Στα χρόνια που ακολούθησαν τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 πολλές γυναίκες σε διάφορες χώρες είδαν τη ζωή τους να χειροτερεύει οικονομικά, εξαιτίας των προγραμμάτων λιτότητας, αλλά και πολιτικά, λόγω της αναζωπύρωσης του εθνικισμού και του δεξιόστροφου αυταρχισμού.
Επιπροσθέτως, αυταρχικοί ηγέτες και συντηρητικοί νομοθέτες προσπαθούν να αντιστρέψουν τα θετικά βήματα του παρελθόντος –είναι χαρακτηριστική η πρόθεση να απαγορευθούν οι αμβλώσεις σε πολιτείες της Αμερικής αλλά και στην Πολωνία. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η πολιτική ατζέντα του φεμινισμού καθίσταται αυτονόητη: «Αντιδράστε!».
Την εποχή του #metoo, του μισθολογικού χάσματος ανδρών και γυναικών, της διαδικτυακής παρενόχλησης και του ανησυχητικά μεγάλου αριθμού γυναικοκτονιών, ο φεμινισμός, ένα από τα σημαντικότερα διανοητικά, πολιτισμικά και πολιτικά κινήματα του σύγχρονου κόσμου, παραμένει επίκαιρος όσο ποτέ. Το τέταρτο κύμα του φεμινισμού είναι εδώ, αντιμέτωπο με νέες προκλήσεις.
Τι είναι, όμως, ο φεμινισμός; Πότε εμφανίστηκε το φεμινιστικό κίνημα και σε τι αποσκοπεί; Αν βρισκόμαστε στο τέταρτο κύμα, ποια προηγήθηκαν και πότε; Το βιβλίο της κοινωνιογλωσσολόγου Ντέμπορα Κάμερον, που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, επιχειρεί να δώσει τις απαντήσεις.
Η συγγραφέας κάνει μια συνοπτική αναδρομή στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος και εξετάζει με σαφήνεια τις ποικίλες πτυχές και βλέψεις του. Κατανέμει τις φεμινιστικές συζητήσεις σε έξι θεματικές -ανδρική κυριαρχία, δικαιώματα, εργασία, κοινωνική κατασκευή της θηλυκότητας, σεξ και κουλτούρα- και εκθέτει τους βασικούς προβληματισμούς και τα κυριότερα επιχειρήματα με σαφήνεια και αμεσότητα.
Το περιεχόμενο της λέξης «φεμινισμός» δεν είναι μονοσήμαντο. Η χρήση της μπορεί να παραπέμπει στον φεμινισμό ως ιδέα -«τη ριζοσπαστική ιδέα ότι οι γυναίκες είναι άνθρωποι», σύμφωνα με τη Μαρί Σίαρ-, ως συλλογικό πολιτικό εγχείρημα που αποσκοπεί στην εξάλειψη του σεξισμού, της σεξιστικής εκμετάλλευσης και τις καταπίεσης, αλλά και ως διανοητικό πλαίσιο αναφοράς.
Ο φεμινισμός ως ιδέα προηγείται του πολιτικού κινήματος. Στην Ευρώπη, συναντάμε τις αρχές του πολιτικού φεμινισμού στον τέλος του 18ου αιώνα. Προϋπήρχε, ωστόσο, λογοτεχνική παράδοση στο πλαίσιο της οποίας γυναίκες συγγραφείς υπεραμύνονταν του φύλου τους, στηλιτεύοντας τις αδικίες εις βάρος του. Την παράδοση αυτή εγκαινίασε «Το βιβλίο της Πόλης των Κυριών», που γράφτηκε στις αρχές του 15ου αιώνα από την μορφωμένη Γαλλίδα Κριστίν ντε Πιζάν.
Κατά καιρούς οι γυναίκες προσπάθησαν να κρατήσουν αποστάσεις από τον φεμινισμό, για να μη θεωρηθούν «βλοσυρές, δίχως ίχνος θηλυκότητας υπάρξεις, γεμάτες μίσος εναντίον των ανδρών». Άλλες φορές ο φεμινισμός έγινε μόδα, που υποστηρίχθηκε με πανάκριβα trendy μπλουζάκια διάσημων οίκων μόδας. Κάποιοι, από την άλλη, υποστήριξαν ότι ξεπεράστηκε, πως οι φεμινίστριες είναι πλέον «γραφικές».
Αναζητώντας ένα κοινά αποδεκτό ορισμό του φεμινισμού, η Ντέμπορα Κάμερον καταλήγει ότι «θεμελιώνεται σε δύο πολύ βασικές πεποιθήσεις:
- Ότι οι γυναίκες κατά την παρούσα φάση βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση μέσα στην κοινωνία σε σχέση με τους άνδρες –υφίστανται ορισμένες αδικίες και έρχονται αντιμέτωπες με διάφορα συστημικά προσκόμματα, ακριβώς επειδή είναι γυναίκες.
- Ότι η υποτέλεια των γυναικών δεν είναι ούτε αναπόφευκτη ούτε επιθυμητή: είναι μια κατάσταση που μπορεί να αλλάξει μέσω πολιτικής δράσης.»
Η ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος περιγράφεται ως διαδοχή αλλεπάλληλων «κυμάτων». Το «πρώτο κύμα» γεννήθηκε όταν οι γυναίκες ενώθηκαν για να διεκδικήσουν νομικά και αστικά δικαιώματα στα μέσα του 19ου αιώνα και ολοκλήρωσε τον κύκλο του με την κατάκτηση της γυναικείας ψήφου τη δεκαετία του 1920.
Η έκρηξη του φεμινιστικού ακτιβισμού που ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες στα τέλη της δεκαετίας του 1960 βαφτίστηκε «δεύτερο κύμα» από τις ίδιες τις ακτιβίστριες, που ήθελαν να συνδέσουν το κίνημά τους με τα ριζοσπαστικότερα στοιχεία του φεμινισμού του 19ου αιώνα.
Ένα «τρίτο κύμα» αναγγέλθηκε από μια νέα γενιά ακτιβιστριών στις αρχές της δεκαετίας του 1990 –στόχος τους ήταν να αντιδιαστείλουν ρητά τη φεμινιστική τους προσέγγιση μ’ εκείνη του δεύτερου κύματος. Τέλος, η πρόσφατη αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον φεμινισμό, από την Κρίση μέχρι σήμερα, αποκαλείται συχνά «τέταρτο κύμα».
Ο φεμινισμός «είναι κάτι περίπλοκο», ομολογεί η συγγραφέας. Χωρίζεται σε «παλιό», που τονίζει την ομοιότητα των δύο φύλων, και «νέο», που στέκεται στις διαφορές τους. Συχνά συνοδεύεται από διευκρινιστικά επίθετα: «μαύρος», «σοσιαλιστικός», «φιλελεύθερος», «ριζοσπαστικός» ή «διαθεματικός» φεμινισμός, με ορισμένες από τις εκδοχές να τέμνονται μεταξύ τους ή να αλληλοαποκλείονται.
Υπάρχουν ζητήματα για τα οποία οι φεμινίστριες ομονοούν, ενώ σε κάποια άλλα ενδέχεται να υπάρχουν ακόμα και ακραίες διαφοροποιήσεις μεταξύ τους. Δεν παύουν, όμως, να θεωρούν ότι ο φεμινισμός τους πρόσφερε έναν νέο τρόπο κατανόησης του κόσμου και ενδυνάμωσε την πίστη τους στη δυνατότητα ριζικής αλλαγής.
Κατά καιρούς οι γυναίκες προσπάθησαν να κρατήσουν αποστάσεις από τον φεμινισμό, για να μη θεωρηθούν «βλοσυρές, δίχως ίχνος θηλυκότητας υπάρξεις, γεμάτες μίσος εναντίον των ανδρών». Άλλες φορές ο φεμινισμός έγινε μόδα, που υποστηρίχθηκε με πανάκριβα trendy μπλουζάκια διάσημων οίκων μόδας. Κάποιοι, από την άλλη, υποστήριξαν ότι ξεπεράστηκε, πως οι φεμινίστριες είναι πλέον «γραφικές».
Η επίθεση στα δικαιώματα των γυναικών, ακόμα και σε αυτά που στις δυτικές κοινωνίες θεωρούνται κατοχυρωμένα, η συνεχιζόμενη καταπίεση των γυναικών στις χώρες του ισλαμικού κόσμου, με αποκορύφωμα την έκρηξη στο Ιράν που παρακολουθούμε σήμερα, καθιστούν τον φεμινισμό όχι μόνο επίκαιρο αλλά και αναγκαίο.
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει η Ντέμπορα Κάμερον: «Παρόλο που ο φεμινισμός θα συνεχίσει να συναντά αντίσταση σε κάποιους κύκλους και παρόλο που θα συνεχίσει να πυροδοτεί αντιπαραθέσεις για το τι συνεπάγεται πρακτικά, η “ριζοσπαστική αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι άνθρωποι” ήρθε για να μείνει: δεν πρόκειται πλέον να μας εγκαταλείψει ποτέ».
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
