Δυστοπία.

[Ανώνυμος]

Η σημασία της έννοιας δεν περιλαμβάνεται στο ηλεκτρονικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής (ΛΚΝ) ούτε και στου Μπαμπινιώτη (τουλάχιστον την έκδοση που έχω).
Στο διαδίκτυο πάντως αναφέρεται ως ένας τόπος, μια κοινωνία ή ένα κράτος, τρομακτικός και ανεπιθύμητος για να ήθελε να ζει κάποιος, που, προσθέτω, θα έχει συνείδηση να κρίνει και να διαπιστώσει τα χαρακτηριστικά αυτού του τόπου που τον καθιστούν τρομακτικό. Είναι το αντίθετο της ουτοπίας, με τη διαφορά ότι η ουτοπία είναι κάτι το ανέφικτο ενώ η δυστοπία πάντα ένα ενδεχόμενο.
Η ιδέα τής δυστοπίας δεν μπορεί παρά να είναι πρόκληση για τη λογοτεχνία και την 7η τέχνη και πράγματι υπάρχουν πολύ λίγα, αλλά αριστουργήματα, μυθιστορήματα όπως και ταινίες.
Πολλοί θεωρούν ότι ίχνη δυστοπιών υπάρχουν και στα έργα αρχαίων συγγραφέων, όπως του Πλάτωνα στην αλληγορία τού Σπηλαίου, αλλά, αυτό δεν ευσταθεί. Για δύο λόγους.
1. Μια δυστοπία είναι μια «προφητεία» εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών και
2. Η αλληγορία του Σπηλαίου είναι μια θρησκευτική αλληγορία από τον Πλάτωνα που κατέστρεψε την μία ενιαία εικόνα τού κόσμου, την οποία πρώτοι είχανε μελετήσει και χτίσει οι αρχαίοι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, εισάγοντας το δυισμό.

Στην παγκόσμια λογοτεχνία υπάρχουν πέντε δυστοπικά μυθιστορήματα, όλα γραμμένα στον 20ο αιώνα. Κορυφαία έργα τής λογοτεχνίας γενικότερα. Τα:
«Εμείς» του Γιεβγκένι Ιβάνοβιτς Ζαμιάτιν (1927),
«1984», του Τζορτζ Όργουελ (1948),
«Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» του Άλντους Χάξλεϊ (1932),
«Δεν γίνονται αυτά εδώ» του Σίνκλερ Λιούις (1935) και
«Farenheit 451» του Ρέι Μπράντμπερι (1953)
(Τα περισσότερα μεταφερθήκανε και στη μεγάλη οθόνη).

Το έργο τού αμερικάνου Σίνκλερ Λιούις, το οποίο γράφτηκε στις αρχές τής δεκαετίας τού 1930 και κυκλοφόρησε το 1935, αφορά το πώς θα μπορούσε οι ΗΠΑ να μετατραπούν σε ένα ναζιστικό καθεστώς, Πρόκειται για ένα στρατευμένο έργο, στην υπηρεσία τού αστικού κοινοβουλευτικού καθεστώτος των ΗΠΑ, το οποίο και υπερασπίζεται, ευελπιστώντας πάντως να ξεπεράσει τα ρατσιστικά του προβλήματα, τα οποία τότε ήταν σοβαρότερα. Φυσικά το έργο γράφτηκε από το συγγραφέα που έβλεπε με τρόμο την άνοδο τότε του ναζισμού στη Γερμανία. Να σημειώσουμε ότι τελικά αποτρέπεται η οριστική επικράτηση του ναζισμού στις ΗΠΑ.

Τα υπόλοιπα τέσσερα θα λέγαμε ότι είναι και επιστημονικής φαντασίας έργα με τα εξής κοινά χαρακτηριστικά:
– αναφέρονται σε ένα μελλοντικό ολοκληρωτικά δομημένο κόσμο,
– ο κόσμος αυτός έχει προκύψει, ό,τι απέμεινε δηλαδή, από έναν καταστροφικό σε παγκόσμια κλίμακα πόλεμο, που παρ’ ολίγο αν οδηγήσει την ανθρωπότητα σε αφανισμό,
– στον κόσμο αυτό υπάρχουν ελάχιστα κράτη
– στα κράτη αυτά επιβληθήκανε και εξουσιάζουν ακραία ολοκληρωτικά καθεστώτα, τα οποία βρήκανε και επιβάλανε τρόπους να ελέγχουνε πλήρως (συμπεριφορές και τρόπους σκέψεις) τους υπηκόους τους
– κάθε αντίδραση, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο καταστέλλεται βίαια και οι αντάρτες θανατώνονται ενίοτε με φρικτούς τρόπους.
– στο τέλος το σύστημα είναι ο νικητής και οι συγγραφείς δεν αφήνουνε περιθώρια ελπίδας με μόνη εξαίρεση το «Farenheit 451».

Να σημειώσουμε ότι μεταξύ των μεθόδων που χρησιμοποιούνται από το σύστημα, που ασκεί την εξουσία, για τον απόλυτο έλεγχο των ατόμων οι πιο βασικές είναι (ανά έργο:

Εμείς: Η υποχρεωτική εγχείρηση των ατόμων ώστε να τους αφαιρεθεί το κέντρο στον εγκέφαλο που σχετίζεται με τη φαντασία.
1984: Η παρακολούθηση όλων μέσω συστημάτων καταγραφής εικόνων κάθε στιγμή και ώρα. Κάθε άτομο που η συμπεριφορά του ακόμη και σε μικρολεπτομέρειες αποκλίνει στο παραμικρό, αφήνοντας υπόνοια ότι κάτι μπορεί να σκέφτηκε που δεν ταιριάζει με την κοσμοθεωρία του συστήματος, απαγορεύεται και το άτομο εξαφανίζεται, όπως και κάθε τι σχετικό με αυτό, ως αν να μην είχε ποτέ υπάρξει.

Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος: Το σεξ. Στα άτομα επιβάλλεται να κάνουν σεξ, άφθονο σεξ, όπου όμως απαγορεύονται τα συναισθήματα. Η άρνηση οποιοδήποτε ατόμου να κάνει σεξ όταν είχε κανονιστεί είναι αντικαθεστωτική πράξη. Επίσης το σεξ έχει αποσυνδεθεί από την τεκνογονία και οι νέοι άνθρωποι φτιάχνονται σε ειδικά μηχανήματα. Οι πνευματικές και σωματικές δυνατότητες των ανθρώπων, με βάση τις οποίες χωρίζονται σε κατηγορίες / τάξεις από τις οποίες ούτε μπορούν ούτε επιτρέπεται να φύγουν, προβλέπονται ώστε να παράγονται ανάλογα με τις προϋπολογιζόμενες ανάγκες τού συστήματος.

Farenheit 451: Ο τίτλος υποδεικνύει και τον εχθρό τού συστήματος. Στους 451 βαθμούς τής κλίμακας φαρενάιτ ( ήτοι στους 233 βαθμούς τής κλίμακας κελσίου) το χαρτί παθαίνει αυτανάφλεξη. Όλα ανεξαιρέτως τα βιβλία απαγορεύονται και το σπίτι (το οποίο να σημειώσουμε είναι από άκαυτα υλικά ώστε μετά να χρησιμοποιηθεί εκ νέου μετά από ελάχιστες επισκευές) του παραβάτη, στο οποίο βρέθηκε έστω και ένα βιβλίο, πυρπολείται από την πυροσβεστική υπηρεσία ενίοτε μαζί και ένοικος του.

Στη μεγάλη οθόνη ο Φριτς Λανγκ με το «Μετρόπολις», προσφέρει την πρώτη υπέροχη δυστοπία στην ιστορία της έβδομης τέχνης, στην οποία ξεχωρίζουν έργα όπως το «Blade Runner» του Σερ Ρίντλεϊ Σκοτ, το «Brazil» του Terry Gilliam και φυσικά η τριλογία «Matrix» των Lana και Lilly Wachowski κ.α.

[Between Worlds (she/her)]

Πολύ ενδιαφέροντα αυτά που γράφεις. Θα ψάξω αυτά που δεν γνωρίζω.

[Andromeda]

Αν και δεν με τρελαίνει το θέμα, θυμήθηκα ότι είχα δει αυτό:
Δυστοπίες-Βιβλιοσκώληκες

[Φούστα Κλαρωτή]

Πάρα πολύ ενδιαφέρον θέμα άνοιξες! Τα τελευταία χρόνια διαβάζω πολύ ΕΦ με μια μικρή προτίμηση στις δυστοπίες, καταστροφή του κόσμου κλπ. Μπορεί να είναι χαζή ερώτηση, αλλά γιατί λες
Στην παγκόσμια λογοτεχνία υπάρχουν πέντε δυστοπικά μυθιστορήματα ;

Εννοείς ότι είναι “οι πρωτοπόροι” που έθεσαν τα θεμελια του genre ή κάτι άλλο;

[Ανώνυμος]

Ευχαριστώ.
Φούστα Κλαρωτή: Σίγουρα θα υπάρχουν και άλλα, αλλά δεν τα γνωρίζω. Οι συγκεκριμένες Δυστοπίες είναι κορυφαία λογοτεχνικά έργα έτσι κι αλλιώς. Έχουν ένα χαρακτήρα που τις διαχωρίζει από τα υπόλοιπα έργα Ε.Φ. που νομίζω συνοψίζονται στα γενικά χαρακτηριστικά που ανέφερα. Όχι ότι πολλά από τα υπόλοιπα έργα επιστημονικής φαντασίας υστερούν. Όμως για πάρα πολλά δεν αξίζει τον κόπο να αναλωθείς. O H. G. Wells για παράδειγμα έχει γράψει εξαιρετικά έργα, ισάξια με τα ανωτέρω.

[Ανώνυμος]

Ωραίο θέμα!

Μου αρέσει πολύ η συμπληρωματική σχέση μεταξύ ουτοπίας και δυστοπίας και πώς αυτή προβάλλεται σε διάφορα έργα, βλέπε Ο αναρχικός των δύο κόσμων της Le Guin. Αν και αντίθετες έννοιες, είναι ενδιαφέρον το πώς αντιπαραβάλλονται, ειδικά αν λάνουμε υπόψη το ότι η δυστοπία συχνά επέρχεται ως συνέπεια του “κυνηγιού” της ουτοπίας, αλλά και ότι ουτοπία μπορεί να είναι και η ίδια η αναγέννηση μετά την καταστροφή (post-apocalyptic).

Πράγματι μεγάλη πρόκληση και για τον κινηματογράφο (προτείνω και το Children of Men) αλλά και για την τηλεόραση καθώς τα τελευταία χρόνια έχουν βγει δυστοπικά διαμάντια.

[Ανώνυμος]

Δεν το έχω διαβάσει (Ο Αναρχικός των δυο κόσμων) και απ’ ό,τι διάβασα στο διαδίκτυο σίγουρα θα με ενδιέφερε και θα το αναζητήσω. Την ταινία επίσης δεν την έχω δει, αλλά, επειδή τηλεόραση δεν βλέπω, μάλλον θα πρέπει να περιμένω προς το καλοκαίρι αν παίξει σε κανένα αφιέρωμα. Ευχαριστώ.

[Συντάκτης]

Δημοσιεύσεις