Πρέπει να μάθουμε να μιλάμε για το πένθος της αποβολής

Η Ειρήνη Τσαρτσάρα είναι ψυχολόγος, πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια, επόπτρια και θεραπεύτρια σχημάτων και δουλεύει ιδιωτικά με ενήλικες. Έχει ασχοληθεί στη διδακτορική της διατριβή με τις επιπτώσεις της πρώιμης αποβολής στον ψυχισμό της γυναίκας. Είναι μέλος της Εταιρείας Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας, της Ελληνικής Εταιρείας Θεραπείας Σχημάτων και της International Society of Schema Therapy (ISST).

 

Η αποβολή είναι κάτι που συμβαίνει συχνά. Γιατί είναι κάτι που δεν συζητιέται ανοιχτά;

Όντως, η αποβολή είναι πολύ συχνό βίωμα των γυναικών. Περίπου 1 στις 5 αναγνωρισμένες -“κλινικά διαγνωσμένες”- κυήσεις δεν προχωρούν. Το ποσοστό αυξάνεται στις λεγόμενες βιοχημικές κυήσεις, όπου μια γυναίκα μπορεί να μην έχει επίγνωση ότι είχε συλλάβει.

Μιλάμε για μία μορφή απώλειας που δύσκολα όντως την επικοινωνεί, την μοιράζεται μια γυναίκα. Έχει συμπεριληφθεί ανάμεσα στις “unspeakable losses”, λόγω του είδους της συγκεκριμένης απώλειας. Πώς να μιλήσει εύκολα κάποιος για ένα εν δυνάμει ανθρώπινο ον, που δεν το γνώρισε ποτέ κανείς γιατί έπαψε να αναπτύσσεται και δεν ήρθε στη ζωή; Οι λόγοι μπορεί να διαφοροποιούνται κάθε φορά. Σίγουρα όμως, στο κατά πόσο θα το επικοινωνήσει ανοιχτά μια γυναίκα μπορεί να επιδράσουν και οι αντιδράσεις των ανθρώπων που την περιβάλλουν.

Καταρχάς, στην πολύ πρώιμη απώλεια, αυτή που συμβαίνει ως και την 12^η εβδομάδα της κύησης, μιλάμε για ένα πολύ ιδιωτικό βίωμα της γυναίκας όπου το σώμα της προετοιμαζόταν για να την οδηγήσει στη μητρότητα. Σε αυτό το πρώιμο στάδιο η εγκυμοσύνη δεν είναι ακόμη ορατή, δεν υπάρχουν “αποδεικτικά” στοιχεία για τους έξω ότι συμβαίνει. Κάποιες φορές μάλιστα και η ίδια η γυναίκα μπορεί να βιώνει ως “παράξενη” την αλήθεια της κύησής της, ειδικά αν δεν έχει συμπτώματα εγκυμοσύνης, ώσπου να “δει” για πρώτη φορά το έμβρυο στον πρώτο απεικονιστικό υπέρηχο, εφόσον κάτι τέτοιο είχε προλάβει να συμβεί.

Πέραν αυτού, όταν ο κόσμος πληροφορείται για μια αποβολή, συχνά στέκεται αμήχανα μπροστά σε ένα τέτοιο γεγονός. Μπορεί να υπάρξουν και πολύ ζεστές αντιδράσεις. Όμως μπορεί να υπάρξουν και αντιδράσεις που, όσο κι αν τα κίνητρά τους είναι καλοπροαίρετα, ωστόσο γίνονται αντιληπτά από μια γυναίκα ως ένδειξη ακύρωσης ή μη κατανόησης του τί βίωσε.

Είναι πολυσήμαντο το θέμα της μη επικοινωνίας. Συχνά σε πολύ πρώιμες κυήσεις παρατηρείται το “καλύτερα να μην επικοινωνήσω το νέο, ώσπου να βεβαιωθώ πως όλα πάνε καλά”. Αυτή η αρχική απόκρυψη της εγκυμοσύνης σχετίζεται κάποιες φορές με προκαταλήψεις, όμως έχει να κάνει και με φυσιολογικές αρχικές ψυχικές διεργασίες προσαρμογής στο βίωμα μιας κύησης.

 

Οπότε, ένας από τους λόγους που δεν το συζητάμε, είναι ότι δεν φαινόταν; Οπότε είναι σα να μην έγινε;

Χμ, φυσικά και έγινε, για τη γυναίκα.

 

Ναι, εννοώ για τους γύρω.

Ναι, για τους γύρω “συνέβη” αν το έχουν ήδη πληροφορηθεί. Συχνά, αν και δε συμβαίνει πάντοτε, όταν μια γυναίκα έχει ήδη βιώσει μια πρώιμη απώλεια, μπορεί να αποφύγει πιο συνειδητά να ανακοινώσει τα νέα μιας επόμενης κύησης μέχρι να βεβαιωθεί πως έχει προχωρήσει πέραν του πρώτου τριμήνου, όπου μειώνονται οι πιθανότητες αποβολής λόγω χρωμοσωμικών ανωμαλιών.

Επομένως, οι άλλοι δεν γίνονται πάντα κοινωνοί του γεγονότος που είναι εξ ορισμού επώδυνο και δύσκολο να το διαχειριστεί κάποιος ψυχικά.

 

Έχω την εντύπωση, ότι όταν μια γυναίκα δείχνει την θλίψη της για αυτό το γεγονός, οι άλλοι την αντιμετωπίζουν συχνά ως ιδιαίτερα ευαίσθητη, ή κακομαθημένη, ή πολύ εύθραυστη. Αυτή η αυστηρότητα νομίζω ότι κάνει τις γυναίκες ακόμα και να αμφιβάλλουν για αυτό που νιώθουν. Χαρακτηριστική είναι η φράση “δεν πειράζει, θα κάνεις άλλο”. Σα να είναι αυτονόητο, που δεν είναι.

Η αίσθησή μου για το πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος ψυχισμός κάποιες φορές, είναι πώς όταν κανείς αντιμετωπίζει δύσκολα νέα, προσπαθεί, ο καθένας με τον δικό του τρόπο να κατευνάσει το δυσάρεστο συναίσθημα του άλλου. Στην περίπτωση μιας αποβολής δεν είναι εύκολο να μιλήσει η ίδια η γυναίκα, πόσο μάλλον να κατανοήσει ο άλλος το τί ακριβώς σημαίνει για εκείνη. Σίγουρα είναι πολύ βοηθητικό όταν ο άλλος διαθέτει μια βασική ενσυναίσθηση, την ικανότητα να φανταστεί πώς θα ήταν ο ίδιος αν βρισκόταν στη θέση της γυναίκας.

Βέβαια εδώ υπεισέρχεται κι ένα άλλο θέμα, αυτό της αίσθησης ή ψευδαίσθησης ελέγχου που συχνά πιστεύουμε πως έχουμε πάνω σε γεγονότα. Οπότε το “δεν πειράζει, θα κάνεις άλλο”, φυσικά συνιστά ακυρωτική απάντηση και έλλειψη αναγνώρισης του προσωπικού βιώματος μιας γυναίκας που σε λίγους μήνες θα ήταν μητέρα, ειδικά αν είχε αρχίσει να επενδύει συναισθηματικά στο αγέννητο μωρό. Παράλληλα ίσως παραπέμπει και σε αυτήν την ψευδαίσθηση πως είμαστε παντοδύναμοι, μπορούμε να ξε-κάνουμε αρνητικά συμβάντα και να προβλέψουμε θετικά. Πόσο μάλλον όταν αυτό μπορεί να ενισχύεται και από εξελίξεις στην γυναικολογία και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

 

Όταν μια γυναίκα πενθεί μια τέτοια απώλεια, τι είναι αυτό που πενθεί; Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, βέβαια, αλλά υπάρχει κάτι κοινό; Πενθεί για το μέλλον; Είναι σημαντικό να προσδιορίσει τι ακριβώς είναι αυτό που αισθάνεται;

Σημαντική ερώτηση, γιατί το πένθος εδώ μπορεί να είναι πολυσήμαντο. Είναι αλήθεια πως όταν μια γυναίκα έρχεται αντιμέτωπη με μια τέτοιου είδους απώλεια, χρειάζεται να νοηματοδοτήσει αυτό που βίωσε και να δει τί ακριβώς πενθεί.

Οι μελέτες δείχνουν πως μια γυναίκα φυσικά και μπορεί να πενθεί ένα εν δυνάμει παιδί, αυτό που φαντασιώθηκε, αν μου επιτρέπεται η χρήση του όρου, που ονειρεύτηκε δηλαδή πως θα ερχόταν. Καταρχάς λοιπόν, ναι, ένα παιδί που δεν γεννήθηκε. Ωστόσο, επειδή ο κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του ψυχισμό, τους δικούς του ρυθμούς και προσλαμβάνουσες, δεν προλαβαίνουν όλες οι γυναίκες να αισθανθούν πως έχουν χάσει ένα παιδί.

Επιπλέον, στην εμπειρία της αποβολής μπορεί να πενθεί κανείς και για ένα “μη τέλειο αναπαραγωγικό σύστημα”, να βιώνει τον εαυτό της ως “κάτι λιγότερο” σε σχέση με τις γυναίκες που δεν έχουν αντιμετωπίσει μια τέτοια απώλεια. Επομένως μπορεί να σηματοδοτεί και απώλεια μιας αίσθησης ενός συστήματος αναπαραγωγής που υποθέτουμε πως λειτουργεί στην εντέλεια και άρα να πυροδοτεί και αγωνίες για μια μελλοντική σύλληψη και κύηση.

Επίσης μπορεί να κινητοποιεί αγωνίες για απώλεια ρόλων, αυτού που σχετίζεται με το βίωμα της βιολογικής μητρότητας για γυναίκες που δεν έχουν παιδί, ή την απώλεια μιας “ενήλικης γυναικείας ταυτότητας”. Το τελευταίο φυσικά και παραπέμπει σε πιο στερεοτυπικές κοινωνικές αντιλήψεις περί θηλυκότητας. Ωστόσο όλα αυτά συχνά αναφέρονται από τις γυναίκες με εμπειρία πρώιμης αποβολής ως λόγοι για τους οποίους μπορεί να πενθούν ή και να αγωνιούν για το μέλλον.

 

Η αίσθηση αυτή της ανεπάρκειας, γίνεται όλο και πιο έντονη σε γυναίκες με επαναλαμβανόμενες αποβολές;

Ναι, μπορεί να γίνει κυρίαρχη θεματική, ανάλογα με τα ψυχικά αποθέματα και την στήριξη που λαμβάνει η κάθε γυναίκα

 

Ποιος είναι ο ρόλος του συντρόφου, και της ιατρικής ομάδας που την περιβάλλει;

Σημαντικός. Καταρχάς αναφορικά με τον σύντροφο, που ξεχνιέται συχνά από τον περίγυρο, χρειάζεται να πούμε πως επίσης μπορεί να βιώνει συναισθήματα πένθους. Δεν έχει βιώσει την κύηση εκ των έσω, όμως μπορεί να είχε κάνει τις δικές του εικόνες για το μελλοντικό παιδί που εν τέλει δεν ήρθε ποτέ. Αισθήματα ανεπάρκειας μπορεί να βιώνει και ο σύντροφος. Ο ρόλος του άνδρα-συντρόφου όμως, όπως ίσως εσωτερικεύεται λόγω και κοινωνικών στερεοτύπων, συχνά τον τοποθετεί στη θέση του “δυνατού” που χρειάζεται να κατανοήσει και να στηρίξει. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν πως όταν ο σύντροφος έχει δει το αγέννητο έμβρυο στον πρώτο υπέρηχο μπορεί να έχει αντίστοιχα αισθήματα πένθους με τη σύντροφό του. Εδώ λοιπόν είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε πως κι εκείνος μπορεί να πονάει και πως η μεταξύ του ζεύγους ανοιχτή επικοινωνία είναι πάντα βοηθητική, ώστε να μπορέσουν να επουλώσουν οποιαδήποτε πένθη βιώνει ο καθένας από τους δύο με αφορμή την εμπειρία της αποβολής.

Τώρα, αναφορικά με το ρόλο της ιατρικής ομάδας. Σε κουλτούρες όπως είναι η Αγγλία συνήθως υπάρχουν εξειδικευμένα κέντρα μαιών που σε πρώτη φάση συνομιλούν με τη γυναίκα και μπορεί να την κατευθύνουν σε ειδικούς ψυχικής υγείας, εφόσον και η ίδια το επιθυμεί. Στην ελληνική πραγματικότητα, που η περίθαλψη είναι ούτως ή άλλως πιο εξατομικευμένη σε σχέση με συστήματα υγείας άλλων χωρών, είναι σημαντική η ποιότητα της σχέσης που έχει δημιουργηθεί μεταξύ του περιθάλποντος (γυναικολόγου ή/και μαίας) και της γυναίκας. Πάντως, όπως ανέφερες κι εσύ, επειδή ο κάθε ψυχισμός είναι διαφορετικός, είναι σημαντικό ο/η εκάστοτε ειδικός, γιατρός ή ιατρική ομάδα, να αντιληφθεί τί σήμαινε η συγκεκριμένη εγκυμοσύνη για τη γυναίκα αυτή. Ακόμη κι η ορολογία, σε τί αναφερόμαστε είναι σημαντική. Κάποιες γυναίκες μιλούν για απώλεια κύησης, άλλες για απώλεια εμβρύου, άλλες για απώλεια παιδιού. Επομένως χρειάζεται εξατομικευμένη αντιμετώπιση.

 

Οπότε, από τη μεριά του συμπαραστεκόμενου, το καλύτερο είναι να αφήσουμε τη γυναίκα να μιλήσει για την απώλεια της, με τους όρους που θέλει, πριν αποφασίσουμε να μιλήσουμε;

Ακριβώς.

 

Τι δεν θα έπρεπε να πούμε σε μια γυναίκα που έχει ζήσει μια αποβολή;

“Δεν πειράζει, θα κάνεις άλλο”, “μην ανησυχείς, είσαι νέα ακόμη”, “ήταν πολύ πρόωρη κύηση, δεν είχε μεγαλώσει”, “μάλλον φταίει η ηλικία σου” ή “τουλάχιστον συνέλαβες”… σίγουρα δεν είναι βοηθητικοί τρόποι απάντησης.

 

Υπάρχει τρόπος να προστατευτεί μια γυναίκα από σχόλια που την πληγώνουν; Κάτι που μπορεί να κάνει η ίδια;

Αυτό που μπορεί να είναι βοηθητικό είναι να έχει χώρο να μιλήσει για αυτό που βίωσε, να ζητήσει να την ακούσει ένας δικός της άνθρωπος, να κλάψουν παρέα, να την πάρει μια αγκαλιά, να θυμώσει και να είναι οκ με τον άλλον που έχει απέναντί της. Κι ο άλλος να μην κρίνει, να μη χρειάζεται να πει καμιά είδους σοφία, μόνο να είναι εκεί για εκείνην. Γενικά να αισθανθεί η γυναίκα ελεύθερη να επικοινωνήσει αυτό που αισθάνεται και που σκέφτεται δίχως λογοκρισία, ούτε δική της, ούτε του άλλου.

 

Οι γυναίκες που βιώνουν αποβολές μετά από εξωσωματική είναι πιο προετοιμασμένες, ή είναι ακόμη πιο εκτεθειμένες, αφού έχουν μπει σε ένα περιβάλλον που τις θεωρεί εκ προοιμίου ‘προβληματικές;’

Δεν ξέρω αν είμαι σε θέση να δώσω απάντηση στο ερώτημα αυτό. Σίγουρα μπορεί να είναι πιο ενήμερη των πιθανοτήτων για μια απώλεια σε πρώιμο στάδιο, να έχει ενημερωθεί. Τώρα το αν θεωρείται “προβληματική”, αυτό νομίζω έχει να κάνει με το πώς η ίδια μπορεί να αισθανόταν από πριν, προτού μπει στη διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Σίγουρα είναι μια επίπονη διαδικασία που δυστυχώς δεν οδηγεί πάντα στο επιθυμητό μωρό. Αν το δούμε λοιπόν από την οπτική της αυξημένης προσπάθειας στην οποία μπαίνει, αν συμβεί απώλεια μετά από μια εξωσωματική, μπορεί να αισθάνεται ίσως πιο ματαιωμένη. ‘Όμως δεν θα ήθελα να γενικεύσω, εξαρτάται από τον ψυχισμό της κάθε γυναίκας και φυσικά από το πώς συμπεριφέρεται η όλη ομάδα που εμπλέκεται στην προσπάθεια του ζευγαριού για εξωσωματική.

 

Υπάρχει συσχετισμός με την αποβολή και την εμφάνιση κατάθλιψης; Ρητορικό το ερώτημα – αλλά αυτό που θέλω να πω είναι, στην Ελλάδα οι γυναίκες θα σκεφτούν αυθόρμητα “δεν είμαι καλά, πρέπει να μιλήσω με κάποιον”, ή θα προσπαθήσουν να το ξεπεράσουν κάπως μόνες τους;

Ναι, παρατηρούνται φαινόμενα κατάθλιψης σε γυναίκες που έχουν βιώσει προγεννητική απώλεια. Εδώ βέβαια η όποια καταθλιπτική συμπτωματολογία μπορεί να σχετίζεται με το πένθος της απώλειας και το τί σηματοδοτεί για την κάθε γυναίκα. Όταν όμως συμπτώματα απόσυρσης ή έλλειψης ενδιαφέροντος για πράγματα που πριν έδιναν νόημα επιμένουν, τότε μπορεί να μιλάμε και για κλινική κατάθλιψη. Το αν θα επισκεφτεί μια γυναίκα έναν ειδικό ψυχικής υγείας εξαρτάται από τις ανάγκες της, αν και συχνά μπορεί να καθυστερήσει κανείς να απευθυνθεί σε ειδικό, ψυχίατρο ή ψυχοθεραπευτή. Αυτό όμως το τελευταίο μπορεί να επηρεάζεται από αντιλήψεις που έχει κανείς για το πώς τα “καταφέρνει στα δύσκολα” ή και με έλλειψη αναγνώρισης από το οικείο περιβάλλον μιας παρατεταμένης θλίψης που αντιμετωπίζει μια γυναίκα.

 

Υπάρχουν ομάδες group therapy με αυτό το θέμα; Είναι ένας από τους τρόπους αντιμετώπισης που θα μπορούσε να ερευνήσει μια γυναίκα;

Υπάρχουν ομάδες παγκοσμίως. Στο διαδίκτυο βρίσκει κανείς και forum γυναικών που έχουν βιώσει αποβολή, και συχνά αναφέρονται ως πολύ βοηθητικά. Ομάδες μπορεί να τρέχουν επίσης από ιδιώτες θεραπευτές που αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους αιτήματα. Στον ελλαδικό χώρο, υπάρχει στην Αθήνα το Ιατρείο Ψυχικής Υγείας Γυναικών που ανήκει στην Α’ Ψυχιατρική Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκομείου. Εκεί μπορεί μια γυναίκα να απευθυνθεί για να συζητήσει προβληματισμούς ή δυσκολίες της αναφορικά με περιγεννητικά ζητήματα, κι από εκεί και πέρα να την κατευθύνουν οι ειδικοί. Ο αντίστοιχος επιστημονικός φορέας που ευαισθητοποιεί και ενημερώνει πάνω σε θέματα περιγεννητικής ψυχικής υγείας, είναι η Εταιρεία Ψυχικής Υγείας της Γυναίκας που έχει και σχετική ιστοσελίδα στο Facebook.

 

 

Ακολουθήστε την Α,ΜΠΑ; στο Google News