«Έτυχε κάποτε να δω ένα κομμάτι από κορμό ακακίας σε οριζόντια τομή, όπου πάνω και μέσα του κάποιο προκομμένο σαράκι είχε στήσει ένα απερίγραπτο ταξίδι: μια σειρά από περίτεχνα φαγώματα η εργασία του, δαντελωτά σχέδια και παρασχέδια μιας μεθόδου πού θα την λέγαμε και ζηλευτή. «Σε τρώω, αυτή είναι η φύση μου», σαν να ψιθύριζε στο ξύλο, «αλλά και σε στολίζω, σε κεντάω- τίποτα δεν γίνεται άγαρμπα σ’ αυτήν την μυστική μοναχική γιορτή μου».
Μια ανάλογη αίσθηση είχα, χρόνια μετά, σκύβοντας να κοιτάξω καλύτερα τις μήτρες των χαρακτικών της Κατερίνας Ζαχαροπούλου «Όταν ο κόραξ λευκανθεί…». Κάποιο σαράκι, σκέφτηκα, οδηγεί αυτά τα κορίτσια της κάθε ηλικίας να μεταμορφωθούν σε δέντρα, για να μεταμορφωθούν μετά ξανά σε κάτι άλλο, ή να γίνουν μιά και καλή πουλιά και να πετάξουν. (Τις δώσει μοι πτέρυγας ωσεί περιστεράς και πετασθήσομαι και καταπαύσω;)
Οι αχνές φιγούρες που προέκυψαν από μια τέτοια χειρωνακτική επίπονη περιπέτεια, με το λευκό να αναγράφεται πάνω στο λευκό, δεν φαίνεται να απέχουν ιδιαίτερα από το ίχνος που αφήνει ένα πουλί – το πέταγμά του- πάνω στο σύννεφο».
Ζούμε σε συνθήκες πόνου οι άνθρωποι, από πάντα και ως το τέλος της ζωής διαπραγματευόμαστε την ίασή του. Οι καλλιτέχνες δουλεύουν με αυτά τα υλικά, το θέμα είναι η ποιότητα και η δοσολογία… Χρειάζονται λεπτεπίλεπτοι χειρισμοί, φροντίδα και υπομονή.
Αυτά γράφει η Ζυράννα Ζατέλη για την έκθεση της Kατερίνας Ζαχαροπούλου στη γκαλερί Crux, μια έκθεση στην οποία θεματολογία πηγάζει από περιστατικά που η κραυγή καταστέλλεται ως την ώρα της μεταμόρφωσης, από μορφές που πασχίζουν να μιλήσουν με την ελπίδα ότι θα τους δοθεί ένα πλάγιο βλέμμα. Η Κατερίνα Ζαχαροπούλου σημειώνει πως η χαρακτική μέσα από την οποία διάλεξε να πει τις ιστορίες αυτές ταίριαξε πολύ με μιαν ανάγκη να δει πώς μπορούν να χαραχθούν τα βιώματα, οι απώλειες, ο πόνος, η ίδια η γλώσσα όταν έχουν απομακρυνθεί από την «μητρική στιγμή» και αφήνουν το χρόνο να κάνει τη δουλειά του. Και όπως τα πουλιά δεν αλλάζουν χαρακτήρα, ούτε όμως και τα τραγούδια, μένει να δει κανείς τι είναι αυτό το διαχρονικό συστατικό της λήθης και της σιωπής. Ποια «φωνή» διατυπώνει καλύτερα, κρυμμένα και υπαινικτικά αυτό το Ποτέ.
— Κατερίνα, σε αυτή τη δουλειά στη γκαλερί Crux, χρησιμοποιείς σαν τίτλο ένα στίχο «όταν ο Κόραξ λευκανθεί…», εξήγησέ μας τι εννοεί αυτή η φράση και η συνέχειά της.
Είναι στίχος από Σμυρναϊικο μινόρε, τραγουδισμένο ερασιτεχνικά αρχικά από την Σμυρνιά ρεμπέτισσα Αγγέλα Παπάζογλου, «όταν ο κόραξ λευκανθεί και η χιών μαυρίσει, τότε κι από το στήθος μου αυτή η φωτιά θα σβήσει…». Ειπώθηκε από την Αγγέλα σαν ωδή στο Ποτέ, είχε να κάνει με τη Σμύρνη και τον ξεριζωμό, τη μη επιστροφή. Πόσο πιο εύστοχα να διατυπωθεί η έννοια του Ποτέ μέσα στον λαϊκό πολιτισμό… Ακούγοντας τους στίχους τραγουδισμένους με λυγμική γλυκύτητα και ταυτόχρονα Δωρικά δεν μπορούσα παρά να τους δανειστώ για να σημασιοδοτήσουν τη δουλειά που δείχνω στην crux,ήταν σχεδόν μοιραία συνάντηση σε μια στιγμή που χρειαζόμουν κάτι στέρεο και συνάμα ποιητικά ειπωμένο. Εξ’ αλλου ξεριζωμός δεν γίνεται μόνο από πατρίδες αλλά και από ανθρώπους, τρόπους, σπίτια, συνήθειες ζωής.
— Στη δουλειά σου αυτή ασχολείσαι με τη σιωπή και το άφατο, δυο έννοιες που δεν παύουν να μας απασχολούν και σαν γυναίκα καλλιτέχνιδα πώς τις μετουσιώνεις στη δουλειά σου, πως γίνεται το τραύμα μορφή;
Η σιωπή και το ανείπωτο είναι βουβές απαντήσεις σε τραύματα που γεννιούνται μέσα στις ζωές των ανθρώπων για χίλιους λόγους, απώλειες, ανεκπλήρωτες προσδοκίες. Αγαπώ πολύ τις λαϊκές φράσεις που ακόμη σώζονται στην καθομιλουμένη, όπως «έμεινα άφωνος», «δεν λέγονται αυτά», «αδιανόητα πράγματα», «βουβάθηκα», «δεν έχω λόγια» και τόσα άλλα. Κάθε Nevermore που λέει το κοράκι στον ποιητή Έντγκαρ Άλαν Πόε είναι ένας τελεσίδικος χρησμός και όχι μόνο ερωτικός. Το τραύμα είναι από μόνο του μορφή αφού αλλάζει τα δεδομένα, τα ενσαρκωμένα κάνοντάς τα αγνώριστα μέσα από πλήθος μεταμορφώσεων. Είναι βαθιά ριζωμένο στους μύθους και στα παραμύθια, στα δημοτικά τραγούδια, στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στη μουσική, είναι το θεμέλιο της τέχνης. Η μετουσίωση σε μορφές έρχεται σε αυτή την ενότητα δουλειάς μου μέσα από μια επίπονη και επίμονη ανασκαφή τόσο στη φόρμα όσο και στο περιεχόμενο.
— Στα λινόλεουμ που υπάρχουν στην έκθεση, στις μήτρες των έργων φαίνεται η δουλειά σου που μοιάζει σαν να χαράζεται μια πληγή. Μίλησέ μου για αυτή τη διαδικασία και την ψυχική της προέκταση, μια καλλιτέχνιδα που χαράζει μια σκέψη ή ξύνει μια πληγή.
Τα λινόλεουμ λειτουργούν εδώ σαν το δέρμα στην επιφάνεια του οποίου εγγράφηκε το τραύμα, προσωπικό, πολιτισμικό, κοινωνικό, έμφυλλο. Είναι σαν χάρτες χαρακτήρων, χαράξεις που δημιουργήθηκαν από ανείπωτα πράγματα, πληγές όπως λες αλλά και ιάσεις, «ο τρώσσας και ιάσεται» δηλαδή. Η ψυχική προέκταση ίσως και να μην χρειάζεται ερμηνεία αφού την ίδια στιγμή σώμα και ψυχή συμφωνούν σε μια ιδιότυπη συνύπαρξη.
— Ποια είναι η λυτρωτική διαδικασία που ακολουθεί; Η απεικόνισή τους σαν ανάγλυφα, πιο ελεύθερα σε λευκά χαρτιά που δείχνουν μια ίαση αλλά και μια ουλή σχεδόν αόρατη;
Διάλεξα τα τυπώματα στα λευκά χαρτιά με τη μέθοδο της εξώγλυφης ξηροτυπίας ακριβώς για να δοθεί η δυνατότητα να «ιαθούν» οι χαράξεις δηλαδή οι πληγές. Μου αρέσει να ακολουθώ τεχνικές και υλικά σαν εργαλεία διατύπωσης μιας πνευματικής και ψυχικής ανάγκης. Γι’αυτό και δεν λέω ότι ασχολούμαι με την χαρακτική σε αυτή την ενότητα αλλά πολύ περισσότερο ασχολείται αυτή μαζί μου! Με βρήκε την ώρα που αντιλαμβανόμουν ότι για να πεις μια ιστορία ίασης χρειάζεται να ξέρεις μια ιστορία πόνου. Ζούμε σε συνθήκες πόνου οι άνθρωποι, από πάντα και ως το τέλος της ζωής διαπραγματευόμαστε την ίασή του. Οι καλλιτέχνες δουλεύουν με αυτά τα υλικά, το θέμα είναι η ποιότητα και η δοσολογία… Χρειάζονται λεπτεπίλεπτοι χειρισμοί, φροντίδα και υπομονή.
— Ας μιλήσουμε για την εποχή μας. Πόσο οι φωνές φιμώνονται, ποιες φωνές φιμώνονται και ποια είναι μια πιθανή διέξοδος;
Σήμερα νομίζουμε ότι μπορούν όλα να ειπωθούν, να γραφτούν, να εικονοποιηθούν, είναι η εποχή της αληθοφάνειας. Ίσως οι φωνές που δεν ακούγονται, δεν εμφανίζονται, που σιωπούν, να είναι περισσότερες ωστόσο και δεν εννοώ αναγκαστικά τη λογοκρισία. Πολύ περισσότερο με απασχολεί ο θόρυβος της πληροφορίας που μας μουδιάζει, η υποχώρηση μπροστά στη δύναμή της και το αίσθημα μιας επιβεβλημένης σιωπής. Μα αν αυτή η σιωπή σπάσει μπορεί να αποκαλύψει μια αξία φυλαγμένη σε κρησφύγετο ώσπου οι συνθήκες να της επιτρέψουν να γίνει ομιλούσα. Οι λευκές μου εικόνες σε αυτή την έκθεση κατοικούν σε αυτή τη σιωπή. Ίσως μόνο λίγο ψιθυρίζουν…
— Χρησιμοποιείς στον τίτλο της έκθεσης ένα κοράκι, ένα πουλί με πολλούς συμβολισμούς να το ακολουθούν με μια βαριά εικόνα φορτωμένο με πολλούς συμβολισμούς. Ακόμα και ένα πουλί δέσμιο των ιστοριών του παρελθόντος του και μεταφορικά ένας άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί προς την προσωπική, την πνευματική ελευθερία;
Το κοράκι είναι εμβληματικό πουλί, συνδέεται με το κακό, τον θάνατο, τις δυσοίωνες προβλέψεις. Είναι όμως και το πουλί που ακριβώς επειδή προμηνύει το Τέλος δίνει την δυνατότητα να μιλήσει κανείς για την Αρχή. ‘Ολη η τέχνη δεν είναι παρά ιστορίες ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα της ζωής. Η προσωπική και πνευματική ελευθερία δεν είναι συνδικαλιστικά αιτήματα, είναι ο τρόπος με τον οποίο οφείλουμε να αντιλαμβανόμαστε την πορεία μας στον επάνω τούτο κόσμο. Αν δεν είχαμε ένα κοράκι να μας θυμίζει το τέλος ίσως και να νομίζαμε ότι έχουμε άπειρο χρόνο, μα δεν έχουμε. Αυτό και μόνο σαν κατανόηση ζωής είναι ελευθερία.
— Στην έκθεση υπάρχει και μια αίθουσα με ζωγραφικά έργα της «Δεκαοχτούρας», έργου που έδειξες σε διαφορετικές εκδοχές κατά καιρούς. Θα ήθελα να μοιραστείς την ιστορία της μαζί μας.
Η «Δεκαοχτούρα» είναι άλλο ένα πουλί με δυνατό συμβολισμό. Αντίθετα από το κοράκι κατοικεί στις πόλεις, βρίσκεται ανάμεσά μας και ψάχνει να βρει το δίκιο του. Ήταν, λέει ο μύθος κάποτε κορίτσι, κατηγορήθηκε για κλέφτρα αφού έφαγε το 19ο ψωμί που η φουρνάρισσα μητριά της, της έδωσε να πουλήσει στο χωριό. Εκείνη επέμενε πως της δόθηκαν μόνο 18 ψωμιά, μα οι κατάρες της μητριάς, της έκαναν μαύρη τη ζωή. Παρακάλεσε τον θεό να την κάνει πουλί και να γλιτώσει, έκτοτε πετάει γύρω μας, στα δέντρα της πόλης, στους κήπους και τις αυλές μας φωνάζοντας το δίκιο της «δεκαοχτώ, δεκαοχτώ…» Τα δύο ζωγραφικά έργα που δείχνω είναι η αναπαράσταση της δεκαοχτούρας πριν γίνει πουλί, αλλά ήδη στοιχειωμένη από τις κατάρες, ένα κορίτσι του «Ποτέ» κι αυτή. Τελικά, πουλιά, άνθρωποι, φωνές και αφωνίες, χαρακιές και επουλώσεις, σμυρναίικα τραγούδια, φύση και θέση στα έργα μου καλούνται σε ένα είδος συμφιλίωσης. Ας κρατήσουμε αυτό.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
