τώρα τα δικά μου τα σώψυχα και αυτό είναι μια τεράστια έκθεση’. Όμως, επειδή δεν είναι μόνο το προσωπικό μου βίωμα αλλά τίθεται το θέμα της παιδικής κακοποίησης θεωρώ ότι είναι χρέος μου. Αυτές οι φωνές πρέπει ν’ακούγονται. Και μέσα σ’όλα, υπάρχει πια κι ένα στοιχείο ανακούφισης. 

Πώς αντέδρασε ο πατέρας σου όταν του το είπες για όσα συνέβαιναν κάτω απ’τη μύτη του;

Πολύ καλύτερα απ’ό,τι περίμενα. Ένα παιδί που έχει βρεθεί σ’αυτή τη θέση φοβάται ότι δεν θα το πιστέψουν ή ότι θα πάρουν τη θέση του κακοποιητή ή ότι θα του πουν ότι όλ’αυτά συνέβησαν στο μυαλό του. Αυτό δεν συνέβη με τον πατέρα μου. Με στήριξε.

Μιας που μιλάμε για οικογένειες και σχέσεις εξουσίας και όλα τα ωραία, πες μου το εξής. Ο παππούς σου ήταν σεβαστό μέλος της κοινότητάς του; 

Ανήκε και  ο παππούς μου μέσα σ’αυτό το περιβάλλον, το θρησκευτικό. Αν ήταν σεβαστό μέλος; Ήταν πολύ σεβάσμιος άνθρωπος. Έπρεπε όλοι να του χρωστάμε ευγνωμοσύνη. Κι εμείς που μας είχε μεγαλώσει και ο κόσμος της εκκλησίας. 

Έχουμε ανοίξει μια συζήτηση στο Α,μπα για τις φεμινίστριες γιαγιάδες μας και την επιρροή τους πάνω μας. Έχεις τέτοιο παράδειγμα; 

Ω, ναι. Τη γιαγιά μου απ΄την πλευρά της μητέρας  μου. Ήταν χωρισμένη, ήτανε κοκέτα, ήτανε ρε παιδί μου πώς να στο πώ, ντίβα. Καθόμουν και την έβλεπα με τις ώρες που βαφόταν, που έβαζε το καλσόν της και τα γάντια, ήταν θεάρα η γιαγιά. Πιστεύω σίγουρα ότι η εικόνα της μ’επηρέασε. 

Καταλαβαίνω απ’οσα λέμε ότι έχεις μεγαλώσει ανάμεσα σε σύμβολα. 

Ε λοπόν τώρα ερχόμαστε στο  project μου το MIASMA, που αποδομώ τα ιερατικά σύμβολα. Το ψάρι, το ψωμί, τη Βίβλο. Ο τίτλος MIASMA είναι μια λεξη που χρησιμοποιείται συχνά στη Βίβλο. Οι προτεστάντες διδάσκουν ότι το σώμα και οι επιθυμίες του είναι μίασμα και βδέλυγμα. Εγώ σε αντίθεση μ’αυτή την διδαχή δημιουργώ ένα σχόλιο όχι μόνο για το γυναικείο σώμα αλλά για την αρνητική κατάσταση που προκαλείται από τα φαινόμενα διαφθοράς. Τα έργα μου θα έλεγα ότι έχουν λίγο βέβηλο χαρακτήρα. 

Πώς ανταποκρίνεται ο κόσμος το έργο σου; 

Έχω πάρει πολλή ικανοποίηση απ’την αλληλεπίδρασή μου με το κοινό. Σε προηγούμενη έκθεση που ξεκάθαρα είχε γράφτεί από μία εξαιρετική curator ότι το project σχετίζεται με απώλεια, παιδική κακοποίηση, τραύμα, έρχονταν άνθρωποι που μου έλεγαν ότι ‘ναι έτσι νιώθω’ ή ‘ναι και σε μένα έχει συμβεί’. Για μένα είναι μαγικό ότι υπάρχει αυτή η επικοινωνία. Και επίσης, πιστεύω ότι ο κόσμος πιάνει με τη μία το τι διαπραγματεύομαι. 

Έμυ, είσαι φεμινίστρια;

Προσπαθώ. 

Σ’αρέσει η λέξη; 

Πολύ. Αν κάποιοι άνθρωποι φοβούνται ακόμη και με την λέξη, τι να πω, ελπίζω κάποια στιγμή να το ξεπεράσουν. 

Έχουμε λέσχη ανάγνωσης φεμινιστικής λογοτεχνίας και πρέπει να σε ρωτήσω αν διαβάζεις κάτι τώρα. 

Αμέ. Διαβάζω της Silvia Federici το ‘Ό Κάλιμπαν και η Μάγισσα’. 

 

Προς το τέλος της συνάντησής μας με το μαγνητόφωνο κλεισμένο ώρα, ρώτησα την Έμυ τι είδους πλαίσιο πιστεύει ότι χρειάζεται για να ξεφύγει ένα παιδί από ένα περιβάλλον τόσο σκληρό, περιοριστικό, βίαιο. Περίμενα μια απάντηση σχετική με δομές ή με κρατική παρέμβαση, ίσως κάτι περί διαχωρισμού Εκκλησίας-Κράτους. Όμως η Έμυ είναι καλλιτέχνιδα και το καλό με τις καλλιτέχνιδες είναι ότι μπορεί κανείς να περιμένει το μη αναμενόμενο. 

Σημείωσα την απάντησή της σε χαρτί γιατί ένιωσα πως μάλλον μου έδωσε τον επίλογο. 

Είχα δίκιο. Ορίστε λοιπόν ο επίλογος αυτής της συζήτησης.

‘Ναι αλλά, Έμυ, δεν πιστεύεις ότι είναι απίστευτα δύσκολο για έναν άνθρωπο να φύγει από ένα τέτοιο περιβάλλον; Δεν πιστεύεις ότι είναι απίθανα μεγάλο τo βήμα που πρέπει να κάνει για να ξεφύγει;’

‘Εγώ Λασκαρίνα πιστεύω ότι ο άνθρωπος,αν θέλει να πιαστεί από κάτι, θα πιαστεί δε πα να’ναι και κλωστούλα’. 

 

Ευχαριστώ θερμά την Έμυ για τον χρόνο και την ενέργεια που αφιέρωσε στην συζήτησή μας.  Επειδή έχει πολλά να πει ακόμη, σας προτρέπω να την ακολουθήσετε στο ίνστα και να ρίξετε μια ματιά στο σάιτ της, στο οποίο θα βρείτε ολόκληρη τη δουλειά της.