Μία πολύ καθημερινή και ύπουλη μορφή της ρητορικής μίσους εναντίον των γυναικών είναι η ακραία και υβριστική κριτική διαφόρων χαρακτηριστικών τους, πολλά εκ των οποίων σχετίζονται με την εμφάνισή τους. Ένα κλασικό επιχείρημα όσων αρνούνται ότι μια τέτοια συμπεριφορά έχει σεξιστική χροιά είναι ότι ζούμε σε έναν ιδιαίτερα ανταγωνιστικό κόσμο, στον οποίο όλοι συνεχώς κρινόμαστε για τα πάντα. «Πάντα θα βρεθεί κάποιος κάφρος», λένε ακόμα και ευαισθητοποιημένοι άνθρωποι, «που θα εκφραστεί με αναξιοπρεπείς όρους απέναντί σου, είτε είσαι άντρας είτε είσαι γυναίκα».
Φυσικά, μια τέτοια αντιμετώπιση διαιωνίζει το πρόβλημα, επειδή του στερεί ελαφρά τη καρδία μια διάσταση, την οποία αν βλέπαμε ξεκάθαρα ίσως και να το λύναμε. Υπονοεί, δηλαδή, ότι είναι υπερβολική πολιτική ορθότητα η απαίτηση να μη γίνονται οι γυναίκες θύματα λεκτικής κακοποίησης, αφού σε μια κοινωνία η ελευθερία λόγου χρησιμοποιείται από μερικούς λανθασμένα και περιλαμβάνει κρύα αστεία, χυδαίες βρισιές και πολλή κριτική απέναντι σε όλους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ζούμε σε μια κοινωνία, η οποία απαιτεί από όλους να είναι τέλειοι. Στην οποία η ασχήμια, το πάχος, τα γηρατειά λοιδορούνται σε όλους τους ανθρώπους. Υπό αυτή την έννοια, θα ήταν όντως ακραία πολιτική ορθότητα, αν οι γυναίκες απαιτούσαν να μένουν στο απυρόβλητο, όταν οι άντρες δίπλα τους θα δέχονταν άσχημα σχόλια για οτιδήποτε δεν συμβαδίζει με τα κοινωνικά πρότυπα.
Η κατάσταση, όμως, δεν είναι ακριβώς έτσι. Σίγουρα, και οι άντρες γίνονται αποδέκτες κακοπροαίρετης κριτικής και κουτσομπολιού, όμως αξίζει να δούμε πώς εκφράζεται αυτό σε κάθε φύλο. Ακόμα και όταν το περιεχόμενο είναι ίδιο, απέναντι στη γυναίκα είναι πολύ πιο προσβλητικό για το λόγο ότι γίνονται τελείως διαφορετικές γλωσσικές επιλογές.
Από τα social media, την τηλεόραση και τον προφορικό λόγο των εφήβων, συγκέντρωσα μερικά παραδείγματα που νομίζω δείχνουν ξεκάθαρα πόσο επιεικής είναι η κοινωνία με τους άντρες και πόσο κακεντρεχής με τις γυναίκες:
- Ο άντρας είναι χοντρός, η γυναίκα είναι φάλαινα. Στη μία περίπτωση, δηλαδή, γίνεται χρήση ενός περιγραφικού επιθέτου, στη δεύτερη μια ιδιαίτερα εμφατική παρομοίωση. Το ίδιο επίθετο χρησιμοποιείται, βέβαια, και στις γυναίκες, αλλά αντίστοιχη μεταφορά με τόσο έντονη συνυποδήλωση δε βρήκα για άντρα. Άλλωστε, σχετική έρευνα έχει δείξει ότι το body shaming είναι εντονότερο και πολύ πιο επίμονο στις γυναίκες.
- Ο άντρας έχει ρυτίδες, η γυναίκα είναι σταφιδιασμένη και γριά. Είναι ενδιαφέρον ότι, ενώ η λέξη γέρος χρησιμοποιείται κυρίως, για να δηλώσει τον άντρα προχωρημένης ηλικίας, η λέξη γριά χαρακτηρίζει συχνά γυναίκες ακόμα και 40-50 ετών, για να δηλώσει ότι δεν διατηρούνται καλά.
- Ο άντρας που ντύνεται υπερβολικά ή επιδεικτικά είναι κλαρινογαμπρός ή σφίχτης, του αποδίδονται δηλαδή αστεία ή μεικτά χαρακτηριστικά που έχουν και ορισμένες θετικές πλευρές. Η γυναίκα είναι σούργελο, τσούλα και οι υπόλοιπες γνωστές βρισιές που συνιστούν το slut shaming.
- Ο αυστηρός προϊστάμενος είναι μαλάκας και στη χειρότερη κομπλεξικός, η γυναίκα με αντίστοιχη συμπεριφορά είναι σκύλα και αγάμητη. Ο θυμός απέναντι στον ανώτερο στη μία περίπτωση κάνει κρίση για το χαρακτήρα του, στην άλλη περίπτωση υποβιβάζει τη γυναίκα σε άτομο που αποτελείται μόνο από την ανάγκη ικανοποίησης σεξουαλικών αναγκών, κάτι που σε άλλα περικείμενα είναι αντρικό χαρακτηριστικό.
Η λίστα είναι πολύ μεγάλη και μπορεί να εμπλουτιστεί με διάφορα ακόμα παραδείγματα. Δεν αμφιβάλλω ότι υπάρχουν δεκάδες βρισιές και απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί και για τους άντρες. Αυτό, όμως, που ήθελα να τονίσω είναι ότι η ρητορική μίσους μέσω της απαξίωσης ορισμένων χαρακτηριστικών του ατόμου έχει πολύ συχνά σεξιστικό πρόσημο. Ο υβριστικός λόγος είναι κάτι που όλοι συναντάμε κάποια στιγμή στη ζωή μας. Σε συγκεκριμένες ομάδες, όμως, όπως οι γυναίκες, οι μετανάστες και οι γκέι, αυτός έχει πολύ πιο βίαια, στερεοτυπικά και ισοπεδωτικά χαρακτηριστικά. Γι’ αυτό ακριβώς, δεν είναι φαινόμενο από μόνη της η κακοπροαίρετη κοινωνική κριτική και ούτε έχουν όλοι να την αντιμετωπίσουν. Έχει συγκεκριμένο σεξιστικό, ρατσιστικό, ομοφοβικό περιεχόμενο και μόνο με αυτό το επίθετο μπροστά της θα μπορέσουμε να αντιδράσουμε σε αυτή, όπως της αξίζει.
Πολύ χρήσιμες πληροφορίες για τη σεξιστική ρητορική μίσους προωθούνται από το Συμβούλιο της Ευρώπης εδώ.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
Ισοτητα και στα μπινελικα