Κάτι που μου έχει κάνει εντύπωση το τελευταίο διάστημα, που έχω αρχίσει να είμαι πιο παρατηρητική στα ανακλαστικά της κοινωνίας όσον αφορά στο σεξισμό, είναι ο δισταγμός των γυναικών να πουν ότι είναι φεμινίστριες. Οι περισσότερες θα εξηγήσουν με χαρά ότι επιθυμούν -ή ακόμα και ότι μάχονται για- την ισότητα των φύλων, όμως ο φεμινισμός είναι μια λέξη που μοιάζει στοιχειωμένη. Στοιχειωμένη από τι;
Το κλασικό επιχείρημα για την αρνητική συνυποδήλωση των λέξεων φεμινίστρια και φεμινισμός είναι ότι ιστορικά αλλά και στη σύγχρονη εποχή έχουν υπάρξει ακραίες αντιδράσεις στο όνομα αυτού του κινήματος. Οπότε, είναι λογικό οι λέξεις αυτές να φέρουν κάποιο αρνητικό φορτίο. Η σημασία μιας λέξης δεν είναι απλά ένα σταθερό κατασκεύασμα στο λεξικό, αλλά μεταβάλλεται συνεχώς, για να εντάξει την επίδραση του κοινωνικού και πολιτικού περιβάλλοντος σε αυτή. Σωστά;
Όχι και τόσο. Το κατά πόσο υπήρξαν όντως ακραίες αντιδράσεις από τις φεμινίστριες και αν αυτές ήταν δικαιολογημένες ή αναμενόμενες στο πλαίσιο, στο οποίο εμφανίστηκαν, είναι σίγουρα μια κουβέντα που μπορεί να γίνει, όμως νομίζω ότι μας αποπροσανατολίζει από την πλάνη του παραπάνω επιχειρήματος. Διότι το ζητούμενο σε πρώτη φάση είναι να καταλάβουμε, γιατί ένα τέτοιο επιχείρημα αποτελεί σόφισμα.
Η επιχειρηματολογία είναι ο τρόπος, με τον οποίο συνδέονται λογικώς προτάσεις μεταξύ τους, ώστε να οδηγήσουν σε ένα συγκεκριμένο συμπέρασμα. Για να είναι σωστό και αληθές το συμπέρασμα, θα πρέπει οι προτάσεις, οι οποίες αποτελούν το συλλογισμό, να είναι ορθές και να έχουν μία συγκεκριμένη σχέση, η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα κατά λογική αναγκαιότητα. Λόγω της σύνθετης δομής του και των πολλών στοιχείων που ενσωματώνει ο συλλογισμός, είναι ευεπίφορος να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης, για να διατυπωθούν συμπεράσματα, τα οποία ούτε αληθή είναι ούτε λογική βάση έχουν. Τα σοφίσματα και οι λογικές πλάνες είναι ένα ισχυρό όπλο στη ρητορική διαφόρων ανθρώπων, γιατί μοιάζουν να είναι ορθά και θεμελιωμένα, με αποτέλεσμα να είναι πειστικά, κι ας είναι λανθασμένα.
Στο συλλογισμό, λοιπόν, ότι η λέξη φεμινίστρια είναι αρνητική, επειδή ενσωματώνει την ακραία και αρνητική μορφή του φεμινισμού, ακόμα και αν δεχτούμε ότι υπάρχει αυτή η μορφή και όντως είναι αρνητική, εμφανίζεται το διαχρονικό και αγαπημένο σόφισμα που δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε αίτιο και αιτιατό. Αυτό το λογικό σφάλμα εμφανίζεται με πολλές μορφές και μία από τις πιο γνωστές είναι ότι ένα αποτέλεσμα έχει πολλές αιτίες, επιλέγεται όμως να τονιστεί μία από αυτές ως η μοναδική. Δηλαδή το επιχείρημα ότι η φεμινίστρια ως λέξη έχει αρνητική έννοια λόγω των ακραίων φαινομένων του φεμινισμού, παραλείπει να αναφερθεί στο γεγονός ότι δεν υπήρξαν μόνο κατακριτέες αντιδράσεις των φεμινιστριών, αλλά και πολλές θαυμαστές που οδήγησαν σε σημαντικά επιτεύγματα. Επίσης, δεν αναφέρει και την άλλη αιτία που αυτή η λέξη έχει τόσο αρνητικό φορτίο. Τον πόλεμο της κοινωνίας απέναντι σε αυτή την ιδέα.
Αυτός ο πόλεμος εκμεταλλεύθηκε τις όποιες αρνητικές εκφάνσεις του φεμινισμού, τις γενίκευσε και της χρέωσε σε μια λέξη, η οποία κατέληξε να συνδέεται με έννοιες που δεν έχουν καμία σχέση μαζί της, όπως ο ναζισμός. Πολλές έννοιες και πολλά κοινωνικά και πολιτικά κινήματα έχουν να επιδείξουν ακρότητες στους κόλπους τους. Για κανένα, όμως, από όλα αυτά, δεν ενσωματώθηκαν οι εξαιρέσεις στη σημασία της βασικής λέξης, ώστε να φαίνεται ότι αποτελούν τον κανόνα. Τα γλωσσικά παραδείγματα μιλούν από μόνα τους.
Οι φεμινίστριες είναι…
Ο πιο απλός τρόπος στη γλωσσολογία να διαπιστώσουμε ποια χαρακτηριστικά αποδίδονται σε μία έννοια είναι να ψάξουμε τι κατηγορούμενα έχει με βάση την πρόταση «Το Χ είναι…». Έτσι, γίνεται εύκολα φανερό ποιες ιδιότητες συνδέονται άμεσα και ρητά με τη λέξη. Ψάχνοντας στο Google τη φράση «Οι φεμινίστριες είναι» διαπίστωσα ότι στις 3 πρώτες σελίδες αποτελεσμάτων (30 συνολικά αποτελέσματα), τα 24 από αυτά έχουν αρνητικά κατηγορούμενα για τις φεμινίστριες (π.χ. Οι φεμινίστριες είναι άσχημες/ κυριολεκτικά παλαβές/ γλωσσούδες/ σεξιστικές εναντίον των ανδρών/ εξαγριωμένες μαινάδες/ αξύριστες/ αγάμητες κλπ). Βέβαια, δεν κατηγορούν όλα τα κείμενα τις φεμινίστριες, αφού πολλά από αυτά αναπαράγουν τα στερεότυπα που κυκλοφορούν με στόχο να τα διαψεύσουν. Πάντως, είναι σπάνιο φαινόμενο να εμφανιστεί η λέξη φεμινίστρια σε ένα ουδέτερο γλωσσικό περιβάλλον ή να έχει κατηγορούμενο με θετική σημασία.
Στον αντίποδα, αν κανείς ψάξει με τον ίδιο τρόπο άλλες πολιτικές και κοινωνικές ομάδες (για παράδειγμα «οι κομμουνιστές είναι», «οι καπιταλιστές είναι», «οι αριστεροί είναι», «οι χορτοφάγοι είναι») θα διαπιστώσει ότι το άμεσο γλωσσικό περιβάλλον τους εκφράζει πολύ σπανιότερα αρνητικές ιδιότητες. Αντίθετα, ο κανόνας είναι να εμφανίζονται αυτές οι λέξεις σε ουδέτερο επεξηγηματικό περιβάλλον (π.χ. οι χορτοφάγοι είναι το 9% του πληθυσμού) ή να τους αποδίδονται θετικές ιδιότητες (π.χ. οι αριστεροί είναι πιο καλλιεργημένοι).
F-word
Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο έρχεται από τα αγγλικά, όπου σε πολλά αγγλικά άρθρα η λέξη feminism αναφέρεται μετωνυμικά ως F-word. Αυτό συμβαίνει ακόμα και σε άρθρα, στα οποία στηλιτεύεται η αρνητική έννοια που έχει αποδοθεί συλλήβδην στη λέξη, όμως είναι πολύ ενδιαφέρον το πώς ακόμα και οι υπέρμαχοι του φεμινισμού αναπαράγουν μια γλωσσική δομή, η οποία συνδέει το φεμινισμό με την άλλη F-word (f*ck), που μας έρχεται πολύ πιο άμεσα στο νου.
Φεμιναζί
Τέλος, ο πόλεμος της κοινωνίας απέναντι στο φεμινισμό φτάνει νομίζω στις πιο σκοτεινές του εκφράσεις, όταν συσχετίζει το φεμινισμό με το ναζισμό. Η λέξη φεμιναζί δεν είναι ελληνική πατέντα, αλλά πρόκειται για έναν εξευτελιστικό όρο, ο οποίος ξεκίνησε από το συντηρητικό ραδιοφωνικό παραγωγό Rush Limbaugh στην Αμερική. Για όλα τα κινήματα και τις ιδέες υπάρχουν διάφοροι όροι που στόχο έχουν να υποτιμήσουν είτε ολόκληρη την ιδέα είτε τις ακραίες μορφές της, όμως προσωπικά δεν γνωρίζω κάποιον άλλο όρο που να έχει σε μία λέξη δύο συνθετικά, εκ των οποίων το ένα είναι ένα κίνημα με αδιαμφισβήτητα καλές προθέσεις και το άλλο ο ναζισμός και το ολοκαύτωμα.
Για μένα, λοιπόν, το ερώτημα δεν είναι αν είναι κακό που οι φεμινίστριες έκαιγαν κάποτε τα σουτιέν τους ή μήπως ορισμένες γυναίκες που μάχονται για την ισότητα των φύλων το παρακάνουν και γίνονται υπερβολικές ή απόλυτες. Το θέμα είναι το γιατί επιλέγονται να τονίζονται μόνο αυτές οι πλευρές με τέτοιο μένος.
Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News
Οι φεμινίστριες δεν έκαιγαν μόνο τα σουτιέν τους αλλά για να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου έκαψαν και κτίρια, συγκρουστηκαν σκληρά στο δρόμο με την αστυνομία και μπήκαν φυλακή. Από το δικαίωμα μας στην εργασια και μάλιστα φορώντας παντελόνι, μέχρι την αυτοδιάθεση του σώματος μας, όλα τα ‘προνομια’ μας κερδήθηκαν από καποιες αλλεσ υπερβολικες πριν από μας. Όταν ακούμε για hardcore υπερβολικές φεμινίστριες συνήθως κάποιος/α με εσωτερικευμενο μισογυνισμό κρύβεται από πίσω. Συνειρμικά κάνω την εικόνα μιας γυναίκας θυμωμένης που μιλάει σε έντονο ύφος προκαλώντας αμηχανία στους/τις γύρω της. Προσπαθώ όμως να συνυπολογίσω στο κάδρο πόσες φορές μέσα στη μέρα απάντησε ήρεμα/ευγενικά/επεξηγηματικά και… Διαβάστε περισσότερα »
Πολύ όμορφο κείμενο! Γράφετε πολύ στρωτά, με σαφήνεια, ακρίβεια και συντομία. Στο άρθρο της Wikipedia antifemisn βρήκα ορισμένες αιτίες που κάποιοι άνθρωποι είναι αντίθετοι στον φεμινισμό. Οι απόψεις ορισμένων ριζοσπαστικών φεμινιστριών είναι, από ό,τι κατάλαβα, μια από αυτές, όπως επίσης και η αμφισβήτηση των παραδοσιακών ρόλων των δύο φύλων σε μια πατριάρχική κοινωνία. Νομίζω ότι η απορία σας “γιατί να τονίζονται μόνο οι υπερβολές και όχι τα καλά του φεμινισμού” απαντιεται από το δεύτερο, ότι σε μια πατριάρχική κοινωνία όλοι είμαστε διαποτισμένοι από πατριαερχικές ιδέες. Σε οτιδήποτε έρχεται σε αντίθεση με αυτές, προσέχουμε πρώτα τα αρνητικά του και μας ξεφεύγουν… Διαβάστε περισσότερα »
Δεν ήξερα πώς προέκυψε το femi-nazi, από κάποιον τέτοιο μλκ θα ήταν φυσικά, πάντως είναι απαράδεκτο που το nazi έφτασε να χρησιμοποιείται για να καταγγείλει μιαν υποτιθέμενη αυστηρότητα / πίστη / αδιαλλαξία σε κάποιες αρχές (βλ. grammar-nazi). Εξαίρεση το απίστευτο soup nazi του Seinfeld.
Αντίστοιχα απαράδεκτα και αυτά με τη χρήση του whore (attention whore, πχ, το έχω δει και στα ελληνικά).
Ωραίο κείμενο. Μου άρεσε και μία ταινία σχετική. Suffragette λέγεται. Όχι ταινιάρα και ήταν λίγο ενοχλητικό που προσπάθησαν να διαφημίσουν την Μερυλ Στρηπ σαν πρωταγωνίστρια επειδή έπαιζε την Emmeline Punkhurst, αλλά δεν παύει να αποτελεί καλό έναυσμα για προβληματισμό. Είναι συγκλονιστικό πόσο μεγάλο αγώνα έδωσαν οι γυναίκες για να έχουμε εμείς κάποια προνόμια που τα θεωρούμε αυτονόητα. Ένας ατελείωτος, χωρίς παρασημοφορημένους ήρωες, πόλεμος που έστρωσε το έδαφος για να μπορούμε εμείς να σπουδάσουμε, να δουλεύουμε ή να κρατάμε το παιδί μετά το διαζύγιο ή να παίρνουμε διαζύγιο. Οπότε, όποιος ηλίθιος προσβάλλει το φεμινισμό ή το θεωρεί προσβλητικό να σε αποκαλέσει… Διαβάστε περισσότερα »
Καλή ανάλυση για οποι@ ενδιαφέρεται γίνεται σε αυτό το βιβλίο
https://www.routledge.com/Repudiating-Feminism-Young-Women-in-a-Neoliberal-World-1st-Edition/Scharff/p/book/9781409410300
Είναι γραμμένο προ metoo οπότε κάποια πράγματα έχουν βελτιωθεί (νομίζω) , για μένα έχει πολύ ενδιαφέρον το πόσο κοινές συμπεριφορές αντιμετώπισα δηλώνοντας φεμινίστρια.
Σ’ ευχαριστώ πολύ για τον αστερίσκο, είναι καιρός που προσπαθώ να καταλάβω αν στο ‘απ’ ότι κατάλαβα’ βάζουμε κόμμα, και δεν ήμουν σίγουρη, και ρώτησα φίλη γλωσσολόγο και μου είπε ναι. Αλλά και πάλι κάτι μου κλώτσαγε χωρίς να μπορώ να το εξηγήσω ακριβώς. Το ξεκαθαρίζεις πως όχι, και γιατί όχι. Σούπερ!
Περί της χρήσης του ότι:
Αντιγράφω από https://www.in.gr/2018/06/11/culture/glossakailogotexnia/oti-i-oti/
“Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος (οι λοιποί ειδικοί σύνδεσμοι είναι το πως και το που) και εισάγει δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις, που λειτουργούν ως αντικείμενο.
Το ό,τι είναι άκλιτη αναφορική αντωνυμία, που σημαίνει οτιδήποτε, αυτό που, όποιο πράγμα, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις έχει και την έννοια τού όποιος ή όσος.
Το ό,τι εισάγει δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις, που είτε αναφέρονται σε κάποιον όρο της κύριας πρότασης είτε αποτελούν οι ίδιες όρο της κύριας πρότασης.”
Ευχαριστούμε Inside Job! Αυτό που κατάλαβα είναι πως μερικές φορές η τεμπελιά μου χτυπάει κόκκινο και ψάχνω έτοιμες λύσεις.
Περί της χρήσης των ότι και ό,τι:
Αντιγράφω από https://www.in.gr/2018/06/11/culture/glossakailogotexnia/oti-i-oti/:
“Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος (οι λοιποί ειδικοί σύνδεσμοι είναι το πως και το που) και εισάγει δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις, που λειτουργούν ως αντικείμενο, υποκείμενο ή επεξήγηση.
Το ό,τι είναι άκλιτη αναφορική αντωνυμία, που σημαίνει οτιδήποτε, αυτό που, όποιο πράγμα, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις έχει και την έννοια τού όποιος ή όσος.
Το ό,τι εισάγει δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις, που είτε αναφέρονται σε κάποιον όρο της κύριας πρότασης είτε αποτελούν οι ίδιες όρο της κύριας πρότασης.”